«Шын пейіл» санасымен тікелей байланысты. Әрине, бүны теріске

«аузымен орақ орган өңкей қыртың» деудің сыры да осында болар. 
Басқаша  түсінудің  қисыны  жоқ  сияқты.  ¥лттық  көзқарасты 
менсінбеу,  елемеу  кеңес  империясы  саясатының  таяздығын,
п
оеишаралығын танытып, күиреуіне тарихи сеоегггерінщ оірі оолды 
емес пе?
Қазіргі жагдайда елімізді өркениет жолына ынталандыратын 
қуатгы қаруды ң бірі -  халқымыздың үлттық идеологиясы. Қандай 
да ел  өзінің  ішкі  жэне  сыртқы  саясаты  тағдырын  мемлекетіне 
жүктейтіні—тарихи қажеттілік. Мемлекеттіктің іргетасын қалап, 
тарихын қалыптасыратын белгілі бір халық. Қазіргі өтпелі кезеңге 
ауадай қажет: ол — ұлттық көзқарас, қоғамдық, әлеуметтік пікір, 
ой,  идеялар,  соның  ішінде  «¥лттық  идея»  т.т.,  яки  «Үлттық 
идеология». Біздің пікірімізше, қазақ халқының мыңжылдықтарихы 
біле білсек, осының куәсі.
Біздің әңгіме етпегіміз -  XIX ғасырдың ортасы XX ғасырдың 
басында өмір сүрген үлы ойшыл Абай шығармашылығы негізін 
қүрған ұлтгық идеология мәселелері. XX ғасырда Абай әлемінің 
тарихын зерттеп, гылыми-теориялық негізін салып, үлттық жэне 
ұлтжаңдылық сипатгарын зертгеген үлы ғалым-жазушы — Мүхтар 
Әуезов.
Ә зірш е,  ел ім ізде  ж үріп  жатқан  нарықтық  өзгерістер 
айтарлықтай дәрежеде халқымызды қарық қылмаса да, болашақ
өзгерістерге  оастар  халқымыздың  елдік  түтастыгын,  тэуелсіз
мемлекеттіпн ныгаиту жолындагы алгаш түсаукесер қадамы.
Дүниежүзілік деңгейдегі тарихи тұлғалар қатарына көтерілген 
қазақ халқының үлы перзенттері -  Абай мен Мүхтар Әуезов. Бүл 
даналардың қазіргі қоғам өміріңде алатын орнын жан-жакты зертгеп, 
тану үдерісі жаңа кезеңге кезігіп отыр. Социалистік реализм білім, 
ғылым салаларында үстемдік, өктемдік жасаған шағында үлттық 
мәдениет мэселелері КПСС саясатының бағуында болатын. Ғылым 
мен теория КПСС идеологиясымен уланган заман болатын. Абай
33

айтатын: «Бұл не деген заманга ісім тусті?!»-деген философиялык
ойында терең сыр бар емес пе. Аумалы-төкпелі, қиян-кескі күрес
үстінде өткен замандардың куәгері болган ұлы Мұхтар Әуезов:
«Заман сырын есіңнен қалт жіберме! Мені ұғамын десең, эділ бол,
ақиқат  жолын  ұстан»  -   деп,  бүгінгі,  болашақ  үрпақтарды
сақтаңдырып түрғандай сезінесің. XX ғасыр мэдениеті жетістіктерін
XXI ғасыр өркениетіне табыс етіп, сабақтастырып, жалғастыратын
қазақ елі атынан әлемдік гуманизм елшілері -  Абай Қүнанбайүлы 
мен Мүхтар Әуезов.
Мыңжылдық  тарихымыздың  Абай  мен  Мүхтар  Әуезовтей
даналарга арналған беттерін бүгінгі күн талаптарына сай жаңғырту
-тарихи қажеттілік. Адамдық әрі ұлттық борышымыз. Абай мен
Мұхтардыңөмірі мен шығармашылығы туралы ақиқатты әрқилы
идеологияландырған бүрмалаудан, соқырлықтан, метафизикалық
сыңаржақтылықтан  тазартып,  азат  ету  -   Абай  әлемінің  кезек 
күттірмейтін тың мәселесі.
Ғасырдан астам уақыт ішінде Абай туралы жазылған еңбектер 
тау-тау,  өз  алдына  жеке  тарих,  бүны  тексеріп  талдау  ісі  кезек 
күттірмейтін мәселе. Осыған орай айта кететін жайт:  ол — Абай 
дәуірініңтабиғи жалғасы Мүхтар Әуезов дэуірінің үмытыла бастауы, 
әсіресе,  философиялық  сипаты  ескерілмей  келеді.  Жаңа  кезең 
Абайды тану мәселелерін Мүхтар Әуезов айтқандай: «Абайдың 
барлық мүрасын алғанда (лирикасы, поэмалары, қара сөздері), көп 
шығармапарында көрініп отыратын анық ойшылдық көзқарастар, 
терең толгаулар болады. Бүлар қатгы ескеріліп, зерттеліп, зерделеніп 
отырылуы  керек.  Жэне  осындай  ойшылдық  белгілерін  жеке 
философиясы деп атамасақта, ақынның даналық, философиялық 
көзқарастары деген түрде мейлінше түгел қамтып, тексеріп, талдай
Бүгінгі кезең Абай әлемі деңгейін дүниежүзілікөзгерістермен 
қабыстырып, осылардың талаптарына сай зерттеу, айрықшаескеру
34

-   заман  талабы.  Абай  тұлғасы  -   оның  жеке-даралығы, 
таңғажайыптылығы,  ал  бітімі — тек Абайдың Абайлығына тэн: 
ойшылдығы мен даналығы; таланты мен дарындылығы; қоғамдық 
болжағыштығы  мен  саяси  көрегендігі  т.б.  да  қасиеттерімен 
сипатгалады.
«Сахара үнсіздігін» мекендеп, ғасырлар бойы бүгіліп, буылып 
өскен  қазақ  халқының  батыр  түлғасы  мен  даналық  бітіміне 
танданбасқа болмайды. Әлемдік мэдениетке «Отырар өркениетш» 
өмірге келтірген халық. Артына «өлмейтін сөз қалдырған» Абайдай
ұлы перзентін туцырған халық.
Әлемніңтабиғи жаратылысы бір нүктеден (электрон, гена, зат
пен өріс, элі сондайдың талайы ашыла жатар) басталып, тарап,
тіршілікке ие болады деген ғылыми болжамы логикалық ойлауда
неге саяды? -  десек, жауабы: «бір сөзге», философиялық тілде —
категория ға саяды. Сонда, осы қағидага сүйеніп аитпағымыз: Абай
әлемі  «үшкіл»  ұғымына  саяды  деген  қагиданы  диалекитика
түрғысынан жан-жақты зерттеу- ізденісіміздің мақсатгы бағыты.
Абай  мен  Мұхтар  Әуезов  мұраларын  үлы  ғалым-жазушы
айтқандай: «мейлінше түгел қамтып, тексеріп, талдай білуіміз керек»
—деген ғылыми-теориялықэрі әдістемелік қағидасы Абай элемін
танудың «басты шарты».
Абайдың «оқы», «үйрен» жэне «ойлан» атты философиялық
түйін-түжырымы—«қырық жамау» жүрекгің—«ойлы көзі», «терең
ойы», «шын ақылы», «әділетті ақылы».
Абайдың  тікелей  өз  шығармалары  мен  Мұхтар  Әуезовтің 
жиырма  томдық  шығармалар  жинағын  жан-жақты  пайдалана 
отырып,  мүқият  зерттеліп,  қалыптасқан  ғылыми-теориялық, 
әдістемелік  қағидалар  сапасында  қабылдап,  ұсынып  отырған 
тақырыбымызды түжырымдасақ, Абайдың дана ойшылдығының 
сыры  -   қоғамдық,  саяси-әлеуметтік  қызметі  мен  өмір  сүрген 
ортасы, заман талаптары әсерімен қалыптасқан қоғамдық-саяси 
жэне философиялық көзқарастары болмақ.
35

Ағартушылық, педагогикалық, психологиялық, эстетикалық, 
сазгерлікт.б. көзқарастары зерттеліп, танылып, қазақ ғылымында
көрініс ала бастағаны жұртшылыққа белгілі.
Абай мен Мүхтар Әуезовтей ұлы даналардың шығармашылық
қызметінің қоғамдық-саяси жэне философиялықжүйесін тақырып
етіп алудың себебі: бүлар элі де болса жетік зерттелмей, ғылыми 
ізденістерден қағыс қалып келеді.
«Білім-ғылым  уйренбекке талап  қылушыларға әуел білмек 
керек. Талаптың өзінің біраз шарттары бар. Оларды білмек керек. 
Оларды білмей, іздегеніміз табылмас»-дейді Абай.
Абаи философиялық танымы мсн логикасы алда, бүп туралы 
жеке-дара, арнайы сөз болады. «Әуел білмек керек» деген ғылыми- 
теориялық, эрі әдістемелік қағидаға сүйенсек, бүл дегеніңіз, Абай 
мен Мұхтар Әуезов шығармашылығын зертгеп, еңбектерін мүқият 
оқып, танып, біліп барып, тек осындай қадам жасағанда ғана, жан- 
жақты тал дауға м үм кі нді к беред і.
Абай шығармашылығына диалектикалық түтастық сипат беріп, 
мұның мазмүны мен мэнін ашатын «Ү шкіл» атгы теорияның гылыми 
мүмкіндіктерін іс жүзінде байқап, сынамақпыз. Үшкіл төңірегіне
ізденісіміздің мына бағыттарын шоғырландырмақшымыз. Басын 
ашып айтсақ, олар:
— 
біріншісі
—Абайдың қоғамдық-саяси көзқарасы;
— 
екіншісі —
  Абай  мен  Мұхтар  Әуезов  шығармашылығы, 
бүның халықтық, үлттық және үлтжандылық қасиеттері;
— 
үшіншісі
—біздің түсінігімізде ең талас, тартыс тудыратын 
мәселе: ол — Абай философиясы туралы ойлар, болжамдар.
Абай философиясы мәселелерін жиынтықтап, түжырымдап
топтастырып, бүның жүйесін, жүмбақтығын, «ниеттеніп білмекке» 
бет қойдық.
Қазақ хапқының батыр түлға бітіміне кенеше жабысып, қалмай 
келе жатқан «көшпенді», «надан» деген ойсыз, мисыз  пікірлер,
36

өлш ем дер,  ғылымдыққа  д әм ел і.  Бүл  қағидалар  орыс
патшалығыныңотарлау саясаты мен идеологиясыныңтаяздығын
көрсетгі. Қазақ хапқын жаппай орыстандыруға бағытгалған КПСС- 
тің ұлт саясатының бейшаралығын бүгінгі тарихтың өзі дәлелдеп 
отыр емес пе?!
«Абай кім?» деген сауал бүгінгі кезеңде тың талаптарды қойып 
отыр. Бұл сұрақ бүгінгі де, ертеңгі де ұрпақтарды, яғни бүлардың 
бір де бірін жайбарақат, немқүрайды қалдырмайды. Немесе: «Е,
Абай ма, болса қайтейін!» деген керенаулық болмас деп ойлаймыз. 
Ж үрегі -  айна,  көңілі — ояу,
Сөз тыцдамас ол баяу,
Өз өнері түр таяу,
Үқпасын  ба  сөзді тез,  -
  деп,  Абай  халқының  мәдениетін, 
өнерін, тағдырын келешек үрпақгарға аманат етіп тапсырып, қззіргі 
және болашақ буындарға деген тарихи сенімі зор еді. Иә, «Абай— 
кім?».  Бұл  мәңгілік  сүрақ.  С ебебі,  ұлы  ойшылдың  мәдени, 
философиялық  жэне  әдеби-көркем  мұралары  мол,  арнасы  кең 
дүниежүзілік өркениет мүхитына қүятын айдынды өзендерінің бірі 
емес пе?! Оның шипалы суын ішіп, «көкорай бәйшешек атқан», сүлу 
қыздың жасыл жібек үзын, әдемі бүрымындай толқындаған көк 
орманынан ақыл сая тауып, тылсым алып, жоғын іздеп, барына жаңа 
қоныс, жаңа өріс таппай ма?! Сол қоныс, сол өріс, бүгінде Абай 
әлемі — Абай өмірі мен ісі: үлы ақын, ойшыл, философ, психолог, 
сазгер, саясатшы, тарихшы, қоғам, мемлекет қайраткері т.с.с. айта
беруге, тізбегін жалғастыра беруге болады.
Абай туралы шәкірттері, замандастары қалдырған естеліктері,
еңбектері  ғасыр  бойы,  элі де,  бір  сәтке  толастамай тексеріліп, 
зерттеліп келе жатқан тарих деректері, жазылып жатқан еңбектер, 
кітаптар, міне бүгінгі көзбен Абай элемі осындай. Абай әлемінің 
жаңа  өрісі  кеңейіп,  ЮНЕСКО-ның  шешімімен  1995  жыл  -
37

Халықаралық Абай жылы аталып, Абаңцың 150 жылдық мерейтойы 
әлемдік деңгеңдегі салтанатпен өтті.
Қазақ  мэдениетінде,  дүниежүзілік  өркениет  өрісінде  Абай 
орыны ерекше. Абай ата мекенінен шығып, тіпті қазақжерінен асып, 
элемдік деңгейге қанат жаюы -  жаңа тарих талабы, заңцылығы. 
¥лы ойшылдыңрухани, адами, гуманистікмерейі:
Жолдастық,  сүхбаттастыц -  бір үлкен іс,
Оның  цадірін  ж ет есіз  адам  білмес,
  -  деп,  дүниеж үзі 
парасатшыл  қауымымен  ақыл  дүкенін  қүруға  алғаш  сапарға 
шыгуын «Халықаралық Абай жылы» салтанаты іс жүзінде танытты. 
Абай жанкүйерлерінің оргақ парызы -  үлы ойшылдың әлемді к тарихи 
тұлгасын «көңіл ашығымызда» кіршіксіз таза үстап, бай мүраларын 
әлем жүртшылығына жан-жақты таныстыру.
Абай 
мен 
Мүхтар Әуезов -  ойшылдық пен даналықтың егізі, 
бірі бірінсіз өркениет шыңына көтерілуі мүмкін емес. Абай даналығы 
Мүхтар Әуезов даналығын тудырды, XX ғасырдың Абайы өмірге 
келді. Абайдың өлмес, өшпес, мэңгілік шығармалары дүниежүзілік 
өркениеттің жарық жұлдыздарының бірі. Мүхтар Әуезовгің «Абай», 
«Абай жолы» роман-эпопеясы әлемдік өркениет қорына кірді, Абай 
әлемдік тарихи  түлға  сапасында  танылуы  -  Мүхтар  Әуезовтің 
шығармашылық қызметінің үлы табысы, жемісі.
Мүхтар Әуезов тек Абайтану әлемі шаңырағын көтеріп қана 
қойған  жоқ,  мүның  тарихын  зерттеп,  ғылыми-теориялық  та, 
эдістемелік мэселелержүйесін қалыптастырды. Абай әлемі тарихы 
Мүхтар Әуезовтің «терең ой», «терең ғылым» түрғысынан жан- 
жақты зерттеліп, танылуы -  бүгінгі кезеңнің тарихи табысы.
Абай әлемінің элі де болса игерілмеген тың мәселелері  көп. 
Өйткені өріс үнемі өніп, өсіп, жаңарып отырады емес пе? «Абай 
кім?»-деген сүрақ -  тарихи қалыгтшсқан философиялық түтастаққа 
мегзейтін  түжырымдаманың  өзекті  бағыты.  Абай  -  үлы  ақын, 
ағартушы  екенін  баладан  қарияға  дейін  біледі.  Ал  Абай  -
38

көреген  саясатшы,  иә,  Абайда  даналарға  тән  ойлар  бар,  бірақ
қатардағы «философиялық көзқарас» дегеннен жоғары тұратын 
философиялық жүйе бар ма?—деп ойлануға жағдайлар туғандай.
Біз  ұсынып  отырған:  «Абай  кім?»  — деген  тарихи  сұрақ -  
тұтастық қағида. Әсіресе, дәуірлер алмасқан шакта «Абай кім?»— 
деген сұрақтың қайта тууы — занды құбылыс. Өз кезегін күтуі — 
ақиқатталабы. Қазіргі заманда «Абай әлемі» — үйреншікті, етене 
жақын «Абайды тану» ілімі, белгілі бір мағынада өзі де жаңа ой 
толғау мен ізденуді талап ететін жаңа кезеңге тап болып отыр ғой. 
«Абай әлемі»,  эрине, Абайды  танумен бара-бар деу асығыстық
болар.
«Абайды тану -  жалпы қазақ әдебиетін тану тәрізді элі жас 
гылым»—деп, Мүхтар Әуезов Абайды тану ілімінің жалпы жағдайы 
қандай  күйде екенін таныстыра  отырып,  бүл  ғылымның басты 
бағыты «Абай мүрасы жайында» болатындығын баса ескертеді. 
Абай мүрасына күдікпен, сыңаржақгылықпен қараған, ізденісі
«күдік,  ж ем іссіз  түл  сөз  болып  шыққан»  —  деген  С. 
Нүрышевтіңмақаласын сын көзбен талдап, Мүхгар Әуезов Абайды 
тану  — түтастық  мәселе  екенін  диалектиканың  жан-жақтылық 
қағидасы түргысынан негіздегенін көреміз. Абайды тану ілімінің 
«жетіскен шама-шарқымен қатар элі олқылығы, кемшілігі де көп. 
Бірақ,  бүл  үрдіс  өсіп  келе  жатқан  жэне  қазақ  әдебиетінің өзге 
тарауларын тануымыздан гөрі өнімдірек өскелеңдеп келе жатқан 
ғылым тарауы екенін де жүртшылық біледі. Бізде Абайды тану 
жүмысына  тек  әдебиетш і  ғана  атсалысып  отырған  жоқ, 
тарихшылар, тілшілер, көркемөнер зерттеушілері, педагогтар, тағы 
да осыларға жалғас әр саланың мамандары тарапынан үлестер
қосылып келеді»-деп ескертеді Мүхтар Әуезов.
«Бірақ  шын  мол  еңбек  нэтижелерін  беру  жолында,  элі  де 
алдарымызда  түрған  қарыз-міндеттер  көп.  Абайды  танудың 
олқылығы көп дегенді әдейі алға салып айтып отырмыз.
39

Сондай ретте ойлауды  керек ететін жайдың бірі -  Абайдың 
мұрасы  турасында.  Бұл  жөнінде  зерттеу,  сынау,  ойлану  керек 
болатын жайлар аз емес» деп, Мұхтар Әуезов Абайды танудың 
өзіндік логикасы мен заңцылығы бар екеніне айрықша мэн беріп, 
осы  іске  бар  өмірін  сарп  етті  емес  пе?  Алдағы  ізденістер  мен 
зерттеулерімізде  ұлы  ғалым-жазушының  осы  пікірін  ғылыми- 
эдістемелік  қағида  сапасында  қабылдап,  Абай  әлемін танудың 
ғылыми-теориялық негізі ретінде пайдаланбақпыз.
«Абайды танудың олқылығы көп» деген қағиданың танымдық 
ж эне  логикалық  м әнін  т ү сін у   үш ін  «Пуш кинтанудың» 
қағидаларымен  салыстырып,  талдап,  тексеруді  орынды  деп 
ойлаймыз. Пушкинді тану іліміне қатысты дерекгерді зертгеуде екі 
мәселенің басын ашып, мұнымен қатар қорытынды түйін-пікірін 
де тркырымдаған белгілі пушкинтанушы-ғалым Семен Франк:
-  бір ін ш іден ,  Пуш кинге  қатысты  деген   дер ек тер ді, 
материалдарды  жинағанда,  сүрыптап  қарастырғанда,  тіпті 
данышпан  ақынның  аяғы  аттаған  көшесі,  нәрсе  алған  дүкені, 
аялдама жасаған  қонақ үйі  т.т. -  бәрін де  қажет деп тапқанның 
өзінде де, тым рабайсыз асып-таспайық деп ескертеді;
- екіншіден, «пушкинтануца» мынаны қүнарлы даму мен шекеіз, 
мақсатсыз далитудың арасыңдағы айырмашылықты ажырата білу 
керек дейді орыс ғалымы. Қандай да дерек, материал болмасын 
Пушкин туралы, мүның керектігі данышпан ақын туралы қаңдай 
да  бір  жиынтық  түтастықты  жасау  мақсатына  қажеттілігімен 
ақталатын болсын деп, түйін ойын қорытқан Семен Франк.
Жиынтық  тұтастық  философиялык  ұғым.  Мысалға,  осы 
түрғыдан Абайды ң тарихи түлға бітімін құратын ең өзекті деген 
жақтарының  эрбірін  бүгінгі  талапт*ар  тұрғысынан  жиынтық 
түтастық деп  қабылдап айтсақ, олар: «Абай — әлеуметтанушы», 
«Абай — саясатшы», «Абай—философ» (жетік зерттелмеген жаңа
қырлары) т.с.с. үлы ойшылдың қараусыз, бағусыз, зерделенусіз 
жатқан жақтары, қырлары көп қой.
40

Мүхтар Әуезовтің Абайды  жан-жақты тану туралы ойлары 
Семен Франктің «пушкинтану» жөніндегі пікірлерімен үндесіп, 
сабақтасып  жатыр.  «Абай  өмірбаянын  “биографизмнің”  тар 
шеңберінен  шығару  керек.  Оның  творчестволық  өмір  жолын 
реформадан кейінгі дэуір шындығының нақгы жағдайлары белгіледі. 
Бұл жағдай жазушының жаңа типін туғызды. Алтынсарин де, Абай 
да осындай жазушылар болды, олар өздері туып өскен феодалдық 
ортадан  қол  узіп,  феодализмнің  кертартпа  негіздеріне  қарсы 
шаруалар наразылығын білдірушілерге айналды», - деген Мұхтар 
Әуезов пікірі жаңа кезеңнің талабын да ескерген, яғни Абайдың 
тарихи тұлға бітімін диалектикалық тұтасты қ тұрғыдан қарауцы 
талап  етеді.  Осы  себепті  «Абай творчествосының халықтығын 
зерттеу -  айрықша маңызды міңцетгің бірі», - дейді Мұхтар Әуезов.
Пушкин туралы Ресейлік жэне элемдік деңгейде қалыптасқан 
ілім  бар,  ал  Абай  болса  әлемдік  деңгейдегі  тарихи  тұлғалар 
қатарына, міне, жаңа ғана көтеріле бастады. Бұған себеп: 1995 жылы 
өткен Абайдың жүз елу жылдық мерейтойын -  «Халықаралық Абай 
жылы» салтанатымен өткізу туралы ЮНЕСКО шешімі.
Сонымен,  1995 жылдан бастап Абайды тану ілімі өзінің даму 
тарихында тың кезең бастады, дүниежүзілік түғырға көтерілді. 
Бүдан  былай  «Абайтану»  -   Абай  әлемі  болып  жаңа  тарихын 
бастауы -  жаңа кезеңнің заңды талабы. Дүниежүзілік қауым Абайды 
Мүхтар Әуезовтің қаламынан шыққан ұлы туынды «Абай» романы, 
«Абай  жолы»  роман-эпопеясы  арқылы  ғана  емес,  енді  үлы 
ойшылдың өз шығармаларымен тікелей тілдесіп, танысады.
Мұхтар Әуезов айтатын: «Абайды танудыңолқылығы көп», - 
деуінің  бір  сыры  — ұлы  Абай  туралы  замандастары  жазып 
қалдырған естеліюгердің, тарихи деректердің өте тапшылыгы. Осы 
«олқылықтардың» орнын толтыру үшін Абай мұраларыныңжоғын 
тауып,  барын  толықтырып,  Абайды  Абай  еткен  даналығы, 
ойшылдығы, ақындығы туралы тарихты ғылыми-теориялык жүиеге 
келтіру  қажет.  Абайдың түлға бітімін  әлемдік тарихи тұлғалар
41

қатарына жеткізу мақсатында теңдесі жоқ ерлік еңбек еткен адам: 
ол -  XX ғасыр Абайы -  Мүхтар Әуезов еді. Сондықтан да, Абай 
өмірі мен қызметін, әдеби және ғылыми мұраларын жан-жақты 
зерттеп,  танып,  біліп  барып  меңгерудің  бірден-бір  теориялық- 
методологиялық негізі -  Мұхтар Әуезов еңбектері.
Бүрынғылардың ескермеген, қолдары жетпеген Абай элемінің
тың жақтарын, деректерді  іздестіру, табу, ашу -  диалектикалық
заңдылық. Абайды танып, жан-жақгы зертгеу арқылы Абай элемінің
тарихын, жүйеге келтіру, барға бас шұлғып, ат басын тежеу емес.
Абай  әлемін  тану -   белгіліден  белгісізге  жоғарылап,  өрлейтін 
диалектикалық үрдіс.
«Абай кім?» -  мәңгілік сүрақ дедік. Бұл эр ұрпақгы мазалайтын 
да, толғандыратын да қайшылықты мәселе. Абай әлемі салалары 
санғилы -  үнемі жаңа деректермен, пікірлермен толықтырылып, 
байытылып отыратын ғылыми ізденістердің алуан жолдары. Өткен 
«Халықаралық Абай жылы»—«Абай элемі» мәселелерін тануды 
әлемдік өзгерістерге сай, бағыттауды талап етеді.
Абай  өмірі  мен  қоғамдық  ісіне  нэр  беріп,  ой  талғамы  мен 
көзқарасы бағыттарын анықтайтын осынау XX ғасыр басында өзі 
үсынған, үстанған болашақ қоғамда үстем етеді деп армандаған — 
«Бірлік»  саясаты,  «Береке»  шаруашылығы,  «Шын  пейіл» 
философиялық санасы деп қабылдасақ, Абайдың философиялық 
(қара) сөздері үлы ойшылдың ойлау логикасына қайшы келмес деген 
пікірді—ізденісіміздің арқауы жэне мақсатты бағыты деп танимыз.
Сонымен, ізденістеріміздің түрағы, шығар биігі, ойымыздың 
арқа тұгар тірегі, логикалық жүйесін нэрлендіретін үлтгық та, тарихи 
да тамырларын анықгасақ, Абай әлемінің тікелей өрісіне жақыңдай 
түскендейміз. Бүл дегеніңіз — Абай элемінің мэселелері. Басын
ашып айтсақ, олар: Абай өмір сүрген қогамы мен дэуірі; тіршілік 
қүрып, қызмет еткен элеуметтік ортасы; жеке-дара тарихи түлғасы;
42

шығармашылығы: поэзиясы, философиялық (қара) сөздері, саяси- 
элеуметтік көзқарастары, аудармалары. Абай әлемін жан-жақты 
зерттеуде  айрықша  қызмет  атқаратын  ұлы  Абайдың  өз 
шығармалары һәм Мұхтар Әуезовтің жиырма томдық шығармалар 
жинағы. Бұл «Абай Үшкілінің»негізі болып қаланған қағидалық 
алғышарттардыңбіріншісі.
Екіншісі -  Абай мен Мүхтар Әуезов туралы,  эр  кезенде, эр 
шакта айтылған, жазылған, үсынылған: пікірлер, ойлар, бағалар.
Ү шіншісі -  біздің айрықша мэн беріп, таным мен логиканың 
теориялық, эрі методологиялық құралы ееебінде іске қосатынымыз: 

жүктеу/скачать 20,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: