Н. Бакина, Н. Жанақова, Қ. Сүлейменова. 2018 жыл «Атамұра»
жүктеу/скачать 18,5 Mb. Pdf көрінісі
|
6-СЫНЫП 26-37 ТАҚЫРЫП БАЗА
§28-29. Моңғол империясы құрамындағы Қазақстан Бүкіл монғол құрылтайында қабылданған шешім: Бату ханның басшылығымен Батыс елдеріне жорық жаса Бату әскерінің үлкен бөлігі құралды: Қыпшақтарда Бату хан әскерінде монғолдар құрады: Үштен бір бөлігін ған Бату ханның әскері шабуылға шықты: 1236 жыл Бату жасақтары Еуропа әскерін талқандады: 1241 жыл 1241 жылы Бату ханның әскерлері жетті: Адрия (Адрият) теңізін Монғолдардың кері қайтуына себеп болды: Ұлы хан Үгедейдің қайтыс болу Бату хан қайтып келген жер: Еділ өзені бой Үгедей қайтыс болған соң, Бату хан айналысты: Алтын Орда атымен өз ұлысын құруғ Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы: Бат Еділ бойында Бату хан салды: Сарай қаласы Алтын Орда мемлекетінің орталығы: Сара Бату ханның Еуропаға жаугершілік жорықтары: 1236-1242 жылдар аралығ Еуразияның саяси картасын өзгерткен оқиға: Бату ханның жорықтар Жошы әулеті иелік еткен аймақ: Ертістен Дунайға дейі Монғол империясының төрттен бір бөлігін құрады: Жошы ұлыс Жошы ұлысының оңтүстік шегарасы: Сырдарияның орта ағысы мен Әмудари Бату хан жаулап алып, орыс князьдықтары тәуелді болды: Алтын Ордағ Алтын Орда билеушісі тағайындап отырды: Орыс князьдары Алтын Орданың басты бөлігін құраған тайпа: Қыпшақта Алтын Ордадағы монғолдар толықтай түркіленіп кетті: XIV ғасырға қара Алтын Ордада Бату хан билік етті: 1227-1255 жылдар Қыпшақтар Батуханды атады: Сайынхан (ақылды хан Батудан кейін билікке келген інісі: Берке ха Берке хан билік етті: 1257-1266 жылдар Монғол империясынан тәуелсіз саясат жүргізе бастаған Алтын Орда ханы: Берк Шыңғыс ұрпақтарының ішінде алғаш ислам дінін қабылдаған: Берк Берке кезінде Алтын Ордада қызу жүрді: Қала құрылыс Берке кезінде салынған жаңа орда: Сарай Берк Берке ғалымдарды, ақындарды, дінбасыларды шақыртты: Парсы, Мысыр елдеріне Шығыс елдерімен дипломатиялық қатынас орнатқан Алтын Орда ханы: Берке ха Берке хан кезінде Алтын Орда ресми түрде елшілік алмасты: Мысыр еліме Мысырда билік жүргізді: Қыпшақ даласынан шыққан Бейбарыс сұлта Алтын Орда саяси дербестікті алды: Бату ханның немересі Мөңке Темір тұсынд Мөңке Темір билік етті: 1266-1280 жылда Жошы ұрпақтарының ішінен ең алғаш өз атынан теңге соқтырған хан: Мөңке Темі Алтын Орда әлемдегі ең ірі, бай, дербес мемлекетке айналды: ХІІІ ғасырдың 60 жылдарынд Монғолдар билік еткен кез-келген мемлекетте хан болу құқығына ие болды: Шыңғысхан ұрпақтары ған Алтын Ордада ханнан кейінгі лауазымды адам: Беклербе Беклербек атқарған қызмет: Әскердің және сыртқы саясат басшыс Алтын Ордада маңызды мемлекеттің істерді шешу үшін шақырылды: Құрылта Алтын Ордада атқарушы билік аталды: Диуа Диуан атқарған қызмет: Қаржы саласы, салық жинау, ішкі саясатты жүргіз Диуан басында тұрды: Уәзі Алтын Орда мемлекеті бөлінді: Оң және сол қанатқ Оң қанат алып жатқан аумақ: Еділ бойынан Дунайға дейі Оң қанатты басқарды: Бату ұрпағынан шыққанда Оң қанаттың орталығы: Еділ бойынд Сол қанат алып жатқан аумақ: Шығыс Дешті қыпшақ пен Сырдария алқаб Сол қанатты басқарды: Жошының үлкен ұлы Орда Ежен мен оның ұрпақтар Сол қанаттың орталығы: Сығанақ қалас Қазақстанның солтүстік-батысында билік жүргізді: Жошының ұлы Шайбан Барлық аумақтағы ортақ құқықтық ереже: Шыңғысханның Ясас Ислам дінінің енуіне байланысты ене бастаған мұсылман құқығы: Шариға Алтын Ордада салық жинаушылар аталды: Басқақта Орыс князьдықтарында «татар слободасы» деп аталды: Басқақтардың қасындағы әскери жаса ХІІІ ғасырдың соңынан бастап салық жинала бастады: Жергілікті ақсүйектер арқыл Орыс жеріндегі князьдардың біріне ғана басқаруға жарлық берді: Алтын Орда хан Алтын Орда ең жоғарғы өркендеу деңгейіне жетті: XIV ғасырдың бірінші жартыс XIV ғасырдың бірінші жартысында Алтын Орданы өркендеткен хандар: Өзбек, Жәнібе Өзбек хан билік етті: 1312-1342 жылда Жәнібек хан билік етті: 1342-1357 жылда «Кісілігі мол, даңқты да ержүрек» деп сипатталған Алтын Орда ханы: Өзбек ха Ислам діні Алтын Орданың ресми дініне айналды: 1312 жыл Ислам дінін Алтын Орданың ресми діні еткен хан: Өзбек ха Орталық билікті күшейтіп, құрылтай шақыруды тоқтатқан хан: Өзбек ха «Өзбектер мемлекеті» тіркесі пайда болды: Өзбек хан билеген жылдар Керуен саудасының дамуына көп көңіл бөлген хан: Өзбек ха Өзбек хан тұсында Алтын Орда сауда жүргізілген елдер: Еуропа, Кіші Азия, Мысыр, Үндістан, Қыта Өзбек хан тұсында Алтын Ордада салынды: Венеция мен Генуяның сауда өкілдер ХІІІ ғасырда өзінің ақша сарайы жұмыс жасаған қала: Отырар қалас Отырар қаласында шыққан теңгелер: Алтын динар, күміс дирхем, мыс фельсте Алтын Орда қалалары ерекшеленді: Қамалдардың болмауыме Қамалдардың болмауын Марко Поло түсіндіреді: Әскердің кіруіне кедерге жасамау үшін қамалдар мен қабырғалар және қақпалардың болуына рұқсат етілмеді Жәнібек ханнан кейін билікке келген ұлы: Бердібе Бердібек хан билік етті: 1357-1359 жылдар Өте қатал және билік құмар ретінде сипатталатын Алтын Орда ханы: Бердібек ха Тақ үшін таласта Батудың ұрпақтарын толық жойып жіберді: Бердібек ха Алтын Ордада нәубет кезеңі мен сарайлар төңкерісі басталды: Бердібек хан кезінд 1359-1379 жылдары Алтын Ордада ауысқан хан саны: 20 (билікке таласып бірін-бірі өлтірген XIV ғасырдың екінші жартысында Алтын Ордадан бөліне бастады: Орда Ежен ұрпақтар Орда Ежен ұрпақтары құрған мемлекет: Ақ Орд Куликов шайқасы болды: 1380 жыл Куликов шайқасында соғысты: Алтын Орда билеушісі Мамай мен Мәскеу кінәзі Дмитрий Донско Куликов шайқасының нәтижесі: Дмитрий Донской жеңіске жетт Мамайдың жеңілісін пайдаланып, Алтын Ордадағы билікті басып алды: Тоқтамыс ха Тоқтамысқа билікке жетуде қолдау көрсетті: Әмір Темі Тоқтамыс Мәскеуді шабуылдап өртеп жіберді: 1382 жыл 1382 жылы Мәскеуді өрттеп, орыстардың салық төлеуін қалпына келтірді: Тоқтамы Алтын Ордада Жошы ұрпақтарының барлық жерлерін біріктіріп, мықты билікті қалпына келтірген хан: Тоқтамы Алтын Орда мен Ақ Орданың бірігуін қаламады: Әмір Темі 1389, 1391, және 1395 жылдары Алтын Ордаға жорық жасады: Әмір Темі Алтын Орданы талқандаған: Әмір Темі Тоқтамыс Алтын Ордада билігінен айырылды: 1395 жыл Тоқтамысты Алтын Орда билігінен кетірген: Әмір Темі Тоқтамыс хан қаза тапты: 1404 жылы Түмен қаласынд Алтын Орда мемлекеті толықтай құлады: XV ғасырдың 50-70 жылдар Алтын Орда орнына құрылған мемлекеттер: Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтар Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтары кейін қосылды: Орыс мемлекетін 100. Монғол шапқыншылығы туралы «Бұл күн мен түн жаратылғаннан бастап, адамзат білмеген қасірет болды» деп жазған: Ибн Әл Аси 101. Жалпы халық санағын жүргізіп, ортақ ақша бірлігін енгізген мемлекет: Алтын Орд 102. Монғол империясының құрылуының маңызды рөл атқарғандығы туралы қорытындыға келген: В.Бартольд және Л.Гумилев Бүкіл монғол құрылтайында қабылданған шешім: Бату ханның басшылығымен Батыс елдеріне жорық жаса Бату әскерінің үлкен бөлігі құралды: Қыпшақтарда Бату хан әскерінде монғолдар құрады: Үштен бір бөлігін ған Бату ханның әскері шабуылға шықты: 1236 жыл Бату жасақтары Еуропа әскерін талқандады: 1241 жыл 1241 жылы Бату ханның әскерлері жетті: Адрия (Адрият) теңізін Монғолдардың кері қайтуына себеп болды: Ұлы хан Үгедейдің қайтыс болу Бату хан қайтып келген жер: Еділ өзені бой Үгедей қайтыс болған соң, Бату хан айналысты: Алтын Орда атымен өз ұлысын құруғ Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы: Бат Еділ бойында Бату хан салды: Сарай қаласы Алтын Орда мемлекетінің орталығы: Сара Бату ханның Еуропаға жаугершілік жорықтары: 1236-1242 жылдар аралығ Еуразияның саяси картасын өзгерткен оқиға: Бату ханның жорықтар Жошы әулеті иелік еткен аймақ: Ертістен Дунайға дейі Монғол империясының төрттен бір бөлігін құрады: Жошы ұлыс Жошы ұлысының оңтүстік шегарасы: Сырдарияның орта ағысы мен Әмудари Бату хан жаулап алып, орыс князьдықтары тәуелді болды: Алтын Ордағ Алтын Орда билеушісі тағайындап отырды: Орыс князьдары Алтын Орданың басты бөлігін құраған тайпа: Қыпшақта Алтын Ордадағы монғолдар толықтай түркіленіп кетті: XIV ғасырға қара Алтын Ордада Бату хан билік етті: 1227-1255 жылдар Қыпшақтар Батуханды атады: Сайынхан (ақылды хан Батудан кейін билікке келген інісі: Берке ха Берке хан билік етті: 1257-1266 жылдар Монғол империясынан тәуелсіз саясат жүргізе бастаған Алтын Орда ханы: Берк Шыңғыс ұрпақтарының ішінде алғаш ислам дінін қабылдаған: Берк Берке кезінде Алтын Ордада қызу жүрді: Қала құрылыс Берке кезінде салынған жаңа орда: Сарай Берк Берке ғалымдарды, ақындарды, дінбасыларды шақыртты: Парсы, Мысыр елдеріне Шығыс елдерімен дипломатиялық қатынас орнатқан Алтын Орда ханы: Берке ха Берке хан кезінде Алтын Орда ресми түрде елшілік алмасты: Мысыр еліме Мысырда билік жүргізді: Қыпшақ даласынан шыққан Бейбарыс сұлта Алтын Орда саяси дербестікті алды: Бату ханның немересі Мөңке Темір тұсында Бүкіл монғол құрылтайында қабылданған шешім: Бату ханның басшылығымен Батыс елдеріне жорық жаса Бату әскерінің үлкен бөлігі құралды: Қыпшақтарда Бату хан әскерінде монғолдар құрады: Үштен бір бөлігін ған Бату ханның әскері шабуылға шықты: 1236 жыл Бату жасақтары Еуропа әскерін талқандады: 1241 жыл 1241 жылы Бату ханның әскерлері жетті: Адрия (Адрият) теңізін Монғолдардың кері қайтуына себеп болды: Ұлы хан Үгедейдің қайтыс болу Бату хан қайтып келген жер: Еділ өзені бой Үгедей қайтыс болған соң, Бату хан айналысты: Алтын Орда атымен өз ұлысын құруғ Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы: Бат Еділ бойында Бату хан салды: Сарай қаласы Алтын Орда мемлекетінің орталығы; Сара Бату ханның Еуропаға жаугершілік жорықтары: 1236-1242 жылдар аралығ Еуразияның саяси картасын өзгерткен оқиға: Бату ханның жорықтар Жошы әулеті иелік еткен аймақ: Ертістен Дунайға дейі Монғол империясының төрттен бір бөлігін құрады: Жошы ұлыс Жошы ұлысының оңтүстік шегарасы: Сырдарияның орта ағысы мен Әмудари Бату хан жаулап алып, орыс князьдықтары тәуелді болды: Алтын Ордағ Алтын Орда билеушісі тағайындап отырды: Орыс князьдары Алтын Орданың басты бөлігін құраған тайпа: Қыпшақта Алтын Ордадағы монғолдар толықтай түркіленіп кетті: XIV ғасырға қара Алтын Ордада Бату хан билік етті: 1227-1255 жылдар Қыпшақтар Батуханды атады: Сайынхан (ақылды хан Батудан кейін билікке келген інісі: Берке ха Берке хан билік етті; 1257-1266 жылдар Монғол империясынан тәуелсіз саясат жүргізе бастаған Алтын Орда ханы: Берк Шыңғыс ұрпақтарының ішінде алғаш ислам дінін қабылдаған: Берк Берке кезінде Алтын Ордада қызу жүрді: Қала құрылыс Берке кезінде салынған жаңа орда: Сарай Берк Берке ғалымдарды, ақындарды, дінбасыларды шақыртты: Парсы, Мысыр елдеріне Шығыс елдерімен дипломатиялық қатынас орнатқан Алтын Орда ханы: Берке ха Берке хан кезінде Алтын Орда ресми түрде елшілік алмасты: Мысыр еліме Мысырда билік жүргізді: Қыпшақ даласынан шыққан Бейбарыс сұлта Алтын Орда саяси дербестікті алды: Бату ханның немересі Мөңке Темір тұсынд Мөңке Темір билік етті: 1266-1280 жылда Жошы ұрпақтарының ішінен ең алғаш өз атынан теңге соқтырған хан: Мөңке Темі Алтын Орда әлемдегі ең ірі, бай, дербес мемлекетке айналды: ХІІІ ғасырдың 60 жылдарынд Монғолдар билік еткен кез-келген мемлекетте хан болу құқығына ие болды: Шыңғысхан ұрпақтары ған Алтын Ордада ханнан кейінгі лауазымды адам: Беклербе Беклербек атқарған қызмет: Әскердің және сыртқы саясат басшыс Алтын Ордада маңызды мемлекеттің істерді шешу үшін шақырылды: Құрылта Алтын Ордада атқарушы билік аталды: Диуа Диуан атқарған қызмет: Қаржы саласы, салық жинау, ішкі саясатты жүргіз Диуан басында тұрды: Уәзі Алтын Орда мемлекеті бөлінді: Оң және сол қанатқ Оң қанат алып жатқан аумақ: Еділ бойынан Дунайға дейі Оң қанатты басқарды: Бату ұрпағынан шыққанда Оң қанаттың орталығы: Еділ бойынд Сол қанат алып жатқан аумақ: Шығыс Дешті қыпшақ пен Сырдария алқаб Сол қанатты басқарды: Жошының үлкен ұлы Орда Ежен мен оның ұрпақтар Сол қанаттың орталығы: Сығанақ қалас Қазақстанның солтүстік-батысында билік жүргізді: Жошының ұлы Шайбан Барлық аумақтағы ортақ құқықтық ереже: Шыңғысханның Ясас Ислам дінінің енуіне байланысты ене бастаған мұсылман құқығы: Шариға Алтын Ордада салық жинаушылар аталды: Басқақта Орыс князьдықтарында «татар слободасы» деп аталды: Басқақтардың қасындағы әскери жаса ХІІІ ғасырдың соңынан бастап салық жинала бастады: Жергілікті ақсүйектер арқыл Орыс жеріндегі князьдардың біріне ғана басқаруға жарлық берді: Алтын Орда хан Алтын Орда ең жоғарғы өркендеу деңгейіне жетті: XIV ғасырдың бірінші жартыс XIV ғасырдың бірінші жартысында Алтын Орданы өркендеткен хандар: Өзбек, Жәнібе Өзбек хан билік етті: 1312-1342 жылда Жәнібек хан билік етті: 1342-1357 жылда «Кісілігі мол, даңқты да ержүрек» деп сипатталған Алтын Орда ханы: Өзбек ха Ислам діні Алтын Орданың ресми дініне айналды: 1312 жыл Ислам дінін Алтын Орданың ресми діні еткен хан: Өзбек ха Орталық билікті күшейтіп, құрылтай шақыруды тоқтатқан хан: Өзбек ха «Өзбектер мемлекеті» тіркесі пайда болды: Өзбек хан билеген жылдар Керуен саудасының дамуына көп көңіл бөлген хан: Өзбек ха Өзбек хан тұсында Алтын Орда сауда жүргізілген елдер: Еуропа, Кіші Азия, Мысыр, Үндістан, Қыта Өзбек хан тұсында Алтын Ордада салынды: Венеция мен Генуяның сауда өкілдер ХІІІ ғасырда өзінің ақша сарайы жұмыс жасаған қала: Отырар қалас Отырар қаласында шыққан теңгелер: Алтын динар, күміс дирхем, мыс фельсте Алтын Орда қалалары ерекшеленді: Қамалдардың болмауыме Қамалдардың болмауын Марко Поло түсіндіреді: Әскердің кіруіне кедерге жасамау үшін қамалдар мен қабырғалар және қақпалардың болуына рұқсат етілмеді Жәнібек ханнан кейін билікке келген ұлы: Бердібе Бердібек хан билік етті: 1357-1359 жылдар Өте қатал және билік құмар ретінде сипатталатын Алтын Орда ханы: Бердібек ха Тақ үшін таласта Батудың ұрпақтарын толық жойып жіберді: Бердібек ха Алтын Ордада нәубет кезеңі мен сарайлар төңкерісі басталды: Бердібек хан кезінд 1359-1379 жылдары Алтын Ордада ауысқан хан саны: 20 (билікке таласып бірін-бірі өлтірген XIV ғасырдың екінші жартысында Алтын Ордадан бөліне бастады: Орда Ежен ұрпақтар Орда Ежен ұрпақтары құрған мемлекет: Ақ Орд Куликов шайқасы болды: 1380 жыл Куликов шайқасында соғысты: Алтын Орда билеушісі Мамай мен Мәскеу кінәзі Дмитрий Донско Куликов шайқасының нәтижесі: Дмитрий Донской жеңіске жетт Мамайдың жеңілісін пайдаланып, Алтын Ордадағы билікті басып алды: Тоқтамыс ха Тоқтамысқа билікке жетуде қолдау көрсетті: Әмір Темі Тоқтамыс Мәскеуді шабуылдап өртеп жіберді: 1382 жыл 1382 жылы Мәскеуді өрттеп, орыстардың салық төлеуін қалпына келтірді: Тоқтамы Алтын Ордада Жошы ұрпақтарының барлық жерлерін біріктіріп, мықты билікті қалпына келтірген хан: Тоқтамы Алтын Орда мен Ақ Орданың бірігуін қаламады: Әмір Темі 1389, 1391, және 1395 жылдары Алтын Ордаға жорық жасады: Әмір Темі Алтын Орданы талқандаған: Әмір Темі Тоқтамыс Алтын Ордада билігінен айырылды: 1395 жыл Тоқтамысты Алтын Орда билігінен кетірген: Әмір Темі Тоқтамыс хан қаза тапты: 1404 жылы Түмен қаласынд Алтын Орда мемлекеті толықтай құлады: XV ғасырдың 50-70 жылдар Алтын Орда орнына құрылған мемлекеттер: Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтар Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтары кейін қосылды: Орыс мемлекетін 100. Монғол шапқыншылығы туралы «Бұл күн мен түн жаратылғаннан бастап, адамзат білмеген қасірет болды» деп жазған: Ибн Әл Аси 101. Жалпы халық санағын жүргізіп, ортақ ақша бірлігін енгізген мемлекет: Алтын Орд 102. Монғол империясының құрылуының маңызды рөл атқарғандығы туралы қорытындыға келген: В.Бартольд және Л.Гумилев АЛТЫН ОРДАНЫҢ МЕМЛЕКЕТ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ ХАН ӘСКЕРИ БИЛІК БЕКЛЕРБЕК МЫҢБАСЫ ТҮМЕНБАСЫ БАСҚАҚ АТҚАРУШЫ БИЛІК УӘЗІР ДИУАН ДАРУҒАЛАР Бүкіл монғол құрылтайында қабылданған шешім: Бату ханның басшылығымен Батыс елдеріне жорық жаса Бату әскерінің үлкен бөлігі құралды: Қыпшақтарда Бату хан әскерінде монғолдар құрады: Үштен бір бөлігін ған Бату ханның әскері шабуылға шықты: 1236 жыл Бату жасақтары Еуропа әскерін талқандады: 1241 жыл 1241 жылы Бату ханның әскерлері жетті: Адрия (Адрият) теңізін Монғолдардың кері қайтуына себеп болды: Ұлы хан Үгедейдің қайтыс болу Бату хан қайтып келген жер: Еділ өзені бой Үгедей қайтыс болған соң, Бату хан айналысты: Алтын Орда атымен өз ұлысын құруғ Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы: Бат Еділ бойында Бату хан салды: Сарай қаласы Алтын Орда мемлекетінің орталығы: Сара Бату ханның Еуропаға жаугершілік жорықтары: 1236-1242 жылдар аралығ Еуразияның саяси картасын өзгерткен оқиға: Бату ханның жорықтар Жошы әулеті иелік еткен аймақ: Ертістен Дунайға дейі Монғол империясының төрттен бір бөлігін құрады: Жошы ұлыс Жошы ұлысының оңтүстік шегарасы: Сырдарияның орта ағысы мен Әмудари Бату хан жаулап алып, орыс князьдықтары тәуелді болды: Алтын Ордағ Алтын Орда билеушісі тағайындап отырды: Орыс князьдары Алтын Орданың басты бөлігін құраған тайпа: Қыпшақта Алтын Ордадағы монғолдар толықтай түркіленіп кетті: XIV ғасырға қара Алтын Ордада Бату хан билік етті: 1227-1255 жылдар Қыпшақтар Батуханды атады: Сайынхан (ақылды хан Батудан кейін билікке келген інісі: Берке ха Берке хан билік етті: 1257-1266 жылдар Монғол империясынан тәуелсіз саясат жүргізе бастаған Алтын Орда ханы: Берк Шыңғыс ұрпақтарының ішінде алғаш ислам дінін қабылдаған: Берк Берке кезінде Алтын Ордада қызу жүрді: Қала құрылыс Берке кезінде салынған жаңа орда: Сарай Берк Берке ғалымдарды, ақындарды, дінбасыларды шақыртты: Парсы, Мысыр елдеріне Шығыс елдерімен дипломатиялық қатынас орнатқан Алтын Орда ханы: Берке ха Берке хан кезінде Алтын Орда ресми түрде елшілік алмасты: Мысыр еліме Мысырда билік жүргізді: Қыпшақ даласынан шыққан Бейбарыс сұлта Алтын Орда саяси дербестікті алды: Бату ханның немересі Мөңке Темір тұсынд Мөңке Темір билік етті: 1266-1280 жылда Жошы ұрпақтарының ішінен ең алғаш өз атынан теңге соқтырған хан: Мөңке Темі Алтын Орда әлемдегі ең ірі, бай, дербес мемлекетке айналды: ХІІІ ғасырдың 60 жылдарынд Монғолдар билік еткен кез-келген мемлекетте хан болу құқығына ие болды: Шыңғысхан ұрпақтары ған Алтын Ордада ханнан кейінгі лауазымды адам: Беклербе Беклербек атқарған қызмет: Әскердің және сыртқы саясат басшыс Алтын Ордада маңызды мемлекеттің істерді шешу үшін шақырылды: Құрылта Алтын Ордада атқарушы билік аталды: Диуа Диуан атқарған қызмет: Қаржы саласы, салық жинау, ішкі саясатты жүргіз Диуан басында тұрды: Уәзі Алтын Орда мемлекеті бөлінді: Оң және сол қанатқ Оң қанат алып жатқан аумақ: Еділ бойынан Дунайға дейі Оң қанатты басқарды: Бату ұрпағынан шыққанда Оң қанаттың орталығы: Еділ бойынд Сол қанат алып жатқан аумақ: Шығыс Дешті қыпшақ пен Сырдария алқаб Сол қанатты басқарды: Жошының үлкен ұлы Орда Ежен мен оның ұрпақтар Сол қанаттың орталығы: Сығанақ қалас Қазақстанның солтүстік-батысында билік жүргізді: Жошының ұлы Шайбан Барлық аумақтағы ортақ құқықтық ереже: Шыңғысханның Ясас Ислам дінінің енуіне байланысты ене бастаған мұсылман құқығы: Шариғат Алтын Орда мемлекеті бөлінді: Оң қанат ЕДІЛДІҢ ТӨМЕНГІ АҒЫСЫНДА ОРНАЛАСТЫ Оң қанатты басқарды: Бату ұрпағынан шыққандар Оң қанат алып жатқан аумақ: Еділ бойынан Дунайға дейін Сол қанатты басқарды: Жошының үлкен ұлы Орда Ежен мен оның ұрпақтары Сол қанат алып жатқан аумақ: Шығыс Дешті қыпшақ пен Сырдария алқабы Сол қанат СЫҒАНАҚ Бүкіл монғол құрылтайында қабылданған шешім: Бату ханның басшылығымен Батыс елдеріне жорық жаса Бату әскерінің үлкен бөлігі құралды: Қыпшақтарда Бату хан әскерінде монғолдар құрады: Үштен бір бөлігін ған Бату ханның әскері шабуылға шықты: 1236 жыл Бату жасақтары Еуропа әскерін талқандады: 1241 жыл 1241 жылы Бату ханның әскерлері жетті: Адрия (Адрият) теңізін Монғолдардың кері қайтуына себеп болды: Ұлы хан Үгедейдің қайтыс болу Бату хан қайтып келген жер: Еділ өзені бой Үгедей қайтыс болған соң, Бату хан айналысты: Алтын Орда атымен өз ұлысын құруғ Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы: Бат Еділ бойында Бату хан салды: Сарай қаласы Алтын Орда мемлекетінің орталығы; Сара Бату ханның Еуропаға жаугершілік жорықтары: 1236-1242 жылдар аралығ Еуразияның саяси картасын өзгерткен оқиға: Бату ханның жорықтар Жошы әулеті иелік еткен аймақ: Ертістен Дунайға дейі Монғол империясының төрттен бір бөлігін құрады: Жошы ұлыс Жошы ұлысының оңтүстік шегарасы: Сырдарияның орта ағысы мен Әмудари Бату хан жаулап алып, орыс князьдықтары тәуелді болды: Алтын Ордағ Алтын Орда билеушісі тағайындап отырды: Орыс князьдары Алтын Орданың басты бөлігін құраған тайпа: Қыпшақта Алтын Ордадағы монғолдар толықтай түркіленіп кетті: XIV ғасырға қара Алтын Ордада Бату хан билік етті: 1227-1255 жылдар Қыпшақтар Батуханды атады: Сайынхан (ақылды хан Батудан кейін билікке келген інісі: Берке ха Берке хан билік етті; 1257-1266 жылдар Монғол империясынан тәуелсіз саясат жүргізе бастаған Алтын Орда ханы: Берк Шыңғыс ұрпақтарының ішінде алғаш ислам дінін қабылдаған: Берк Берке кезінде Алтын Ордада қызу жүрді: Қала құрылыс Берке кезінде салынған жаңа орда: Сарай Берк Берке ғалымдарды, ақындарды, дінбасыларды шақыртты: Парсы, Мысыр елдеріне Шығыс елдерімен дипломатиялық қатынас орнатқан Алтын Орда ханы: Берке ха Берке хан кезінде Алтын Орда ресми түрде елшілік алмасты: Мысыр еліме Мысырда билік жүргізді: Қыпшақ даласынан шыққан Бейбарыс сұлта Алтын Орда саяси дербестікті алды: Бату ханның немересі Мөңке Темір тұсынд Мөңке Темір билік етті: 1266-1280 жылда Жошы ұрпақтарының ішінен ең алғаш өз атынан теңге соқтырған хан: Мөңке Темі Алтын Орда әлемдегі ең ірі, бай, дербес мемлекетке айналды: ХІІІ ғасырдың 60 жылдарынд Монғолдар билік еткен кез-келген мемлекетте хан болу құқығына ие болды: Шыңғысхан ұрпақтары ған Алтын Ордада ханнан кейінгі лауазымды адам: Беклербе Беклербек атқарған қызмет: Әскердің және сыртқы саясат басшыс Алтын Ордада маңызды мемлекеттің істерді шешу үшін шақырылды: Құрылта Алтын Ордада атқарушы билік аталды: Диуа Диуан атқарған қызмет: Қаржы саласы, салық жинау, ішкі саясатты жүргіз Диуан басында тұрды: Уәзі Алтын Орда мемлекеті бөлінді: Оң және сол қанатқ Оң қанат алып жатқан аумақ: Еділ бойынан Дунайға дейі Оң қанатты басқарды: Бату ұрпағынан шыққанда Оң қанаттың орталығы: Еділ бойынд Сол қанат алып жатқан аумақ: Шығыс Дешті қыпшақ пен Сырдария алқаб Сол қанатты басқарды: Жошының үлкен ұлы Орда Ежен мен оның ұрпақтар Сол қанаттың орталығы: Сығанақ қалас Қазақстанның солтүстік-батысында билік жүргізді: Жошының ұлы Шайбан Барлық аумақтағы ортақ құқықтық ереже: Шыңғысханның Ясас Ислам дінінің енуіне байланысты ене бастаған мұсылман құқығы: Шариға Алтын Ордада салық жинаушылар аталды: Басқақта Орыс князьдықтарында «татар слободасы» деп аталды: Басқақтардың қасындағы әскери жаса ХІІІ ғасырдың соңынан бастап салық жинала бастады: Жергілікті ақсүйектер арқыл Орыс жеріндегі князьдардың біріне ғана басқаруға жарлық берді: Алтын Орда хан Алтын Орда ең жоғарғы өркендеу деңгейіне жетті: XIV ғасырдың бірінші жартыс XIV ғасырдың бірінші жартысында Алтын Орданы өркендеткен хандар: Өзбек, Жәнібе Өзбек хан билік етті: 1312-1342 жылда Жәнібек хан билік етті: 1342-1357 жылда «Кісілігі мол, даңқты да ержүрек» деп сипатталған Алтын Орда ханы: Өзбек ха Ислам діні Алтын Орданың ресми дініне айналды: 1312 жыл Ислам дінін Алтын Орданың ресми діні еткен хан: Өзбек ха Орталық билікті күшейтіп, құрылтай шақыруды тоқтатқан хан: Өзбек ха «Өзбектер мемлекеті» тіркесі пайда болды: Өзбек хан билеген жылдар Керуен саудасының дамуына көп көңіл бөлген хан: Өзбек ха Өзбек хан тұсында Алтын Орда сауда жүргізілген елдер: Еуропа, Кіші Азия, Мысыр, Үндістан, Қыта Өзбек хан тұсында Алтын Ордада салынды: Венеция мен Генуяның сауда өкілдер ХІІІ ғасырда өзінің ақша сарайы жұмыс жасаған қала: Отырар қалас Отырар қаласында шыққан теңгелер: Алтын динар, күміс дирхем, мыс фельсте Алтын Орда қалалары ерекшеленді: Қамалдардың болмауыме Қамалдардың болмауын Марко Поло түсіндіреді: Әскердің кіруіне кедерге жасамау үшін қамалдар мен қабырғалар және қақпалардың болуына рұқсат етілмеді Жәнібек ханнан кейін билікке келген ұлы: Бердібе Бердібек хан билік етті: 1357-1359 жылдар Өте қатал және билік құмар ретінде сипатталатын Алтын Орда ханы: Бердібек ха Тақ үшін таласта Батудың ұрпақтарын толық жойып жіберді: Бердібек ха Алтын Ордада нәубет кезеңі мен сарайлар төңкерісі басталды: Бердібек хан кезінд 1359-1379 жылдары Алтын Ордада ауысқан хан саны: 20 (билікке таласып бірін-бірі өлтірген XIV ғасырдың екінші жартысында Алтын Ордадан бөліне бастады: Орда Ежен ұрпақтар Орда Ежен ұрпақтары құрған мемлекет: Ақ Орд Куликов шайқасы болды: 1380 жыл Куликов шайқасында соғысты: Алтын Орда билеушісі Мамай мен Мәскеу кінәзі Дмитрий Донско Куликов шайқасының нәтижесі: Дмитрий Донской жеңіске жетт Мамайдың жеңілісін пайдаланып, Алтын Ордадағы билікті басып алды: Тоқтамыс ха Тоқтамысқа билікке жетуде қолдау көрсетті: Әмір Темі Тоқтамыс Мәскеуді шабуылдап өртеп жіберді: 1382 жыл 1382 жылы Мәскеуді өрттеп, орыстардың салық төлеуін қалпына келтірді: Тоқтамы Алтын Ордада Жошы ұрпақтарының барлық жерлерін біріктіріп, мықты билікті қалпына келтірген хан: Тоқтамы Алтын Орда мен Ақ Орданың бірігуін қаламады: Әмір Темі 1389, 1391, және 1395 жылдары Алтын Ордаға жорық жасады: Әмір Темі Алтын Орданы талқандаған: Әмір Темі Тоқтамыс Алтын Ордада билігінен айырылды: 1395 жыл Тоқтамысты Алтын Орда билігінен кетірген: Әмір Темі Тоқтамыс хан қаза тапты: 1404 жылы Түмен қаласынд Алтын Орда мемлекеті толықтай құлады: XV ғасырдың 50-70 жылдар Алтын Орда орнына құрылған мемлекеттер: Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтар Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтары кейін қосылды: Орыс мемлекетін 100. Монғол шапқыншылығы туралы «Бұл күн мен түн жаратылғаннан бастап, адамзат білмеген қасірет болды» деп жазған: Ибн Әл Аси 101. Жалпы халық санағын жүргізіп, ортақ ақша бірлігін енгізген мемлекет: Алтын Орд 102. Монғол империясының құрылуының маңызды рөл атқарғандығы туралы қорытындыға келген: В.Бартольд және Л.Гумилев Бүкіл монғол құрылтайында қабылданған шешім: Бату ханның басшылығымен Батыс елдеріне жорық жаса Бату әскерінің үлкен бөлігі құралды: Қыпшақтарда Бату хан әскерінде монғолдар құрады: Үштен бір бөлігін ған Бату ханның әскері шабуылға шықты: 1236 жыл Бату жасақтары Еуропа әскерін талқандады: 1241 жыл 1241 жылы Бату ханның әскерлері жетті: Адрия (Адрият) теңізін Монғолдардың кері қайтуына себеп болды: Ұлы хан Үгедейдің қайтыс болу Бату хан қайтып келген жер: Еділ өзені бой Үгедей қайтыс болған соң, Бату хан айналысты: Алтын Орда атымен өз ұлысын құруғ Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы: Бат Еділ бойында Бату хан салды: Сарай қаласы Алтын Орда мемлекетінің орталығы; Сара Бату ханның Еуропаға жаугершілік жорықтары: 1236-1242 жылдар аралығ Еуразияның саяси картасын өзгерткен оқиға: Бату ханның жорықтар Жошы әулеті иелік еткен аймақ: Ертістен Дунайға дейі Монғол империясының төрттен бір бөлігін құрады: Жошы ұлыс Жошы ұлысының оңтүстік шегарасы: Сырдарияның орта ағысы мен Әмудари Бату хан жаулап алып, орыс князьдықтары тәуелді болды: Алтын Ордағ Алтын Орда билеушісі тағайындап отырды: Орыс князьдары Алтын Орданың басты бөлігін құраған тайпа: Қыпшақта Алтын Ордадағы монғолдар толықтай түркіленіп кетті: XIV ғасырға қара Алтын Ордада Бату хан билік етті: 1227-1255 жылдар Қыпшақтар Батуханды атады: Сайынхан (ақылды хан Батудан кейін билікке келген інісі: Берке ха Берке хан билік етті; 1257-1266 жылдар Монғол империясынан тәуелсіз саясат жүргізе бастаған Алтын Орда ханы: Берк Шыңғыс ұрпақтарының ішінде алғаш ислам дінін қабылдаған: Берк Берке кезінде Алтын Ордада қызу жүрді: Қала құрылыс Берке кезінде салынған жаңа орда: Сарай Берк Берке ғалымдарды, ақындарды, дінбасыларды шақыртты: Парсы, Мысыр елдеріне Шығыс елдерімен дипломатиялық қатынас орнатқан Алтын Орда ханы: Берке ха Берке хан кезінде Алтын Орда ресми түрде елшілік алмасты: Мысыр еліме Мысырда билік жүргізді: Қыпшақ даласынан шыққан Бейбарыс сұлта Алтын Орда саяси дербестікті алды: Бату ханның немересі Мөңке Темір тұсынд Мөңке Темір билік етті: 1266-1280 жылда Жошы ұрпақтарының ішінен ең алғаш өз атынан теңге соқтырған хан: Мөңке Темі Алтын Орда әлемдегі ең ірі, бай, дербес мемлекетке айналды: ХІІІ ғасырдың 60 жылдарынд Монғолдар билік еткен кез-келген мемлекетте хан болу құқығына ие болды: Шыңғысхан ұрпақтары ған Алтын Ордада ханнан кейінгі лауазымды адам: Беклербе Беклербек атқарған қызмет: Әскердің және сыртқы саясат басшыс Алтын Ордада маңызды мемлекеттің істерді шешу үшін шақырылды: Құрылта Алтын Ордада атқарушы билік аталды: Диуа Диуан атқарған қызмет: Қаржы саласы, салық жинау, ішкі саясатты жүргіз Диуан басында тұрды: Уәзі Алтын Орда мемлекеті бөлінді: Оң және сол қанатқ Оң қанат алып жатқан аумақ: Еділ бойынан Дунайға дейі Оң қанатты басқарды: Бату ұрпағынан шыққанда Оң қанаттың орталығы: Еділ бойынд Сол қанат алып жатқан аумақ: Шығыс Дешті қыпшақ пен Сырдария алқаб Сол қанатты басқарды: Жошының үлкен ұлы Орда Ежен мен оның ұрпақтар Сол қанаттың орталығы: Сығанақ қалас Қазақстанның солтүстік-батысында билік жүргізді: Жошының ұлы Шайбан Барлық аумақтағы ортақ құқықтық ереже: Шыңғысханның Ясас Ислам дінінің енуіне байланысты ене бастаған мұсылман құқығы: Шариға Алтын Ордада салық жинаушылар аталды: Басқақта Орыс князьдықтарында «татар слободасы» деп аталды: Басқақтардың қасындағы әскери жаса ХІІІ ғасырдың соңынан бастап салық жинала бастады: Жергілікті ақсүйектер арқыл Орыс жеріндегі князьдардың біріне ғана басқаруға жарлық берді: Алтын Орда хан Алтын Орда ең жоғарғы өркендеу деңгейіне жетті: XIV ғасырдың бірінші жартыс XIV ғасырдың бірінші жартысында Алтын Орданы өркендеткен хандар: Өзбек, Жәнібе Өзбек хан билік етті: 1312-1342 жылда Жәнібек хан билік етті: 1342-1357 жылда «Кісілігі мол, даңқты да ержүрек» деп сипатталған Алтын Орда ханы: Өзбек ха Ислам діні Алтын Орданың ресми дініне айналды: 1312 жыл Ислам дінін Алтын Орданың ресми діні еткен хан: Өзбек ха Орталық билікті күшейтіп, құрылтай шақыруды тоқтатқан хан: Өзбек ха «Өзбектер мемлекеті» тіркесі пайда болды: Өзбек хан билеген жылдар Керуен саудасының дамуына көп көңіл бөлген хан: Өзбек ха Өзбек хан тұсында Алтын Орда сауда жүргізілген елдер: Еуропа, Кіші Азия, Мысыр, Үндістан, Қыта Өзбек хан тұсында Алтын Ордада салынды: Венеция мен Генуяның сауда өкілдер ХІІІ ғасырда өзінің ақша сарайы жұмыс жасаған қала: Отырар қалас Отырар қаласында шыққан теңгелер: Алтын динар, күміс дирхем, мыс фельсте Алтын Орда қалалары ерекшеленді: Қамалдардың болмауыме Қамалдардың болмауын Марко Поло түсіндіреді: Әскердің кіруіне кедерге жасамау үшін қамалдар мен қабырғалар және қақпалардың болуына рұқсат етілмеді Жәнібек ханнан кейін билікке келген ұлы: Бердібе Бердібек хан билік етті: 1357-1359 жылдар Өте қатал және билік құмар ретінде сипатталатын Алтын Орда ханы: Бердібек ха Тақ үшін таласта Батудың ұрпақтарын толық жойып жіберді: Бердібек ха Алтын Ордада нәубет кезеңі мен сарайлар төңкерісі басталды: Бердібек хан кезінд 1359-1379 жылдары Алтын Ордада ауысқан хан саны: 20 (билікке таласып бірін-бірі өлтірген XIV ғасырдың екінші жартысында Алтын Ордадан бөліне бастады: Орда Ежен ұрпақтар Орда Ежен ұрпақтары құрған мемлекет: Ақ Орд Куликов шайқасы болды: 1380 жыл Куликов шайқасында соғысты: Алтын Орда билеушісі Мамай мен Мәскеу кінәзі Дмитрий Донско Куликов шайқасының нәтижесі: Дмитрий Донской жеңіске жетт Мамайдың жеңілісін пайдаланып, Алтын Ордадағы билікті басып алды: Тоқтамыс ха Тоқтамысқа билікке жетуде қолдау көрсетті: Әмір Темі Тоқтамыс Мәскеуді шабуылдап өртеп жіберді: 1382 жыл 1382 жылы Мәскеуді өрттеп, орыстардың салық төлеуін қалпына келтірді: Тоқтамы Алтын Ордада Жошы ұрпақтарының барлық жерлерін біріктіріп, мықты билікті қалпына келтірген хан: Тоқтамы Алтын Орда мен Ақ Орданың бірігуін қаламады: Әмір Темі 1389, 1391, және 1395 жылдары Алтын Ордаға жорық жасады: Әмір Темі Алтын Орданы талқандаған: Әмір Темі Тоқтамыс Алтын Ордада билігінен айырылды: 1395 жыл Тоқтамысты Алтын Орда билігінен кетірген: Әмір Темі Тоқтамыс хан қаза тапты: 1404 жылы Түмен қаласынд Алтын Орда мемлекеті толықтай құлады: XV ғасырдың 50-70 жылдар Алтын Орда орнына құрылған мемлекеттер: Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтар Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтары кейін қосылды: Орыс мемлекетін 100. Монғол шапқыншылығы туралы «Бұл күн мен түн жаратылғаннан бастап, адамзат білмеген қасірет болды» деп жазған: Ибн Әл Аси 101. Жалпы халық санағын жүргізіп, ортақ ақша бірлігін енгізген мемлекет: Алтын Орд 102. Монғол империясының құрылуының маңызды рөл атқарғандығы туралы қорытындыға келген: В.Бартольд және Л.Гумилев Бүкіл монғол құрылтайында қабылданған шешім: Бату ханның басшылығымен Батыс елдеріне жорық жаса Бату әскерінің үлкен бөлігі құралды: Қыпшақтарда Бату хан әскерінде монғолдар құрады: Үштен бір бөлігін ған Бату ханның әскері шабуылға шықты: 1236 жыл Бату жасақтары Еуропа әскерін талқандады: 1241 жыл 1241 жылы Бату ханның әскерлері жетті: Адрия (Адрият) теңізін Монғолдардың кері қайтуына себеп болды: Ұлы хан Үгедейдің қайтыс болу Бату хан қайтып келген жер: Еділ өзені бой Үгедей қайтыс болған соң, Бату хан айналысты: Алтын Орда атымен өз ұлысын құруғ Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы: Бат Еділ бойында Бату хан салды: Сарай қаласы Алтын Орда мемлекетінің орталығы; Сара Бату ханның Еуропаға жаугершілік жорықтары: 1236-1242 жылдар аралығ Еуразияның саяси картасын өзгерткен оқиға: Бату ханның жорықтар Жошы әулеті иелік еткен аймақ: Ертістен Дунайға дейі Монғол империясының төрттен бір бөлігін құрады: Жошы ұлыс Жошы ұлысының оңтүстік шегарасы: Сырдарияның орта ағысы мен Әмудари Бату хан жаулап алып, орыс князьдықтары тәуелді болды: Алтын Ордағ Алтын Орда билеушісі тағайындап отырды: Орыс князьдары Алтын Орданың басты бөлігін құраған тайпа: Қыпшақта Алтын Ордадағы монғолдар толықтай түркіленіп кетті: XIV ғасырға қара Алтын Ордада Бату хан билік етті: 1227-1255 жылдар Қыпшақтар Батуханды атады: Сайынхан (ақылды хан Батудан кейін билікке келген інісі: Берке ха Берке хан билік етті; 1257-1266 жылдар Монғол империясынан тәуелсіз саясат жүргізе бастаған Алтын Орда ханы: Берк Шыңғыс ұрпақтарының ішінде алғаш ислам дінін қабылдаған: Берк Берке кезінде Алтын Ордада қызу жүрді: Қала құрылыс Берке кезінде салынған жаңа орда: Сарай Берк Берке ғалымдарды, ақындарды, дінбасыларды шақыртты: Парсы, Мысыр елдеріне Шығыс елдерімен дипломатиялық қатынас орнатқан Алтын Орда ханы: Берке ха Берке хан кезінде Алтын Орда ресми түрде елшілік алмасты: Мысыр еліме Мысырда билік жүргізді: Қыпшақ даласынан шыққан Бейбарыс сұлта Алтын Орда саяси дербестікті алды: Бату ханның немересі Мөңке Темір тұсынд Мөңке Темір билік етті: 1266-1280 жылда Жошы ұрпақтарының ішінен ең алғаш өз атынан теңге соқтырған хан: Мөңке Темі Алтын Орда әлемдегі ең ірі, бай, дербес мемлекетке айналды: ХІІІ ғасырдың 60 жылдарынд Монғолдар билік еткен кез-келген мемлекетте хан болу құқығына ие болды: Шыңғысхан ұрпақтары ған Алтын Ордада ханнан кейінгі лауазымды адам: Беклербе Беклербек атқарған қызмет: Әскердің және сыртқы саясат басшыс Алтын Ордада маңызды мемлекеттің істерді шешу үшін шақырылды: Құрылта Алтын Ордада атқарушы билік аталды: Диуа Диуан атқарған қызмет: Қаржы саласы, салық жинау, ішкі саясатты жүргіз Диуан басында тұрды: Уәзі Алтын Орда мемлекеті бөлінді: Оң және сол қанатқ Оң қанат алып жатқан аумақ: Еділ бойынан Дунайға дейі Оң қанатты басқарды: Бату ұрпағынан шыққанда Оң қанаттың орталығы: Еділ бойынд Сол қанат алып жатқан аумақ: Шығыс Дешті қыпшақ пен Сырдария алқаб Сол қанатты басқарды: Жошының үлкен ұлы Орда Ежен мен оның ұрпақтар Сол қанаттың орталығы: Сығанақ қалас Қазақстанның солтүстік-батысында билік жүргізді: Жошының ұлы Шайбан Барлық аумақтағы ортақ құқықтық ереже: Шыңғысханның Ясас Ислам дінінің енуіне байланысты ене бастаған мұсылман құқығы: Шариға Алтын Ордада салық жинаушылар аталды: Басқақта Орыс князьдықтарында «татар слободасы» деп аталды: Басқақтардың қасындағы әскери жаса ХІІІ ғасырдың соңынан бастап салық жинала бастады: Жергілікті ақсүйектер арқыл Орыс жеріндегі князьдардың біріне ғана басқаруға жарлық берді: Алтын Орда хан Алтын Орда ең жоғарғы өркендеу деңгейіне жетті: XIV ғасырдың бірінші жартыс XIV ғасырдың бірінші жартысында Алтын Орданы өркендеткен хандар: Өзбек, Жәнібе Өзбек хан билік етті: 1312-1342 жылда Жәнібек хан билік етті: 1342-1357 жылда «Кісілігі мол, даңқты да ержүрек» деп сипатталған Алтын Орда ханы: Өзбек ха Ислам діні Алтын Орданың ресми дініне айналды: 1312 жыл Ислам дінін Алтын Орданың ресми діні еткен хан: Өзбек ха Орталық билікті күшейтіп, құрылтай шақыруды тоқтатқан хан: Өзбек ха «Өзбектер мемлекеті» тіркесі пайда болды: Өзбек хан билеген жылдар Керуен саудасының дамуына көп көңіл бөлген хан: Өзбек ха Өзбек хан тұсында Алтын Орда сауда жүргізілген елдер: Еуропа, Кіші Азия, Мысыр, Үндістан, Қыта Өзбек хан тұсында Алтын Ордада салынды: Венеция мен Генуяның сауда өкілдер ХІІІ ғасырда өзінің ақша сарайы жұмыс жасаған қала: Отырар қалас Отырар қаласында шыққан теңгелер: Алтын динар, күміс дирхем, мыс фельсте Алтын Орда қалалары ерекшеленді: Қамалдардың болмауыме Қамалдардың болмауын Марко Поло түсіндіреді: Әскердің кіруіне кедерге жасамау үшін қамалдар мен қабырғалар және қақпалардың болуына рұқсат етілмеді Жәнібек ханнан кейін билікке келген ұлы: Бердібе Бердібек хан билік етті: 1357-1359 жылдар Өте қатал және билік құмар ретінде сипатталатын Алтын Орда ханы: Бердібек ха Тақ үшін таласта Батудың ұрпақтарын толық жойып жіберді: Бердібек ха Алтын Ордада нәубет кезеңі мен сарайлар төңкерісі басталды: Бердібек хан кезінд 1359-1379 жылдары Алтын Ордада ауысқан хан саны: 20 (билікке таласып бірін-бірі өлтірген XIV ғасырдың екінші жартысында Алтын Ордадан бөліне бастады: Орда Ежен ұрпақтар Орда Ежен ұрпақтары құрған мемлекет: Ақ Орд Куликов шайқасы болды: 1380 жыл Куликов шайқасында соғысты: Алтын Орда билеушісі Мамай мен Мәскеу кінәзі Дмитрий Донско Куликов шайқасының нәтижесі: Дмитрий Донской жеңіске жетт Мамайдың жеңілісін пайдаланып, Алтын Ордадағы билікті басып алды: Тоқтамыс ха Тоқтамысқа билікке жетуде қолдау көрсетті: Әмір Темі Тоқтамыс Мәскеуді шабуылдап өртеп жіберді: 1382 жыл 1382 жылы Мәскеуді өрттеп, орыстардың салық төлеуін қалпына келтірді: Тоқтамы Алтын Ордада Жошы ұрпақтарының барлық жерлерін біріктіріп, мықты билікті қалпына келтірген хан: Тоқтамы Алтын Орда мен Ақ Орданың бірігуін қаламады: Әмір Темір Тоқтамыс хан Бүкіл монғол құрылтайында қабылданған шешім: Бату ханның басшылығымен Батыс елдеріне жорық жаса Бату әскерінің үлкен бөлігі құралды: Қыпшақтарда Бату хан әскерінде монғолдар құрады: Үштен бір бөлігін ған Бату ханның әскері шабуылға шықты: 1236 жыл Бату жасақтары Еуропа әскерін талқандады: 1241 жыл 1241 жылы Бату ханның әскерлері жетті: Адрия (Адрият) теңізін Монғолдардың кері қайтуына себеп болды: Ұлы хан Үгедейдің қайтыс болу Бату хан қайтып келген жер: Еділ өзені бой Үгедей қайтыс болған соң, Бату хан айналысты: Алтын Орда атымен өз ұлысын құруғ Алтын Орда мемлекетінің негізін салушы: Бат Еділ бойында Бату хан салды: Сарай қаласы Алтын Орда мемлекетінің орталығы; Сара Бату ханның Еуропаға жаугершілік жорықтары: 1236-1242 жылдар аралығ Еуразияның саяси картасын өзгерткен оқиға: Бату ханның жорықтар Жошы әулеті иелік еткен аймақ: Ертістен Дунайға дейі Монғол империясының төрттен бір бөлігін құрады: Жошы ұлыс Жошы ұлысының оңтүстік шегарасы: Сырдарияның орта ағысы мен Әмудари Бату хан жаулап алып, орыс князьдықтары тәуелді болды: Алтын Ордағ Алтын Орда билеушісі тағайындап отырды: Орыс князьдары Алтын Орданың басты бөлігін құраған тайпа: Қыпшақта Алтын Ордадағы монғолдар толықтай түркіленіп кетті: XIV ғасырға қара Алтын Ордада Бату хан билік етті: 1227-1255 жылдар Қыпшақтар Батуханды атады: Сайынхан (ақылды хан Батудан кейін билікке келген інісі: Берке ха Берке хан билік етті; 1257-1266 жылдар Монғол империясынан тәуелсіз саясат жүргізе бастаған Алтын Орда ханы: Берк Шыңғыс ұрпақтарының ішінде алғаш ислам дінін қабылдаған: Берк Берке кезінде Алтын Ордада қызу жүрді: Қала құрылыс Берке кезінде салынған жаңа орда: Сарай Берк Берке ғалымдарды, ақындарды, дінбасыларды шақыртты: Парсы, Мысыр елдеріне Шығыс елдерімен дипломатиялық қатынас орнатқан Алтын Орда ханы: Берке ха Берке хан кезінде Алтын Орда ресми түрде елшілік алмасты: Мысыр еліме Мысырда билік жүргізді: Қыпшақ даласынан шыққан Бейбарыс сұлта Алтын Орда саяси дербестікті алды: Бату ханның немересі Мөңке Темір тұсынд Мөңке Темір билік етті: 1266-1280 жылда Жошы ұрпақтарының ішінен ең алғаш өз атынан теңге соқтырған хан: Мөңке Темі Алтын Орда әлемдегі ең ірі, бай, дербес мемлекетке айналды: ХІІІ ғасырдың 60 жылдарынд Монғолдар билік еткен кез-келген мемлекетте хан болу құқығына ие болды: Шыңғысхан ұрпақтары ған Алтын Ордада ханнан кейінгі лауазымды адам: Беклербе Беклербек атқарған қызмет: Әскердің және сыртқы саясат басшыс Алтын Ордада маңызды мемлекеттің істерді шешу үшін шақырылды: Құрылта Алтын Ордада атқарушы билік аталды: Диуа Диуан атқарған қызмет: Қаржы саласы, салық жинау, ішкі саясатты жүргіз Диуан басында тұрды: Уәзі Алтын Орда мемлекеті бөлінді: Оң және сол қанатқ Оң қанат алып жатқан аумақ: Еділ бойынан Дунайға дейі Оң қанатты басқарды: Бату ұрпағынан шыққанда Оң қанаттың орталығы: Еділ бойынд Сол қанат алып жатқан аумақ: Шығыс Дешті қыпшақ пен Сырдария алқаб Сол қанатты басқарды: Жошының үлкен ұлы Орда Ежен мен оның ұрпақтар Сол қанаттың орталығы: Сығанақ қалас Қазақстанның солтүстік-батысында билік жүргізді: Жошының ұлы Шайбан Барлық аумақтағы ортақ құқықтық ереже: Шыңғысханның Ясас Ислам дінінің енуіне байланысты ене бастаған мұсылман құқығы: Шариға Алтын Ордада салық жинаушылар аталды: Басқақта Орыс князьдықтарында «татар слободасы» деп аталды: Басқақтардың қасындағы әскери жаса ХІІІ ғасырдың соңынан бастап салық жинала бастады: Жергілікті ақсүйектер арқыл Орыс жеріндегі князьдардың біріне ғана басқаруға жарлық берді: Алтын Орда хан Алтын Орда ең жоғарғы өркендеу деңгейіне жетті: XIV ғасырдың бірінші жартыс XIV ғасырдың бірінші жартысында Алтын Орданы өркендеткен хандар: Өзбек, Жәнібе Өзбек хан билік етті: 1312-1342 жылда Жәнібек хан билік етті: 1342-1357 жылда «Кісілігі мол, даңқты да ержүрек» деп сипатталған Алтын Орда ханы: Өзбек ха Ислам діні Алтын Орданың ресми дініне айналды: 1312 жыл Ислам дінін Алтын Орданың ресми діні еткен хан: Өзбек ха Орталық билікті күшейтіп, құрылтай шақыруды тоқтатқан хан: Өзбек ха «Өзбектер мемлекеті» тіркесі пайда болды: Өзбек хан билеген жылдар Керуен саудасының дамуына көп көңіл бөлген хан: Өзбек ха Өзбек хан тұсында Алтын Орда сауда жүргізілген елдер: Еуропа, Кіші Азия, Мысыр, Үндістан, Қыта Өзбек хан тұсында Алтын Ордада салынды: Венеция мен Генуяның сауда өкілдер ХІІІ ғасырда өзінің ақша сарайы жұмыс жасаған қала: Отырар қалас Отырар қаласында шыққан теңгелер: Алтын динар, күміс дирхем, мыс фельсте Алтын Орда қалалары ерекшеленді: Қамалдардың болмауыме Қамалдардың болмауын Марко Поло түсіндіреді: Әскердің кіруіне кедерге жасамау үшін қамалдар мен қабырғалар және қақпалардың болуына рұқсат етілмеді Жәнібек ханнан кейін билікке келген ұлы: Бердібе Бердібек хан билік етті: 1357-1359 жылдар Өте қатал және билік құмар ретінде сипатталатын Алтын Орда ханы: Бердібек ха Тақ үшін таласта Батудың ұрпақтарын толық жойып жіберді: Бердібек ха Алтын Ордада нәубет кезеңі мен сарайлар төңкерісі басталды: Бердібек хан кезінд 1359-1379 жылдары Алтын Ордада ауысқан хан саны: 20 (билікке таласып бірін-бірі өлтірген XIV ғасырдың екінші жартысында Алтын Ордадан бөліне бастады: Орда Ежен ұрпақтар Орда Ежен ұрпақтары құрған мемлекет: Ақ Орд Куликов шайқасы болды: 1380 жыл Куликов шайқасында соғысты: Алтын Орда билеушісі Мамай мен Мәскеу кінәзі Дмитрий Донско Куликов шайқасының нәтижесі: Дмитрий Донской жеңіске жетт Мамайдың жеңілісін пайдаланып, Алтын Ордадағы билікті басып алды: Тоқтамыс ха Тоқтамысқа билікке жетуде қолдау көрсетті: Әмір Темі Тоқтамыс Мәскеуді шабуылдап өртеп жіберді: 1382 жыл 1382 жылы Мәскеуді өрттеп, орыстардың салық төлеуін қалпына келтірді: Тоқтамы Алтын Ордада Жошы ұрпақтарының барлық жерлерін біріктіріп, мықты билікті қалпына келтірген хан: Тоқтамы Алтын Орда мен Ақ Орданың бірігуін қаламады: Әмір Темі 1389, 1391, және 1395 жылдары Алтын Ордаға жорық жасады: Әмір Темі Алтын Орданы талқандаған: Әмір Темі Тоқтамыс Алтын Ордада билігінен айырылды: 1395 жыл Тоқтамысты Алтын Орда билігінен кетірген: Әмір Темі Тоқтамыс хан қаза тапты: 1404 жылы Түмен қаласынд Алтын Орда мемлекеті толықтай құлады: XV ғасырдың 50-70 жылдар Алтын Орда орнына құрылған мемлекеттер: Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтар Ноғай Ордасы, Қырым, Қазан, Астрахан, Сібір хандықтары кейін қосылды: Орыс мемлекетін Монғол шапқыншылығы туралы «Бұл күн мен түн жаратылғаннан бастап, адамзат білмеген қасірет болды» деп жазған: Ибн Әл Асир 101. алпы халық санағын жүргізіп, ортақ ақша бірлігін енгізген мемлекет: Алтын Орда 102. Монғол империясының құрылуының маңызды рөл атқарғандығы туралы қорытындыға келген: В.Бартольд және Л.Гумилев Әмір Темір |