11
дыбыстарымен емес, термин екенін айқындайтын кірме дыбыстармен
белгілеген тиімді болады деп есептеді. Соның артынша Емле қаулысында да
халықаралық кірме сөздерде кездесетін ф,х, в
дыбыстарын F, X, V-мен
белгілеу ережесі ұсынылды. Сонымен бұрын қыймыйа деп жазылып жүрген
сөз ximia болып белгіленетін болды. Qlor емес xlor, pәnetika емес fonetika,
kөpedra емес kafedra,
pәbrik емес fabrika, rappak емес rabfak. (F,X,V
әріптерінің жазылуы туралы, Төте оқу, 1938 15 февраль).
Латын әліпбилі қазақ жазуында 1929 жылы түпнұсқалыққа жақындық
принципі бойынша кірме х, ф, в дыбыстарын әліпбиден алынып тасталған
болатын. Оған арнайы мынадай: «
Еуропаның сһ-сы, орыстың «х»-сы, араб-
парсының қ-сы» жуан айтылатын сөздерде қ, жіңішке айтылатын сөздерде
к арқылы жазылады» , «
Шеттен кірген сөздерде «ф» орнынан «п»
жазылады» деген ережелер қабылданған болатын. Бірақ өмір тәжірибесі,
халықаралық мәдени достастықта өмір сүріп отырған қоғам сұранысы х, ф, в
дыбыстарының әліпбиге енуін талап етті. Ол туралы алғаш рет 1930 жылы
Қ.Жұбанов қазақ орфографиясы мен әліпбиін өзгертуге байланысты жобасын
ұсынып, онда ф, х дыбыстарын қазақ әліпбиі құрамына алуды былайша
ұсынды: «Ни одна из существующих букв (употребляемых) для
(изображения) согласных звуков, не может быть исключена из алфавита: они
необходимы и затруднений с ними в письме мало» [8]. Қ.Жұбановтың осы
тұжырымдамасын іске асырушы ретінде, оның дұрыстығын дәлелдеп
насихаттаушы ретінде Н.Сауранбаев үлкен үлес қосты. Себебі, осы тұрғыдан
алғанда екеуінің ғылыми көзқарастары үндес болатын.
Жалпы 1929-40 жылдардағы латын әліпбилі қазақ тілінде қысаң ы, і
дауысты дыбыстарымен келетін сөздерді жазу көп қиындықтар тудырды әрі
түрлі жазу нұсқалары да көбейіп кетті. Емлені тұрақтандыруға кері әсер
еткен осындай әр алуан жазу нұсқаларын біріздендіру мақсатында
Н.Сауранбаев қысаң дауыстылардың жазылу емлесіне қатысты мақалаларын
ұсынып отырды. Мысалы, біріншіден, түбір сөздің ішінде екі дауыссыз
дыбыстың арасында көмескі ы, і дыбыстары естілетін жерде, егер ол сөздер
кірме сөздер болса, ы, і жазылмайды. Мәселен,
pьlan емес plan, Pьravda емес
Достарыңызбен бөлісу: