Мухаметжанова Айгуль Олжабаевна Абильдина Салтанат Куатовна «Қазіргі қоғам жағдайындағы тәрбие жүйелерінің дамуы» пәні бойынша
Е.С.Левицкая мектебінде адамгершілік тәрбиенің мақсаты
жүктеу/скачать 0,61 Mb.
|
ko
| 3. Е.С.Левицкая мектебінде адамгершілік тәрбиенің мақсаты. Е. С. Левицкаяның мектебі ұлдар мен қыздарды бірлесіп оқыту жүргізілген алғашқы эксперименттік мектептердің бірі болды. Левицкая мектеп-отбасын құруға тырысты, оның негізі балаларды бірлесіп оқыту болды. Оның терең пайымдауынша, мектеп отбасы үлгісі бойынша құрылуы тиіс, онда ағайын-қарындастары бір-біріне дұрыс әсер ете отырып, табиғи түрде қатар дамиды.
1900 ж.ұлдарға арналған пансионы бар ІІІ дәрежелі оқу орнын Санкт-Петербургте құруға рұқсат алынды, кейін қыздарға арналған жатақхана да ашылды. Оқу орнының курсы 7,5 жаста анықталды,ал түлектер мемлекеттік гимназияларды бітіргендегідей құқықтарға ие болды. Мектеп өмірі келесі қағидаттарға сүйенеді. Мектеп-ұйымдастырылған Отбасы • Мектептің негізін қалаушылардың пікірінше, тәрбиенің табиғи және мінсіз ортасы отбасы болып табылады. Рух, отбасының жылуы әр мектептің де идеалы. Бұл мектептің басты ерекшелігі, аға-інілері мен апа-қарындастары арасындағы байланыс пен отбасылық өмір салты. - баланың гармониялық дамуы. Мектеп өз балаларын жақты дамытуы керек (бұл қазыналық гимназиялардағы сияқты). Ол баланың рухани және физикалық дамуын қамтамасыз етуге арналған. Жалпы даму-кез келген арнайы емес мектептің мақсаты. - Адамгершілік тәрбие. Мектептің тәрбиелік әсері балалар табиғатына, оның махаббатына және түсінуіне, балалардың белсенді ақылына салауатты және жеткілікті рухани тамақ беруге, дене бітімінің дамуына негізделуі тиіс. Сондай-ақ, балалар тәрбиешілерге өздерінің нашар қылығына қатаң қарау құқығын мойындауы маңызды. Өз айналасында әділдікті, шынайылықты және Қызметті көріп, балалар мектептің адамгершілік көңіл-күйіне оңай тартылады. Левицкаяның пікірінше, қиын балалар-бұл педагогтардың алтын материалы. Осындай балалармен кездесу кезінде оларды алдын ала зерттеу жүргізілді, бұл әрбір қажетті әсер ету жүйесін таңдауға көмектесті. Бұл жүйені сәтті таңдау — Мектептің табысты болуын қамтамасыз ететін басты міндеті. Өнерпаз объявлялась арқылы негізгі мақсатқа қол жеткізу тәрбиелеу. Сондықтан бірінші күннен бастап мектепте бала бәрін өзі жасауға үйренді (өз заттарын, іш киімін бақылап, төсек — орын алып, ал жоғары сыныптарда-сыныпта кезекшілік етті, жатын бөлме, дәретхана, мектеп телефонын, мектеп мүлкінің бір бөлігін және т.б. меңгереді). Оқушылардың кез келген еңбекке деген құрметі қатар дамыды. Мектепте ата-аналардан қалта ақшаларын алу және оларға билік ету оқушыны ақыл-ой мен ұқыптылыққа үйретеді,өз бетімен дербестікпен байланысты. Біртіндеп Мектеп тәрбиеленушілердің физикалық денсаулығына ерекше назар аударып, онсыз ешқандай оқу-тәрбие міндеттерін табысты шешуге болмайды деп есептеді. "Жаңа мектептер" сияқты Левицканың оқу орны әдемі қала сыртындағы жерлерде орналасқан. Ойындар, серуендер, мерекелерді өткізетін үлкен алаңдар болды. Ыңғайлылық, қарапайымдылық, мінсіз тазалық, көптеген гүлдер, жарық пен ауа молдығы тек физикалық жай-күйіне ғана емес, сонымен қатар балалардың жалпы көңіл-күйіне да жақсы әсер етуі керектігін түсініп, оларға сергектік пен өміршеңдікті сақтай отырып, эстетикалық мәнде тәрбиеледі. Барлық бөлмелер, әсіресе жатын бөлмелері, Мұқият желдетілді, оларда температура өте төмен болды. Дене шынықтыру жаттығуларына, қозғалмалы ойындарға, спортқа көп уақыт бөлінді: қыста - коньки, шаңғы, хоккей, мұз төбешігінің құрылысы, қар тазалау; жазда және көктемде - футбол, крокет, теннис, бау-бақша мен бақшадағы жұмыс. Сабақ арасында 20 минуттық гимнастикамен, әуеде, музыкада жаттығулар жүргізілді. Кез-келген ауа-райы кезінде таңертең барлық тәрбиеленушілер үшін жүгіруден және шайынудан немесе суық сумен сүртінуден басталды. Аптасына үш рет арнайы әскери оқытушы саптық сабақтарды өткізді, қалған уақытта гимнастика, жүгіру, брусь және басқа да снарядтарда жаттығуларды тәрбиеші-ағылшын адамы басқарды. Жаңадан келген және әлсіз балалардың дене тәрбиесі дараланды. Жоғары сынып оқушылары ұйықтар алдында гимнастика жаттығулармен шаршату пйдалы деп есептеді. Жыл сайын көктемде үлкен спорттық мерекелер ұйымдастырылды, онда балалар өздерінің шеберліктерін және жетістіктерін көрсетті. Ақыл-ой тәрбиесі саласында Левицкая мектебі басқа да"жаңа мектептер" сияқты принциптерді басшылыққа алды. Оқу мазмұнын анықтай отырып, ол гимназиялар үшін Министрлік белгілеген міндетті бағдарламаны елеместен, мектеп жекелеген пәндер курсын және ағылшын тілін және басқа да қосымша пәндерді қоса алғанда тереңдетіп, бағдарламаның бос орынын толтыруға тырысты. Бағдарламаның кеңеюі оқу үдерісін күрделендірді, сондықтан артық жүктемені болдырмау үшін оқыту әдістемесі, сабақты ұйымдастыру, күн тәртібі маңызды мәнге ие болды. Интернаттың жағдайы күні бойы оқу жүктемесін тиімді жоспарлауға мүмкіндік берді. Балаларды өз бетінше жұмыс істеуге үйретудің маңыздылығын түсіне отырып, мектеп сабақтан тыс уақытта сабақтарға қажетті жағдай жасады: тәрбиеленушілер тәжірибе жүргізіп, коллекция жинай алды, гербарийді, шебер етіп, қолөнермен айналыса алды, рефераттар мен баяндамалар даярлай алды, әдеби дереккөздерге жүгіне алды. Апта сайын мектепте химия, астрономия, өнер тарихы бойынша ғылыми-танымал дәрістер ұйымдастырылып, әр түрлі иллюстрациялармен сүйемелденді. Оларды ұйымдастыруда оқушылар белсенді рөл атқарды. Мектеп оқытушылары эксперименталды психология зерттеулерінің негізінде педагогикалық ғылыммен әзірленген жаңа әдістерді тексерумен айналыса отырып, оқу үдерісін жандандыруға, оқуға деген қызығушылықты ояту және дамытуға, оқушылардың ойлау дербестігін дамытуға бағытталған оқытудың өз жолдары мен тәсілдерін әзірледі. Осыған ұқсас Білім беру-тәрбие жүйесі басқа да орыс "жаңа мектептерде"құрылды. Педагогикалық ғылымның жаңа жетістіктерінің негізінде өз жұмысын ұйымдастыра отырып, балаларға "джентльмендік" ар-намысы, ұстамдылығы, асылдығы туралы ұғымдарды жеткізе отырып, өзіне-өзі қызмет көрсету әдетін дағдыландыру, оқушылардың өзін-өзі басқару элементтерін енгізу, дене шынықтыру, тәрбиеленушілердің ақыл-ойы мен көркемдік талғамын дамыта отырып, бұл мектептер сол кездегі ресей қоғамының элитасын қалыптастыруға өз үлесін қосты. Оқыту мен тәрбиелеудің орталығында – баланың тұлғасы, оның өзіндік ерекшелігі. Бала тұлғасын дамытуда шешуші мән оның жеке тәжірибесіне берілді. Орналасу – қала сыртында, жеке меншік оқу орындары. Ұл балалар қыз балалармен бірге оқытылған. Түрлі мәдениеттермен, түрлі құндылықтармен танысу. ХХ ғасыр шегінде Ресейде сонымен қатар бірнеше «жаңа мектептер» пайда болады: Царское Селодағы Е.С.Левицкая мектебі (1900), Новочеркасскідегі Е.Д.Петрова гимназиясы (1906) және Мәскеу түбіндегі Голяцинадағы О.Н.Яковлев мектебі (1910). Жұмыстың негізгі бағыттары: табиғатқа жақын тәрбиені іске асыру, балалар күштерін үйлесімді дамытуға қамқорлық, оқушылардың өмірі мен еңбегінің гигиеналық жағдайына және дене тәрбиесіне зор назар, оқу процесін жүйемен ұйымдастыру. Мақсат: білетін, ерікті, бастамашыл, дамып келе жатқан капитализм одан сайын қажет етіп келе жатқан шаруашылық басшылары, «индустрия капитандары» бола алатын қайраткерлерді тәрбиелеу. Е.С.Левицкая Францияда, Германияда «жаңа мектептерді» ұйымдастыруды зерттеді, осындай мектептерді құру тәжірибесін талдау мақсатында Англияға барып қайтты. Мектеп ашуда ұлдар мен қыздарды бірге оқыту идеясымен байланысты қиыншылықтардың туындауы, бастапқыда – бастауыш мектеп (6 оқушы: 3 ұл және 3 қыз). Одан арғы сыныптарды ашу үшін жыл сайын халық ағарту министріне рұқсат алуға жүгіну қажет болды, ал министр ерекше баяндамамен патшаға жүгінген. Левицкаяның табандылығы және аталмыш мекеменің шағын әрі бай және ақсүйек ата-аналар үшін өте қымбат мектеп болуы шешуші роль ойнады. 1907 ж. маусымы – мектеп үкіметтік ерлер гимназиясы құқығына ие болды. Алғашқы бітірту –1908 ж. желтоқсанында (4 түлек – барлық курстар бойынша керемет танымдар). Оқу орнының күллі білім беру-тәрбие жүйесі «жаңа мектептің» алға қойған мақсаттарына жетуге бағдарланды. Мектепке қазынашылық пен ресмиліктен ада үйдегі, отбасылық сипат беру аса маңызды деп саналды; жалықтыратын кітаби сабақтар мен жаттандылықтың орнын қызықты жұмыстар, ойындар, экскурсиялар мен әңгімелесулер басты. Ол үшін, Левицкаяның пікірінше, мектепте 80-100 тәрбиеленуші болуға тиіс (сыныпта көп дегенде 15 оқушы). Мысалы, 1915/16 оқу жылында мектептегі сегіз сыныпта 46 оқушы және 34 оқытушы болған. Мұғалім тәрбиешінің де ролін орындады, тәрбиеленушілермен бірге тұрды, олардың барлық сабақтарына, ойындарына қатысты, әрбір баланың жеке ерекшеліктері мен мінезінің белгілерін білді. Мектептің үйдегі, отбасылық сипаты жағдайында Левицкая іскерлік ауанға, анық, қатаң және тіпті қатал тәртіпке қол жеткізді. Күн тәртібі – барлық ережелер мен нұсқаулардың нақты әрі міндетті орындалуын мүлтіксіз, тұрақты бақылау, ересектер мен балалардың киіміндегі және барлық сыртқы түр-тұрпатындағы қатаңдық және жинақылық. Бастықтың жоғары беделі. Мектеп жетістігінің құпиясы – оның дене және моральдық жалқаулыққа төзбеушілігі. Мектепте қатаң тәртіп пен орындаушылыққа сендірумен ғана емес, демалыстан, жалпы мерекеге қатысудан айыру және т.с.с. сияқты шаралармен қол жеткізілді. Карцер де болған. Мектепте болған алғашқы күннен бастап балаларды өзіндік әрекетке үйреткен. Өзіне-өзі қызмет көрсету. Кезекшілік. Тәрбие шараларының бірі – ұсақ ақшаның болуы. Балаларды ата-аналарынан алған ақшаны есеппен, үнемдеп жұмсауға үйреткен. Көлденең шығын немесе ақшаны есепсіз жұмсау, егер онда жолға ақша қалмаса, тәрбиеленушіні демалыстан айыруы мүмкін еді. Үлкен назар – іскерлік сапаларды, жинақылықты, ұйымдастырушылықты, есепқорлықты тәрбиелеуге. Адамгершілік тәрбиенің басты міндеттерінің бірі – ерік-жігерді тәрбиелеу. Әлсіздікті, жігерсіздікті кез-келген түрде көрсету айыпталды және арнайы әңгіме мәніне айналды. Үлкен роль – «джентльмен» белгілерін тәрбиелеуге: өтінішті ықыласпен және сыпайылықпен орындау, айналадағыларға қызмет көрсету. Дөрекілік, мақтаншақтық, бір-біріне әділетсіздік тыйылып отырды; өсекшілік айыпталды, педагогтар достарына шағымды қабылдамады. Өтірік, алдау, айлакерлік, жолдастарына қатысты өшпенділік, мектеп тәртіптерін көрінеу сыйламау жолдастық сот қарауына берілді. Сот шешімі – бастыққа бекітуге. Сот мектептегі өзін-өзі басқаруда үлкен роль ойнап, ол өзіндік әрекетті, өз қылығы үшін жауапкершілікті, қоғамдық ойдың және адамгершілік критерийлерінің қалыптасуын тәрбиелеудің құралы ретінде қарастырылды. Маңызды орын – қатарлас оқушыларды біріктірген мектеп клубтары. Олардың жұмысын оқушылардың өздері ұйымдастырды. Мектептің орналасуы – қала маңындағы әдемі орын, сиырлары, бақшасы бар, футбол, лаун-теннис ойнауға арналған алаңшасы, мұзайдын, ойындар, серуен, мерекелер өткізуге арналған үлкен алаңы бар фермалар. Жайлылық, мінсіз тазалық, көптеп өсірілген гүлдер, мол жарық пен ауа – балалардың дене жағдайына, жалпы көңіл-күйіне жағымды әсер. Дене жаттығуларына, қозғалмалы ойындарға, спортқа көп уақыт бөлу. Сабақтар арасында – 20-минуттық гимнастикамен айналысу. Күнде таңертең кез-келген ауа райы кезінде – жүгіру, суық суға шайыну немесе суық сумен сүртіну. Аптасына 3 рет әскери оқытушы саптық сабақтарды өткізді, қалған уақытта ағылшын-тәрбиеші: гимнастика, жүгіру, қоссырықтағы жаттығулар. Жаңадан келгендер мен әлсіз балалармен дене тәрбиесі индивидуалдандырылған. Жыл сайын көктемде – көлемді спорттық мерекелер. Ұйымдастырушылар – балалар. Білім беру мазмұны – гимназиялар үшін министрлік орнатқан міндетті бағдарламаға бағдармен. Бағдарлама кемшіліктерінің орнын толтыру үшін мектеп жекелеген пәндер курсын тереңдетті, ағылшын тілін және басқа да қосымша пәндерді қосты. Бағдарламаны кеңейту оқу процесін күрделендірді, сондықтан да артық жүктелуді болдырмау үшін оқыту әдістемесі, сабақтарды ойластырып ұйымдастыру, күн тәртібі маңызды мәнге ие болды. Интернат жағдайы күні бойы оқу жүктемесін тиімді түрде жоспарлауға мүмкіндік берді. Мектеп сыныптан тыс уақытта сабақ үшін қажет жағдай жасады. Мектеп оқытушылары оқу процесін белсендіруге, оқуға деген қызығушылықты дамытуға бағытталған оқытудың жеке тәсілдері мен әдістерін дайындады. Е.С.Левицкая мектебіне ұқсас оқу орындары өз жұмыстарын педагогикалық ғылымның ең соңғы жетістіктері негізінде ұйымдастыра отырып, ресейлік қоғам элитасының қалыптасуына үлесін қосты. жүктеу/скачать 0,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|