Монография \ «санат» а л м п и мп
|
Сөз өнері
| 6 i p i H C H - 6 i p i
туатьш эр алуан ситуациядан, интригадан куралады. Б улар жок жерде сюжетпк даму да, фабулалых окига да жок. Ал шебер e p 6 i n , epine ерютеп бара жаткдн сюжет окырманды да кызьщтыра тартып, ympin, жетелеп отырады. Задында, коркем шыгарма жай жариялану, жарык кару ушш жазылмайды, журт назарын аударып’ ой-сез1Мш козгау ушш жазылады. Дэл1рек айгканда, эдеби шыгарма кдльщ кепшшкке оку ушш жазылады. Бугшп окырманньщ талабы улкен, талгамы бшк екега тага белгий; ол езш кызыкхырган нэрсеш гана окдды. Жасьщ, жадагай дуниелнеке кеп кьиыга коймайды. MiHe, дэл осы арадан келеда де ен, кдрапайым талап туады: керкем шыгарма кдйткен кунде де кдоык болуга тшс. Ие, керкем шыгарма кызык болуга тшс. Б1рак,осы кызык дегещц кдлай туешуге болады? Сюжеттщ тартымдылыгы, yftipiMflimri неге байланысты? Бутан туешш алмай турьш, “кызык шыгарма” дегещц тану да, жазу да мумкш емес. Bipeynep журтты кызыктырудьщ жеш осы деп, кай- кайдагы 6ip кездейсок, кутпеген кубылыстарды 1здеп тауып, окырманды не керерменд! мшдетп турде тандантудьщ, не кулдарудщ тэешн ойлап, элдекдлай бышылдык б!рденелерд! колдан жасап элекке туседь Мундай “тапкыштыктьщ” талайын окып та журм1з, кор1п те журм!з. Оларды мысалга келпрт жатудьщ кджеп жок. 180 Олар — уавдлтша нэрселер: журтшылык тубшде оларды к^былдамайды, сондыкган ютап болса, умытылады, шекткаль болса, сахнадан туседа. Оюнерлис жайт — бул емес. Окшерлж жайт — крльша калам устаган xeifaip “жазгьшггардьщ” осыны тусшбей, жасанды кызыкхы жалган принципке айналды- ратыны. Мундай принвдштен acipece жас кдламгерлер сак болуы керек. Оны Сергей Антонов та орынды ескерткен: “Осы принцштп мыктап устанган мен... — деп жазады ол, — адамньщ басын айналдырар талай тарихты кртарып, кдян- кесга жумбак жайлардыц 6ipiH-6ipiHe кртарып, акыр аягьшда оцпме фабуласын бытыстырганым сонша, эр жерден аты гана кершш, бет алды туындай берген шала-жансар персо- наждарымды кдйда коярга бшмей шатастым”*. Осы арада не ютеудщ бабын таппаган жазушы Чеховтъщ “ Муц” деген эцпмесшокыпты. Эцпмеде алпдей “адамньщ басын айнал дырар жумбак жайлардан” елее те жок,, жуырда баласы елген Иона деген делбеип шал муц шагьш, шер текпек боп, эрюмге 6ip окталады. BipaK шалды тындап отырган Tipi жан жок. Айыкдас муц шалдьщ янщде жым-жырт кала бередо. Акыры, ол езш адам тыццамаган соц, амалсыз, атымен свйлесе бастайды. Болды. Бар сюжет — осы. Ал осында не тур? ГГэлендей ештеце де турган жок. Сейте тура эцпме орасан тартымды, кызык- Неге? Ойткеш мунда адам, адам тагдыры бар; ауызей анекдот немесе ертегщей шубалган жасанды ацыз, кым-куыт окцга емес, мшез, адамныц психологиясы бар. Демек, сюжеттщ кызыкхыгы, фабуланьщ тартымдылыгы да осында — эдеби кдЬарманда жатады. Bi3 жогарыда мысалга алган “ Шуганыц белпешдеп” сюжеттж даму да тек кдна адамдар тагдырына нелэделген; IV-V-VI-VII тарауларда кептеген дэлелдер (мотивировка) аркылы фабулалык ербумен келген сюжет VIII-IX тарау ларда турлЬ-турл! ситуацияга кешедь Ал X-XI-XII тараулар — эр алуан шиелешетер: Эбгцрахман мен Шута 6ip-6ipme гашык, жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|