Монография \ «санат» а л м п и мп
рде де бар жэне бугшп б1здегщей 6ipey емес, б1рнешеу. 0p6ip
|
Сөз өнері
| 1
рде де бар жэне бугшп б1здегщей 6ipey емес, б1рнешеу. 0p6ip эдеби агымды эр когамдагы эртурл1 элеуметтпс жагдай тугызады. 0p6ip эдеби агым — эр дэ>ардеп идеоло- гиялык курестщ эдебиеттеп Kepimci. Эдеби агым — тарихи категория: белгип 6ip когамдык, жуйенщ белгип кезендеп белгип саяси-элеуметттк сипатына сэйкес туады да, сонымен 6ipre дамып, 6ipre жогалып отырады. Элем эдебиетшщ тарихында 9p6ip эдеби агымньщ кдлай пайда болып, кдлай дамыганын, кдлай кубылып, кдлай курыганьш эдебиеттщ теориясы емес, эдебиеттщ тарихы тексередь Сондыктан 6i3 жалпы эдеби дамудьщ кезец- кезендершде туган кейб1р эйгЬп агымдарды гана мысал ретшде атап, аз сезбен мгнездейм1з де, к,оямыз. XVII гасырдьщ аяк, жагында туьш, XVIII гасырдыц орта тусына дешн енер атаулыньщ бэр1нде, 9cipece Еуропа эдебиетшде орасан кец epic алган журткд мэлш агым классицизм (латынша classicys — улгш, енегел! багыт). Сез енершдеп ep6ip агымныц тууында таза эдеби “купиялармен” кдтар, когамдык, сыр мен себеп болатынын да айттьщ. Классицизмшц туган тусы — Еуропа елдершде абсолютизм дэу1рлеген кез. Ол туста елдеп барлык, устемдж дворяндар сословиесшде, барлык, билпс монарх колында болатын; солардыц ыклалымен журт назары сарайга ауган, журттыц 6epi сарай мацындагы ат тебелшдей “асыл нэсшдер” (аксуйектер) аузына кдраган кез ед1. К,огам емхршдей осы хал ез кезшщ эдебиетгне де эсер епп, оньщ дамуында езгеше 6ip енегел1 багыт атанган классицизм агымын белгшед1. Бул агымньщ екшдер1 (ecipece Расин, Корнель, Мольер сияк,ты француз драматургтары) баягы кене дуние классикасын ездерше енеге тупы (классицизм аталу ce6e6i де сондыктан); эдеби шыгармаларын сол улпмен жазды. Француз акыны Буало езшщ “Поэтикалык, енер” деген белгип поэмасында Tirrri классицизм агымыныц творчест- волык принциптерш белгшеп берд1. 340 Классицистер кдлязяынан туган шыгамалардьщ непзп такырыбы, ежелп грек эдебиетщдеп сиякгы, ел вм1ршщ елеул1, ip i окдгалары; непзп идеясы — елдщ елдпш коргаушы “ecci3 ерлердщ” кднды жорыкгары мен дурбелец саясаты; непзп кдИармандары — карапайымдар емес, кастерлшер — колбасылар, корольдар, патшалар. Классицистер жазган жанрлар да, кэд1мп антик эдебие- тщдегщей, трагедия, комедия, батырлык поэма, желгабаз ода... Булардыц rim де сол коне эдебиеттеп кетерщю пафос, шешен Ьэм косем сез рухындагы бояма диалогтар мен монологтар, кугццбалам акыл-накылдар, атам замангы архоизмдерге толы ecipe айшыктар болатын. Адам образдары да тым 6ip жакты — не MiHci3 жаксылар, не icKe алгысыз жамандар кейпшде кершдь Оныц устше бул агымныц керкем шыгарма мазмуны мен тш ш ш е коятын катал талабы, дэл1рек айткднда, кэдгмп “уш 6ipnbc” (уакмт бгрлЫ, орын 6ipniri, окцга 6ipniri) атанган булжымас шарты болды. “Уш б1рлйже” багынган шыгарманыц мазмуны: a) 6ip-aK теулгк шпндеп шындык, э) тек 6ip орында ететш тартыс, б) 6ip гана сюжетпк желшщ бойьшда жататын окига; бул уш талап булжымай орындалуы шарт. Классицистер кдламынан туган керкем шыгармалардьщ ец жаксы улгшер1 патриотизм, улт макганышы, когам адцындагы борыш, аскак, мудделер ушш айкас секщгц эп- эсем идеялык принциптер усынып, непзшен, пгыншылдык тенденцияда жазыла турса да, агымныц жогарыда айтылган ушы-киырсыз шарттылыгы мен жасандылыгы сез енерш акикдт ем1рден алшак экетш, “енердщ табшилыгы мен ерюндшн талак етп; шындыкга болтан адамдар орнына eiu6ip едце, eur6ip жерде болматан дерекшз елестер каптал кета” (Белинский). Нэтижесшде, эдеби агым классикалык сипатган эншешн схемага кешщ бара жатгы. Адамдар жерде кэлды; агым аспанда журд1. Кдрапайым калыц букара мулде каламга ш1кпей койды. Адамга тэн нэз1к сез1мдер мен терец Te6ipemcrep орын лешрген жел сез, айгай-сурец басып Kerri. Осы туста (XVIII гасырдыц орта кезшде) жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|