Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

76 
Формальды емес – бұл формальды арналардан тыс жүзе- 
ге асатын байланыстар. Оның бірнеше түрлері: ұйымның қа- 
тардағы мүшелері арасындағы, жетекші мен атқарушылар
арасындағы, жетекшінің сыртқы ортамен («үлкен байланыс» 
құбылысы) формальды емес байланыстары бар. Ұйымның 
әлеуметтік микроортасын жасайтын жел сөздерге айрықша рөл 
беріледі. Арнайы зерттеулер, осы тектес коммуникациялық 
құбылыстарға қарсы тұрақты пікірге қарамастан, жел сөздер 
оқиғалардың 80 пайызы дәл келсе, ал ішкі ұйымдастырушы- 
лық істерге қатысты бұл көрсеткіш 99 пайызды құрайды. 
Ұйымдастыру формасы бойынша коммуникациялар вербалды 
(ауызша), жазбаша, құрама, визуалды, аудициялы, т.б. болып 
бөлінеді. 
Коммуникациялар, сондай-ақ өздері басым мәнге ие, ұйым-
дық қызмет ету кезеңінің белгісі бойынша да жіктеледі. Бұ- 
лар жұмысқа қабылдау кезіндегі міндеттер шеңберіндегі 
бағытталу кезіндегі іс-әрекет, оны бағалау мен оның бары- 
сын бақылау процесіндегі коммуникациялар болып табы- 
лады. 
Коммуникативтік
 
процесс
 
пен
 
оның
 «
кедергілерінің
» 
нормативтік
 
құрылымы
 
 
Жетекші жүзеге асыратын коммуникативтік қызмет ұқсас 
құрылымы мен ұйымдастыру принциптері бар жекелеген 
коммуникативтік үдерістердің үздіксіз тізбегі болып табылады. 
Коммуникативтік үдерістің жалпы ұғымында акцент оның екі – 
құрылымдық және өзіндік процессуалдық аспектісінен тұратын 
формальды ұйымдастырылуына жасалынады. 
Коммуникация процесі жеті негізгі құрылымдық компонент-
тен тұрады: жіберуші, алушы, коммуникация арнасы, ақпарат 
немесе хабар, «шу» (кедергілер жиынтығы), кері байланыс, кор-
рекция. 
Коммуникация процесі өзінің таралуында төрт негізгі ке-
зеңнен өтеді: ынтаның туындауы, идеяны рәсімдеу, ком-
муникативтік актінің өзі, алушының хабарды ашуы (мәнін 
түсінуі). 

77 
Коммуникацияның негізгі компоненттері тұрақты – инва-
риантты-тізбекті, кері байланыс пен коррекция барысында 
тұйық, сақина тәріздес сипатқа ие болады. 
«Сақина» принципі тұтастай алғанда коммуникацияның нә-
тижелілігін, оның тиімділігіне бақылауды және оны алғашқы 
рет жүзеге асыру кезіндегі сәтсіздік оқиғасында бүкіл циклдің 
қайталануын қамтамасыз етеді. 
Коммуникациялардың қиындықтары мен қателіктерінің 
(«кедергілерінің») көздері, психиканың өзінің көп түрлілігі 
сияқты алуан түрлі. 
Перцептивтік
-
интерпретациялық
 
қателіктер
(сезінуімен 
шартталады). Бір ғана ақпарат әртүрлі қабылданады, тіпті тә-
жірибеге, кәсіби біліктілік саласына, мүдделерге және басқа-
ларға байланысты белсенді шектеледі. 
Диспозициялық
 
қателіктер
коммуникативтік алмасуға қа-
тысатын адамдардың әлеуметтік, кәсіби және өмірлік ұста-
нымдарымен түсіндіріледі. 
Мәртебелік
 
қателіктер
коммуниканттардың ұйымдық мәр-
тебесіндегі үлкен айырмашылықтарға байланысты жіберіледі. 
«Жоғары бастыққа» «қарапайым жұмысшылардың» мұқтаж-
дығын түсіну үнемі мүмкін емес. 
Семантикалық
 
кедергілер
тілдік ұғымдардың көп мәнділік 
(полисемистік) қасиетке ие болуына байланысты, сөйлеушілер 
мен тыңдаушылардың түсінуіндегі әрмәнділік туғыза отырып 
туындайды. 
Вербалды
 
емес
 
кедергілер
. Ымдау, мимика, коммуникативтік 
мінез-құлық мәнері және басқа да вербалды емес құралдар 
байланыстың барлық түрінде, вербалдіге қарағанда әлдеқайда көп 
мәнді бола отырып едәуір рөл атқарады. Олар, әдетте, бірлесе 
қолданылатындықтан, вербалды емес белгілерді дұрыс қабыл-
дамау (сезінбеу) сөздік ақпаратты қате түсінуге соқтыруы мүм- 
кін. 
Тиімсіз
 
кері
 
байланыс
– коммуникациялар қателігінің тағы 
да бір көзі. 
Нашар
 
тұжырымдалған
 
хабар
. Жарлықтардың қос мән-
ділігі, қисық тілдігі коммуникация қателіктерінің кең тараған 
және айқын себептері болып табылады. 

78 
Ақпараттың
 
коммуникациялық
 
циклдерде
 
жоғалуы
. Бұл 
хабар өте ұзақ әрі ауқымды болғанда жүреді, оған байланысты 
қысқалық талабы қойылады. Тік коммуникациялық тізбекпен 
берілу кезінде ақпараттың 30 пайызға дейінгі бөлігі бұрмала-
нады, тіпті жоғалады. 
Қателіктерді
 
бұрмалау
.
Мысалы, жоғары тұрған тұлғаға 
жекебастық мақсатта жалған ақпарат беру. 
Мерзімнен
 
бұрынғы
 
баға
тыңдаушы хабарға оның аяқталуын 
күтпей көңіл-күйлік баға бергенде қойылады. 
Осы «кедергілер» мен қателіктердің барлығы – коммуни- 
кация қызметін жүзеге асыруға бөгет ететін теріс фактор- 
лар. 
Тиімді коммуникацияларды тұрғызудың жалпы ережелері 
мен принциптері бар, оның ережесі – идеяны беру кезінде өзіне 
аяғына дейін түсінікті болмайынша кіріспеу. 
«
Түсінбеушілікке
 
үнемі
 
дайын
 
болу
 
ережесі
»
және атқа-
рушыларға «түсінбеушілік құқығына» рұқсат беру. Жетекші 
өзіне түсінбеу мүмкін емес деп есептеп, жиі қателеседі. Деген-
мен «кедергілердің» алуан түрлілігі көбінесе толық және нақты 
түсінбеушілікке соқтырады. 
Нақтылық
 
ережесі
.
Қос мәнді, жайылма пікірлер мен
сөздерді қолданбаған хабарды кәсібилікпен жүктемеген
жөн. 
Вербалды
 
емес
 
белгілерге
 
бақылау
 
ережесі
. Ымға, мимикаға, 
интонацияға бақылау қажет. 
Адресат
 
ережесі
. Кеңесуші тілінде, оның өмірлік, кәсі- 
би, мәдени-білімдік деңгейін ескере отырып сөйлесуге ты- 
рысу. 
«
Өзінің
 
әділетсіздігі
» 
ережесі
.
Жеке көзқарас қателігін жі-
бермеу қажет. 
«
Орын
 
және
 
уақыт
» 
ережесі
.
Жетекшілік жарғылар тиім-
ділігі олар жүзеге асатын ең оңтайлы жағдайды таңдау мен 
оның өз уақытында болуы кезінде арта түседі. 
Белсенді
 
және
 
конструктивті
 
тыңдау
 
ережесі
, 
кері
 
бай
-
ланыс
 
ережесі
. Басқару теориясында сондай-ақ тиімді комму-
никацияның үш жалпы принципі бар: формальды емес ашық, 
тұтастай және стратегиялық пайдалану. 

79 
Осы ережелер мен принциптерді сақтау коммуникация 
қызметін басқару іс-әрекетінде жүзеге асыруға ықпал етеді және 
оның мазмұны мен ерекшелігін анықтайды. 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: