Н. Бакина, Н. Жанақова, Қ. Сүлейменова. 2018 жыл «Атамұра»
§35. XIII-XV ғасырдың бірінші
жүктеу/скачать 18,5 Mb. Pdf көрінісі
|
6-СЫНЫП 26-37 ТАҚЫРЫП БАЗА
§35. XIII-XV ғасырдың бірінші жартысындағы мемлекеттердің қоғамдық және саяси құрылысы Монғолдар бағындарған мемлекетте хан бола алды: Тек Шыңғысхан ұрпақтар Хан әулетінің мүшесін сотқа тарта алды: Тек ханның өз Ханның бес құқығы мен міндеті: 1) Ханның барлық жерге билік ету құқығы болды. Басты міндет елді сыртқы жаулардан қорғау 2) Соғыс жариялау мен бітім жасау. Хан әскердің бас қолбасшысы 3) Шет мемлекеттермен келісім жасау, мемлекеттің сыртқы саясатын анықтау 4) Қол астындағы адамды өлтіру немесе тірі қалдыру құқығы, жоғарғы сотты атқарды 5) Заң шығару құқығы берілді. Хан қоғамдық құрылым мен тәртіпті сақтаушы 1. Ханның барлық жерге билік ету құқығы болды. Басты міндет елді сыртқы жаулардан қорғау 2. Соғыс жариялау мен бітім жасау. Хан әскердің бас қолбасшысы 3. Шет мемлекеттермен келісім жасау, мемлекеттің сыртқы саясатын анықтау 4. Қол астындағы адамды өлтіру немесе тірі қалдыру құқығы, жоғарғы сотты атқарды 5. Заң шығару құқығы берілді. Хан қоғамдық құрылым мен тәртіпті сақтаушы Ханның бес құқығы мен міндеті: Ханның кеңесшілері: Уәзірле Билік органы: Құрылта Ақ Орда, Әбілқайыр хандығы, Моғолстанда түркі тайпаларының басшысы: Әмі Ноғай Ордасында басшы аталды: Б Мемлекет тағының мұрагерін тәрбиелеуші: Атабе Рулық-тайпалық топтарды басқарған ақсүйектер, жеріне ешкім қол сұқпайтын ерекше құқық беретін лауазым: Тарха Шыңғысхан ұрпақтары берілетін жер: Інж Дін қызметшілер мен діни мекемелер жері аталды: Вак Мұрагерлікке берілмеген жер иелену түрлері: Иқта мен сойырға Ханға адал қызмет еткен әскерилер мен көсемдерге берілетін жер: Сойырға Қатардағы жер иеленушілер мен көшпелілер салық төледі: Хан мен ақсүйектерг Отырықшы егіншілікпен айналысатындар және қала тұрғындары төлеуге міндетті салықтар: Құшыр, харадж, баж салықтарын Көшпелі малшыларға салынатын салық: Зекет, соғым Салық түрі Зекет пен соғым Көшпелі малшылар төлейтін салы түрі Егіншілер мен қала тұрғындары төлейтін салық түрі Құшыр, харадж, баж Ханның кеңесшілері: Уәзірле Билік органы: Құрылта Ақ Орда, Әбілқайыр хандығы, Моғолстанда түркі тайпаларының басшысы: Әмі Ноғай Ордасында басшы аталды: Б Мемлекет тағының мұрагерін тәрбиелеуші: Атабе Рулық-тайпалық топтарды басқарған ақсүйектер, жеріне ешкім қол сұқпайтын ерекше құқық беретін лауазым: Тарха Шыңғысхан ұрпақтары берілетін жер: Інж Дін қызметшілер мен діни мекемелер жері аталды: Вак Мұрагерлікке берілмеген жер иелену түрлері: Иқта мен сойырға Ханға адал қызмет еткен әскерилер мен көсемдерге берілетін жер: Сойырға Қатардағы жер иеленушілер мен көшпелілер салық төледі: Хан мен ақсүйектерг Отырықшы егіншілікпен айналысатындар және қала тұрғындары төлеуге міндетті салықтар: Құшыр, харадж, баж салықтарын Көшпелі малшыларға салынатын салық: Зекет, соғы Тұрғындардың салықтардан бөлек атқарған қызметі: Әскери, көлік, пошта т.б. міндеткерлікте «Ханның шешімі мен жарлығын өзгерту дәстүрде болған жоқ» деп жазған: Рашид-ад-ди «Бұл татар императорының бар үстінен қарайтын ғжайып билігі бар.Егер де император рұқсат бермесе, ешкім қандай да бір елде тұра алмайды...» деп жазған: Плано Карпини Хан атана алды тек Шыңғыс хан ұрпақтары, бірақ билікке ие болған Шыңғыс ұрпағы еместерде көп болған, олар көбіне әмір атанды. (Әмір Темір, Әмір Едіге, Мамай, Поладшы т.б.) Плано Карпини Есте сақта |