Монография \ «санат» а л м п и мп
|
Сөз өнері
| Айрылдым алтын алкдмнан
Жакутпен узш, ойдырган. “Еак” деп жазган бар тацбам,— Кердандер кдйсы ой-кырдан? riepi боп ушты гашыгым, Дертше дет кып тэзбедам: E c W m — ecin асылым, Тускендей агьот коздер1м!.. ( К, Щацгытбаев). Осы елещй окыган адамньщ жан-журегш теб!ренте калатын куш пен эсер акын сэтп 1здеп тапкдн сулу ме- тафораларда жатыр. Эр шумак Есцсгщ 63i емес, эр турл1 балауын баптайды да жокгайды: патшалар кие алмаган eayhap тэж бен лагыл кез алтын балдакупан, жиеп шжу шар айна мен жакуттан узш ойдырган алтын алкадан айырылу, шынында да, адамныц iiui куйгендей окига. Осыньщ бэрш акын аздщ ойьпдазга улгайган метафоралар аркылы уялата келш, ец соцында “Ecirm — ecin асылым, тускендей агып кездерш” , — деп аЬурганда ci3 де амалсыз курсшеаз. Енд1 мына шумакгы окдцыз: Сацлак акынныц шабыты тау езеншдей тасыган туста ауыстырулардагы алшакхык тугш кдрама-кэрсылыктар да сымга тарткдн кумютей сылдырап, керемет KeniciM табатын секшдг. супу кыз алтайы тулкие не кер маралга балана ма, ак, коянга не ащиа нарга балана ма, acipece, т о т , бозша байталга балана ма, 6epi6ip, б1здщ кез алдымызда жан Te6ipemep сулу суретгер гана тугаса жайылып, Кыз Жбектщ ацызга айналган коциндей пзбектелш ете бердх. Bi3 кдраймыз да cyftciHeMi3, суйсшем1з де караймыз, — кез ала алмаймыз. Бул да — елендеп улгайган метафораныц ecepi, кубылтудыц Kyuii. Ауыстыру жеке сездерде немесе сейлем шннде гана улгаюмен тьшбай, кейде букш шыгарманыц ен бойындагы бейнелеу тэсшне Kemyi де мумкш. Мэселен, Горькийдщ Тудга кыз дазыл алтай, кер марал кыз, Ак коян, бозша байтал, акща нар кыз. Кымыэдай бал га ашыткдн тега кызга, Ж тттер, берщдз де сукганарсыз. (1Жансуг1ров). 221 атакуы “Дауылпаз туралы жырында” кэд1мп жай гана жаратылыс кубылыстарына тура Tipi Kicimn MiHe3i, кылыгы, ерекет! берше — жансыз табигат жандандырыла суреттеледк канатымен толкынды жанап, енд1 б!рде октай зымырап булткд енш, садк-сацк еткен Дауылпаздьщ кимылы ештеце емес-ау, Tirrri “к,ус даусынан булттар шаттык, унш еститшш... булттар томен сусып, тещзге к,онак,тайтынын, эн салатынын” кдйтерсщ? Жэ, мынау ше: “Эуе дауылы толкындар тобын балуан кушагына кысып алып, айбарлы ашумен жартаскд лактырады, тау тулгалы аскдн толкд>шдарды шандай шашып, тозандай тоздырады” . Кыскдсы, бул шыгармада жансыз табигат кубылысы кэд1мп Tipi шсшщ к,ылыгымен ауыстырыла суреттелген. К,убылтудыц (троптьщ) мундай Typi — кешнтеу (грекше prosopopeia, орысша олицетворение). Абайдьщ Лермонтовтан аударган “Теректщ сыйы” деген елещндеп бейнелеу тэсий — туп-тугел кешптеу: асау теректщ долдануы, буырщтуы, буйра толкынньщ айдаИардай бук телу!, Кавказдан азан-казан,, у-шу аркырап шыга бере Калыц кайротын бойына жасырып; 6emi куле момынси кдлуы — 6epi де езен емес, адам мшезше украйды. Efli б!рде Терек Каспийге келш: — Аптьвып асау шщ келда, аксакал! Тау, таска, адамзаткд салып жанжал. Дем алайын деп келдам, аш крйнынды, Селем-саукэт екелдам, кош корш &л, — деп айна-кдтешз адамша саудырап сейлеп турса, кэртац Каспий, кдлгыган кдлпы, анау экелген “бугы мен маралга, адамнан тартып алган кэп малга, ер-токымы, атымен, каруымен туткьшдап экелген ер шеркеске” ... — жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|