Монография \ 3 «санат» а л м п и 1МП
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| cipa
сендей магст жар жок, саган жар мен менен артык табылса да (Абай). Букш дуние жуз1 ецбекштерт'щ алдында Советтер елтщ бедш влшеуаз артты ( “Социалистж Крзакстан ” газет(). 2.0Mip, 'пршипк. Крзак, орта жас ка келген кШ, кшкенеквз{ жымиып, култареп турган сиякты — Айда, Иван, квтер, дуние ей айналып келменщ, — deudi (Майлин). 3. Мал, мулнс. Той болды жиЪазы артык, балуан сайыс, айдады кундк жерге жорга жарыс, шашута тойга ж ел ген сан жетпейдi, дуниет meein жатыр жакын*алыс (Малдыбаев). Дуяие де mi, мал да mi, гылымгаквщл белсещз (Абай). 4. ©кшгеиде, б1рдемеш арман еткенде айтылады. Крпыда еткен дуние-ай, акырында еш болды, ел ушт еткен ецбег!м (Махамбет). 5. Дуние салды — ©м1рден еги, елш кегп. Соны айтканша Сарыбай талып крлды, ышкынып 6ip- eKi рет демт алды. Оман сон щйта свзге келген де жок; сол жерде Сарыбай да дуние салды (“ К,озы Керпеш”). 6. Дуниеге келд} — жас себи туда. Арадан жарым darammau еткен сон, дуниеге келген баланыц даусы шыга калды (Сыдьщбеков). 7. Дуниеден erri — eMip сурмед1, влщ, кдза тапты. К,ажымайтын кайратты, талмайтын куштг канатты, жацалык турмыс орнаткст, emmi Ленин дуниеден (Иманбаева)” *. Мше, бул мысалддрдан 6i3 6ip гана сездщ ap6ip крлданылган сайын эр Typni магынага ие болып, тш мен ойды кдтар байытатыньш керемхз. Жазушыньщ ецбегше байланысты творчествоныц азабы деген угым бар. Сол азаптыц ец улкен! — суреткердщ сез устщдеп кызметь Шынында да: “миллион сез ойлап, соныц тек 6 ip iH гана тандау — кдндай азап?” (Л.Толстой). Алайда шын талантТыц ракдты да сол — азапта: миллион сез шпнен 6ip сезд1 тавдап тауып, дел орнына flip етюзе Tycipy — азаптан туган ракдт. Жалгаз-ак, жазушы осыган жету ушш сездердщ езге кырларымен кдтар,- полисемиялык; сырларын да терец 6inyi кджет. ОйткенА бул, жогарыда айткднымыздай, тш байлыгыныц кдйнар кез1 Tumi байытар тэсшдер ушан-тендз. Полисемизмде 6ip сездщ 6ipHeuie матанасы болатын болса, ещц 6ip гана магынадага сездщ 63i езге сездермен TipKece келе б1рнеше угымга кешетш жайы жене бар. Мысалы, сынап дегец сез * Кдзак TiniHiH тусшйрме создал, жалпы редакциясын баскарган профессор I. Кецесбаев. Алматы, 1959, 1-том, 176-бет. 195 жеке турганда зат болса, осыны езге сездермен TipKeciipm, айталык, сынаптай агады десек, жадагы заттык угымы крлма-кол езгерш, em i элденегад жылдамдыгын немесе сынатиа жылтырайды десек, тагы 6ip нэрсенщ тусш таныта бастайды. Бул да сездщ кеп магыналылыгы, мунъг да шебер пайд алана бшу шарт. Эр сездщ тура магынасымен кдбат бурма магынасы да бар. Кей сездерд1 сол Kepi магынага KQUiipin, орнымен ойната бшу де эсем тесш. Мундай жагдайда бурма магынада айтылган сезге айрыкща асгар, ойга юморлык, кейде, TinTi, ирониялык, сипат беригед1 де, суреттелш отырган шьшдык- тьщ мазмуны тереддей туседь Жаманнан туган жацсы бар, Атасын айтса, нангысыз. Жаксыдан туган жаман бар. Кундерддн. куге болганда, Жарамды 6ip Tepire алгысыз. (Махвмбет). Бул ©ледде эр сез (жаман — жаман, жаксы — жаксы дегендей) тура машнасында колданыльш отыр. Демек, бул арада окшау астар да, окыс букле де жок, Дл мына сезде ше? — Меняв де бар 6ip жаман Не кьиайын казакгын Xyftpiri мен жоргасьш. (М.Эуезов). “Айман-Шолпан” пьесасьшыд алгашкы нускдсында автор Айманныд аузына осындай сез салатын. Эдем1 ирония! Бул арада жаман деген сез тура магынада емес, бурма машнада алыньш отыр: Айманныд жаман дегеш Эл1бек, ендеше оныд угымында бул сез жаксыныц кез келгеншен артык, абзал. Сондай-ак “Абай” романында автор Абай туралы Кунанбай аузына: “Одан да, не кутсецдер, осы жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|