Н.И.Ильминский
Ахмет Байтұрсынов
Құдайберген Жұбанов
С.Кеңесбаев
Бодуэн де Куртенэ
ХІХ ғ. зерттел мдер
Алғашқы дәу рге қатысты жет ст ктер деп зерттеуш лерд ң үн- дес м (сингармонизм)
құбылысының сырын дұрыс түс н п, ол туралы теориялық пайымдаулар ұсынғанын,
сондай-ақ қазақ т л н ң дыбыс құрамын дәл анықтап, ер н үндест г н сөзд ң аяғына дей н
жетк з п бергенд г н айтуға болады.
Сонымен қатар кейб р сөздерд ң жазылымындағы үнд й, у дауыс- сыздарының
дауыстылармен (әс ресе, қысаң дауыстылармен) т ркес н дұрыс анықтай алмаған сәттер
болғанын да айта кету керек.
Алғашқы зерттеуш лерд ң ғылыми зерттеу әд с қазақтардың сөз н бетпе-бет тыңдап
алып, дыбыс құрамын ест л м түйс н м арқылы анықтау болғандықтан, қазақ
фонетикасының бастапқы зерттел м дәу р н ест л м зерттел м (слуховая фонетика) дәу р
деп атаймыз. Өйткен ест л м дәу р н ң жазба мұрағаттары қалай ест лсе, солай
жазылған күй нде б зге жет п отыр. Сол кездег қазақтардың сөйлеу әрекет н көз
алдымызға елестет п, сол кездег сөзд ң дыбыс құрамын құлағымызбен тыңдап
отырғандаймыз. Оның басты құндылығы да осында.
Ек нш дәу рге тән жет ст ктер деп, қазақ сөз н ң жуан/ж ң шке үндес м әуез н ң нақты
анықталғандығын, қазақ т л н ң төл дыбыс құра- мының тиянақталғандығын,
морфем және буын түрлер н ң сипаттама- сын, үндес м жазудың қалыптасқандығын
айтуға болады.
Ал қазақ т л не тән төл фонетикалық құбылыстардың б р ер н үндест г н ң ескерус з
қалып, емле ережес не енбей қалғанына тек өк н шпен қарауға тура келед .
Ек нш дәу р зерттеуш лер н ң зерттеу әд с ана т л н ң дыбыс жүйес н көк рек көз мен
Достарыңызбен бөлісу: |
