Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова



Pdf көрінісі
бет24/179
Дата23.09.2023
өлшемі1,92 Mb.
#109928
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   179
Байланысты:
133929 (1)

 
 
2.6 Шешім қабылдау қызметі 
 
Шешім қабылдау қызметі жетекшінің бүкіл іс-әрекетінде 
орталық
буын болып табылады деген ереже басқару тео-
риясында аксиома болып шықты.
Бұл қызмет басқарудың басқа қызметтерінен азырақ стан-
дарттануымен және алгоритмденуімен ерекшеленгендіктен, 
онда өзіндік субъективті психологиялық факторлардың рөлі зор. 
Бұл процесті жеңілдететін шешім қабылдаудың көптеген ере-
желері, процедуралары мен әдістері бар, бірақ әрбір жетекші 
мұндағы субъективтік және тіпті интуитивтік факторлардың 
рөлі қаншалықты зор екенін өз тәжірибесі бойынша біледі. Ше-
шім қабылдау қызметі, осыған байланысты басқару теория-
сында да, психологияда да зерттеу тақырыбы болып табылады, 
осының нақ өзі басқарудың тек ғылым ғана емес, өнер екенін 


61 
сезінуге мәжбүрлейді. Бұл қызметтің мазмұнын талдау сон-
дықтан да бір-бірінен ерекшелікте болатын және өзара тығыз 
байланысқан екі – 
ұйымдастырушылық
және 
психологиялық
 
аспектіден тұрады. 
Басқару теориясы ұзақ уақыт бойы жалпы мінез-құлық тиім-
ділігі және жеке алғанда шешім қабылдау негізіне негізделеді. 
Оның мәні жетекшінің өз мінез-құлқын жағдайдың барлық фак-
торларын барынша ескере отырып, тұрғызатынынан және 
шешім қабылдауынан көрінеді. Бұл басқарудың қатаң сұл-
баларының дамуын, «фирманың классикалық теориясының» 
қалыптасуын шарттандырды. Бірақ адамға тән психофизиоло-
гиялық шектеулер қатаң тиімді мінез-құлық пен шешім қа-
былдауды мүмкін болмайтындай етеді, ал мұндағы барлық 
объективтік факторларды ескеру мүмкін емес. Басты тезисі 
психологиялық (субъективтік) ерекшеліктер – бұл мінез-құ-
лықтың объективті шектеуші факторлары болып табылатын 
«шектеулі тиімділік» тұжырымдамасы жасалынды. «Шешім 
қабылдау мектебі» туындайды, фирманың классикалық тео-
риясы мінез-құлық теориясымен алмасады. 
Басқару мен шешім қабылдау теорияларында қазіргі уақытта 
екі негізгі – 
нормативтік
және 
дискриптивтік
тәсілдер бар.
Нормативтік тәсіл субъективтік және психологиялық фак-
торлардан дерексіздене отырып, шешім қабылдаудың ереже-
лерін, идеалдық тәсілдері мен «рецептерін» жасауға бағыт-
талған. Дискриптивтік тәсіл, керісінше, бұл факторларды негіз-
гілер ретінде ескеруді талап етеді. Бірінші тәсілдің міндеті – 
шешім қалай қабылданатынын, екіншісінің міндеті – бұл қалай 
нақты жүзеге асатынын зерттеу. Басқарудың қазіргі теориясы 
осы екі тәсілді сәйкестендіреді [38]. 
Шешім қабылдау қызметін ұйымдық талдау келесідей негізгі 
бағыттардан тұрады: 
1)
басқару іс-әрекетінің жалпы құрылымындағы шешім 
қабылдау процестерінің орны мен рөлін анықтау және оларды 
басқарудың басқа қызметтермен өзара әсерлесуі; 
2)
ұйымның осы қызметінің жүзеге асуына әлдеқайда күшті 
әсер ететін ішкі және сыртқы орталардың негізгі өлшемдерін 
талдау; 


62 
3)
басқару шешімдерін қабылдауды жасау процесінің нор-
мативтік құрылымын сипаттау және оның кезеңдерін анықтау; 
4)
басқару шешімдерінің негізгі түрлері мен кластарының 
сипаттамалары; 
5)
басқару шешімдеріне қойылатын нормативтік талаптар. 
Шешім қабылдау басқару іс-әрекетінің жалпы құрылымын-
дағы рөлі жетекшінің ең маңызды басымдығы ретінде қарас-
тырылады. Бұл қызметті бәсеңдету – басқарудың жалпы про-
цесіндегі оның орнын үш жағдаймен анықтау: 
1.
Шешім қабылдау қызметі – стратегиялық жоспарлау 
процесінің маңызды кезеңі, ол стратегиялық балама мен стра-
тегияны жүзеге асыру кезеңдері арасында тұрақтанады. Осы 
кезде жасалатын шешімдер бүкіл ұйымның қызмет етуі үшін 
үлкен мәнге ие. 
2.
Ол басқарудың басқа қызметтерін жүзеге асырудың өзін-
дік мезанизмі түрінде болады, өйткені олардың қажетті ком-
поненті болып табылады. Мысалы, ұйым мақсаты олардың ба-
ламалары ішінен таңдап алу нәтижесінде айқындалады. Ұйым-
дастыру қызметі де оның құрылымын таңдауға байланысты бо-
лады. Жоспарлау қызметі дамудың қандай да бір стратегиялық 
вариантымен ұштасқан. Бақылау қызметін жүзеге асыру да 
бақылаудың формаларын, әдістерін және кезеңдерін таңдауды 
білдіреді. 
3.
Жетекші іс-әрекетінің кез келген кезеңінде сонда шеші-
летін міндеттер мен мәселелерге қол жету дәрежесін бағалау қа-
жет. Қойылған мақсатқа жету немесе жетпеуге байланысты, же-
текші осы кезең аяқталды ма, келесіге өтуге мүмкін бе, сол туралы 
шешім қабылдайды. Сонымен шешім қабылдау қызметі басқару 
іс-әрекетінің бір кезеңдері мен сатыларынан екіншісіне өту рөлін 
атқарады, сондықтан оны байланыстырушы ретінде анықтайды. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   179




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет