Национальное воспитание

45

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ

ӘОЖ 3.37.37.01.

М.А. Нуриев 

Абай атындағы ҚазҰПУ, Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ директоры

 т.ғ.к., профессор, ҚР Жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер

 Ы.Алтынсарин атындағы Мемлекеттік сыйлықтың иегері 

БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЫН ЕЛБАСЫ САЯСАТЫ НЕГІЗІНДЕ 

ЖАҢАШАЛАНДЫРУ 

Мақалада Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың білім мен ғылымның даму саясатына байланысты 

айтылған ой-тұжырымдамаларын саралай келіп, жаңа инновациялық білім үрдісіне көшу 

жөнінде ойлар айтылады. Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ-ы тарапынан жасалған 

еңбектердің маңыздылығы мен бүгінгі күнгі оқу үрдісіне қосар үлесі туралы нақты мысал-

дар келтірілген. 

Түйін сөздер: Білім, ғылым, экономика, жолдау, даму.

Образование и наука являются основными факторами экономики. В статье проанализи-

рованы возможности развития  отечественной  науки.  Казахстан  шагнул  на ступень  инду-

стриально-инновационного развития. По мнению Главы Государства Н.Назарбаева данный 

этап  характеризуется  перепрограммированием  научной  системы  в  соответствии  с  совре-

менными экономическими требованиями, следовательно, развитие науки, регулируемой со-

ответствующими нормативными показателями, структурной, организационной, кадровой, 

инфраструктурной и финансовой обеспеченностью, должна привести к коренным измене-

ниям.

Ключевые слова: Образование, наука, экономика, послание, развитие.

Education and science are the key factors of the economy. The article analyzes the possibilities 

of development of Russian science. Kazakhstan stepped onto the stage of industrial-innovative 

development. According to the Head of State Nursultan Nazarbayev this stage is characterized 

by  reprogram  scientific  system  in  accordance  with  modern  economic  demands,  therefore,  the 

development of science governed by the relevant regulatory performance, structural, organizational, 

personnel, infrastructure and financial support, should lead to fundamental changes .

Key words: education, science, economy, message development.

Әрбір  тәуелсіз  мемлекеттің  алға  қой ған 

мақсаты  –  ел  экономикасын  шарықтат ып, 

халық тың әлеуметтік - тұрмыстық жағдайын 

көр  кейту.  «Халық  пен  халықты,  адам  мен 

ад ам  ды  теңестіретін  нәрсе  –  білім»  -  деп, 

М.Әуезов айтпақшы, бүгінгі таңда өзекті б о -

лып  отырған  дамыған  елдер  қатарынан  кө-

рі  ну тікелей білім мен ғылымның дамуы на 

бай  ланысты. Білім мәселесін алға қойып, са-

п а  лық жағынан жақсарту, ескілікті жаңа ша-

лан    дырып, құндылығын одан әрі көтеру, ел 

тіз  гі  нін ұстар, жас ұрпаққа білімді де, білікті 

әл ем  дік тәжірибеден орын ала алатын мам-

ан  даярлап  шығару,  баянды  да,  бақытты, 

ег  е  ме нді  ел  балдырғандарының  жағдайын 

ба   ры н ша қарастырып, саналы азамат өсіріп 

шы   ғару басты мақсат болып табылады. Осы 

ба   ғыт та,  сындарлы  сатылардан  өтіп,  ал ға 

жыл  жуымыздың негізі Елбасының ұстанғ ан 

дұ   рыс, оңтайлы саясатының арқасында. 

Бүгінде  білім  алатын  жастар  қауымына 

зор  се н і ммен  қарап,  болашақты  жасаушы 

жас буын нан үлкен үміт күтетіндігін, білім 

ал  у     шылардың  өсіп-өнуіне,  жаңа  ба ғыт тың 

кү  ші не  айналуына  себепші  болуына,  әл  ем -

дік  дең гейдегі  университеттер,  зия  т кер лік 

мек теп тер ашылып, «Болашақ» бағ да р ла ма-

сы  бойынша  жастар  білім  алып,  ертеңгі  ел 

46

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

үм і тін  ақтар,  қазақ  жерін  көр кей  тер  тұлға 

да й ындауға оңтайлы істер атқа ры лу да.

Қазақстан  Республикасының  Президенті 

Н.Назарбаев 2006 жылы Л.Н.Гумилев атын-

да      ғ ы  Еуразия  Ұлттық  университетінің  сту-

ден  т  тері, оқытушылары, ғылыми қызмет  кер

-

лер   ге,  университет  басшыла ры на  арнал ған 

«Ин  но ва циялар мен оқу білім  ді жетілдіру ар-

қы    лы  білім  экономика сы»  тақырыбындағы 

дә   р і    сін де білім мен кемшіліктер кеңінен тал-

да   н ып, біл ім берумен қатар ғылымды же тіл-

ді  ру республи  камыздың бәсекелестікке қа  бі-

ле  т ті 50 мемлекеттің қатарына енудің басты 

ша  р  т тарының бірі деп көрсеткен болатын.

Қай уақытта да, қай ұлттың болсын кө зі 

ашық,  көкірегі  ояу,  ұлтжанды  азаматтар ын 

тол  ған дырып  келген  өзекжарды  мәсе ле лер-

дің  бірі  –  ұлттық  білім  беру.  Қазіргі  кез де 

біз  дің Республикамызда білім берудің жа  ңа 

жүй  есі  жасалып,  әлемдік  білім  беру  кеңіс-

ті   г і  не  енуге  бағыт  алуда.  Бұл  педагогика 

тео    рия сы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі 

өз  ге  ріс  терге байланысты болып отыр. Білім 

бе   ру парадигмасы өзгерді, білім берудің жа-

ңа мазмұны пайда болуда.

Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың 

озық  технологияларын  меңгермейінше  сау-

ат    ты,  жан-жақты  маман  болу  мүмкін  емес. 

Жа  ңа технологияны меңгеру оқушының ин-

тел  лектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, руха-

ни, азаматтық және де басқа көптеген адами 

кел   бе ті нің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, 

өзі н-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді 

ұйым  дастыруына  көмектеседі[1].  Елбасы-

мыз  Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан-2050» 

Қазақс тан  халқына  арналған  жолдауында 

«Біздің  жас  мемлекетіміз  өсіп-жетіліп,  ке-

мел   де неді, біздің балаларымыз бен не ме ре   л-

ері міз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұр  па-

ғы  ның жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, 

ден саулықтары  мықты  өкілдері  болады. 

Олар  бабаларының  игі  дәстүрлерін  сақ тай 

оты рып,  қазіргі  заманғы  нарықтық  эко но-

ми ка жағдайында жұмыс істеуге даяр. Олар 

қа зақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін мең ге-

ре ді, олар бейбіт, жылдам өркендеу үс тін дегі 

күл лі әлемге әйгілі, әрі сыйлы, өз елінің па т-

ри от   тары болады»[2], - деп көр  се  тіл ген де й-

ақ, ертеңгі келер күннің бүгінгіден де нұр  лы 

бо  луы  на  ықпал  етіп,  адамзат  қоғамын  ал ға 

апа  ра тын  күш  тек  білімде  ғана.  Қай  ел дің 

бол  масын  өсіп  өркендеуі,  өркениетті  дүн-

ие  де өзіндік орын алуы, оның ұлттық біл ім 

жү й есінің деңгейіне, даму бағытына бай ла-

ныс ты.

Осыған орай, оқу үдерісі барысында бар-

лық адамзат жетістіктерін жеткіншек ұр  пақ-

т ың бойына сіңіру мүмкін емес. Сон дық тан, 

бас  қа мемлекеттермен қатар біздің ме м ле ке-

ті  міздің  білім  саласы  да  оқытудың  ин но ва-

ци я  лық әдістерімен қатар түрлі техно ло  гия-

лар  ды пайдалануда.

Қазіргі заманғы қоғам дамуының әрекеті, 

әл  ем   дік және отандық педагогика, психо ло -

г ия  ғылымдарының  жетістіктерін,  әсіре се, 

да мыта  оқыту,  студенттердің  даму  ерек ше   -

лік   тері туралы мәселелер, ұзақ жылдар бо йы 

екшеліп жинақталған жоғары оқу орын дар-

ын да  білім  беру  мақсатының  прио ри тет те-

рін түбегейлі өзгерту қажеттігін туғызып: бі -

р  і н ші кезекке, бұрынғыша студентті пән дік 

білім,  білік,  дағдыларының  белгілі  бір  жи-

ын   тығымен қаруландыру емес, оқу әре ке тін 

қа лыптастыру  негізінде  студенттерге  жеке 

бас  тұлғасын  тәрбиелеу  мақсаты  қойылды. 

Бі лім беруде студенттің тәрбиесі мен даму-

ына приоритет берілуі, сондай-ақ, Қазақстан 

Респу бликасы  Білім  Заңына  орай  оның 

қызметіндегі өзгерістер студенттерге сапалы 

біл ім беруді талап етеді.

Ұлттық білім беру моделі жасау мәселесі 

бү гі нгі  күндегі  кезек  күттірмес  мәселе. 

Қазақстан білімін Елбасы қойған талаптарға 

сай,  яғни,  Нұрлы  болашақ  жобасы  аясын-

да  үздіксіз  білім  беру  бағдарын  «Мәңгілік 

ел»  құныдылқтарымен  толықтыру  қажет. 

Бұл  дегеніміз  бүгінгі  оқу  бағдарламаларын 

қай та  саралап,  ұлттық  тәрбие  мен  ұлттық 

құндылықтардың  әлемдік  озық  педа го  -

гикалық  тәжірибелермен  байланыстыра 

отырып, қазақ елінің ерекшелігін білім алу-

шы ның санасына ұғындыру.

Осы тараптан ҒЗИ білім беру бағыты мен 

интеллектуалды тұлға қалыптастыруға жағ-

47

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ

дай жасайтын отандық білім беру жүйесін же -

тіл  діру жолдарын айқындап, интеллектуал  ды 

тұл ға қалыптастыру бағдарындағы шетел дік 

және  отандық  тәжірибелерге  талдау  жасап, 

бі лім беру бағдарламаларына тұлғаның инт-

ел   лектуалды  болмысын  дамытып,  жүзеге 

асы ру  жолдарын  зерттеп,  үздіксіз  білім  бе-

ру  үрдісіндегі    оқу  бағдарламаларына  тұл-

ға ның    интеллектуалды  болмысын  дам ы ту 

ба  ғы тында  ұсыныстар  енгізді.  білім  беру 

бағ  дарын  саралап,  оқу-тәрбие  үрдісіне  мо-

ду ль дік  әдіс  бойынша:  «Интеллектуалды 

ұлт қалыптастырудағы қазақ тарихы», «Ин-

тел лектуалды  ұлт  қалыптастырудағы  қазақ 

тілі  мен  әдебиеті»,  «Интеллектуалды  ұлт 

мәдениеті»,  «Интеллектуалды  ұлт  қа лып-

тастырудағы  қазақ  философиясы»  ат ты 

еңбектерін  жариялап  және  де  интеллек туа-

л ды  ұлт  негізіндегі  орта  және  шағын  биз-

нес бағыттарында арнайы 1 модульдық пән 

енгізудің жобасын ұсынды. Бұл пәндер хал -

қымыздың  өткен  тарихындағы  озық  идея-

ларды  ұлттық  және  жалпыадамзаттық  құн-

дылықтар тұрғысынан қарап, бүгінгі ұр пақ-

ты  жан-жақты  дамыған  тұлға  ретінде  қа л-

ыптастыруға бағытталған. Жан-жақты тұл ға 

біліммен  қоса  ұлттық  құндылықтарды  қас-

тер лей білгенде ғана интеллектісі дамыған, 

қо  ғ амда өзіндік орнын білетін тұлға болып 

шығары анық. 

 «Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ғы-

лыми-зерттеу  институты»  бүгінде  мұға лім-

дерге көмекші құрал ретінде «Білім алу шы-

ларды  оқуға  ынталандыру  жолдары»  ат ты 

оқу  әдістемелік  құралын  жарыққа  шығ ар-

ды.  Оқу-әдістемелің  құралында,  бүгіндегі 

ма ң ыз ды орынға ие дәстүрлі оқыту фор ма -

сын,  жаңаша  инновациялық  әдістер  ар қы-

лы  білім  беру  бағдары  талқыланған.  Әл-

ем дік  тәжірибеде  қазіргі  заманға  сай  пе-

да  гогикалық  әдіс-тәсілдері  жинақталып, 

са рап талып,  оқу  үрдісіне  сәйкестендіріліп 

бе ріл ген. Еңбектің негізгі мақсаты – педагог 

ма ман дарды бүгінгі білім бағдарламаларын 

жа ңа ша  әдістер  арқылы  оқытуға  үйрету. 

Білім  алушылардың  білімге  деген  қызы ғу-

шылығының,  ынтасының  төмендеп  ке туі не 

байланысты,  бұл  әдістемелік  құрал  оқы ту-

шы ларға да, білім алушыларға да оқуға де-

ген  ынтасын  оятып,  қызығушылығын,  қол  -

даныста жүрген дәстүрлі әдістің орны на жа-

ңа  ин новациялық  технологиялар  негізінде 

бі лім сапасын жақсартуы болып табылады. 

Сон дай-ақ,  оқу-әдістемелік  құралы  педагог 

ма ман дарға  оқушыларды  оқу-танымдық, 

ғы л ыми-зерттеу  тұрғысынан  ынталандыра 

отырып,  ғылым  мен  техникаға  деген  қы з-

ы ғ ушылықтарын  арттырып,  дарынды  жас-

тар ды  қолдау  және  дамытуға  бағытталған 

оқы ту  әдістерін  қолдануда  әлемдік  тәжіри-

бе де қолданыста жүрген әдістерді өз тәжі ри -

бесінде байқап көруге көмек беруде ма ңы  зы 

зор. Бұл, еңбекте ұсынылған әдіс-тәсіл дерді 

мұғалім  өз  сабағында  пайдалану  ар қы лы 

оқушыларды  оқу,  білімге  ынталанды ры п 

қана қоймай, болашақ кәсібін дұрыс таң дау-

ы на көмектесе алады. Білім беру барысында, 

қазақ  жерінің  табиғатынан  бастап,  әл-ау қа-

тын, экономикасын, жер байлығының артық-

шы лық тары мен ерекшеліктерін түсіндіріп, 

ор  тақ таса  жұмыс  жасау  арқылы  балаларға 

өз елінің, жерінің даму қарқынын түсіндіре 

оты рып, оған әр бір тұлғаның үлес қосу ке-

ре к тігін  ұғындыру  мүмкіндігі  болады[3]. 

Өйт кені,  еліміздің  экономикасын  бәсекеге 

қабі летті  жасап,  дамыған  елдер  қатарынан 

кө рі ну бүгінгі жастар еншісінде екендігін әр 

бір тұлға білуі тиіс. 

Елбасы,  жолдауларында  болмасын  біл ім 

мәселесіне  ерекше  назар  аударып,  қазақ с-

тандықтарды  жаңа  формацияға  тәр бие леу, 

бәсекелестікке  қабілетті  адам  капита лы на 

бай  елге  айналдыруды  көздейді.  Мы са лы, 

халыққа  жолдаған  «Нұрлы  жол  –  бола шақ-

қа  бастар  жол»  атты  қараша  айында  жас-

ал ған  үндеуінде:  «Біз  Жалпыұлттық  идея -

м ыз  –  Мәңгілік  Елді  басты  бағдар  етіп, 

тәуелсіздігіміздің  даму  даңғылын  Нұр лы 

Жолға айналдырдық. Қажырлы еңбек ті қа жет 

ете тін, келешегі кемел Нұрлы Жолда бірлі-

гі міз ді бекемдеп, аянбай тер төгуіміз керек. 

Mәң     гі лік Ел – елдің біріктіруші күші, ешқашан 

тау сыл мас  қуат  көзі.  Ол  «Қазақстан-2050» 

Стра тегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы 

48

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

Қазақс тан  мемлекетінің  мызғымас  идеялық 

тұ ғ ыры!  Жаңа  Қазақстандық  патриотизм 

де г ен іміздің өзі – Мәңгілік Ел! Ол – барша 

Қазақстан  қоғамының  осындай  ұлы  құн-

дылығы.  Өткен  тарихымызға  тағзым  да, 

бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүл ден-

ген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген 

құдіретті  ұғымға  сыйып  тұр.  Отанды  сүю 

– ба балардан мирас болған ұлы мұраны қа-

дір леу,  оны  көздің  қарашығындай  сақтау, 

өз үле сіңді қосып, дамыту және кейінгі ұр-

пақ  қа аманат етіп, табыстау деген сөз. Бар-

ша  қазақстандықтардың  жұмысының  түпкі 

мәні – осы! Біздің кейінгі ұрпаққа аманаттар 

ең  басты байлығымыз – Ел бірлігі болуы ке-

рек. Осы нау жалпыұлттық құндылықты біз 

әр бір жастың бойына сіңіре білуге тиіспіз» 

[4]- деп, жастарға біліммен қоса ең алдымен 

тәр биелік  тұрғыда,  ата-салтын,  дәстүрін, 

мәң гі лікке жетелейтін дінін, ділін, тілін, ұл-

тын  қастерлеуге,  тарихи  құндылытқтарын 

дә ріп теуге, патриот ретінде рухани бай тұл-

ға  тәрбилеу  керектігін  айтады.  Ғұлама  ға-

лым  Әл-Фараби  айтпақшы:  «Тәрбиесіз  бе-

ріл ген білім – адамзаттың қас жауы» - деп, 

бекер  айтпасқа  керек.  Тәрбиеге  айрық ша 

мән  беріп,  ұлттық  тәрбиенің  қыр-сы рын 

ұғындырып, ғалымдар мен қалың көп ші лік-

тің  көзқарасымен  қамтылған  «Ұлттық  тәр-

бие»  республикалық  журналы  бүгінде  көп-

ші ліктің қызығушығына бөленуде. «Ұлттық 

тәр бие»  журналының  айдарлары:  «Ұлттық 

та ғ лым», «Білім мен Ғылым саясаты – Елба-

сы  стра тегиясының  басым  бағыты»,  «Ұлт-

тық намыс», «Салт-дәстүр», «Ұлттық тұлға», 

«Ұлт тық бизнес», «Отбасы тәрбиесі», «Ұлт-

тық  ойын»,  «Ұлттық  әдебиет»,  «Ұлт  тілі», 

«Ұс тазға көмек», «Қалам ұшына тұнған ой», 

«Поэзия»  сияқты  пікірлер  мен  ойлар,  зер т-

теулермен  қамтылып,  оқытушылар  мен  бі-

лім  герлерді маңызды мақалалармен көмек ші 

құралдың бірі болып келеді.

Бүгінгі  таңда  институт  жолдау  аясында 

ай тыл ған  ойларға,  білім  беру  инновация-

сын  жаңашаландыру  түрін  тікелей  ұлттық 

тәрбиеге, патриоттық, интеллектуалды тұлға 

қалыптастыруға бағыттап жүр. 

Білім  мен  ғылымы  дамыған  ел  ғана 

көркейіп,  болашағынан  зор  үміт  күттіреді. 

Ендеше,  білім  мен  ғылымның  дамуын  ел 

ертеңімен  көркейтіп  отырған  Елбасы  са-

ясатын  білім  беру  ордаларында  оңтайлы 

пайдаланып,  білім  алушыларға  ұғындыра 

білгеніміз абзал. 

ӘДЕБИЕТТЕР

1.  А.Е.Садықова.,  Советканова  Д.М  «Негізгі  орта  мектептің  білім  беру  жүйесін 

жетілдірудің жолдары» Ұлттық тәрбие. А., №3 (29) 2015.

2. ҚР Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси 

бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. 14.12.2012.

3.  Пралиев  С.Ж.,  Нуриев  М.А.,  Сейсенбаева  Ж.А.,  Садыкова  А.Е.,  Советканова  Д.М. 

«Білім алушыларды оқуға ынталандырудың жолдары» оқу құралы – Алматы «Ұлағат», 2015.

4. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Нұрлы жол - болашаққа бастар 

жол» Жолдауы. 11. 11. 2014.

49

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

ӘОЖ 372.893

Е.М.Садықов 

Тарих пәнінің жоғары санатты мұғалімі, Қарабұлақ орта мектебі 

Алматы облысы, Алакөл ауданы, Қарабұлақ ауылы

ЖАС ҰРПАҚ БОЙЫНДА ҰЛТЖАНДЫЛЫҚ ТӘРБИЕ НЕГІЗДЕРІН 

ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Мақалада  білім  берудегі    патриоттық  тәрбие  беру  мәселесі  көтерілген.  Ұлтжандылық 

сана-сезімді  бала  бойында  қалыптастырудың  жолдары  ұсынылған.  Патриотизмнің  басты 

құрамдас бөлігі ретінде, өз халқыңның тарихының өнегелі жақтарын білу, өз еліңнің кешегі 

және бүгінгі қаһармандарын мақтаныш ету, олардың ерлігіне тағзым ету, жаужүрек бабалар 

рухына сай ұрпақ болып қалыптасу өзектілігі ұсынылды.

Түйін сөздер: тәрбие жұмысы,патриоттық тәрбие,жастар, тарих,адамгершілік. 

В статье рассматривается понятие и сущность  патриотического воспитания. Так же рас-

сматриваются приоритетные направления и педагогические условия деятельности по граж-

данско-патриотическому воспитанию школьников. Анализируется современное восприятие 

патриотического воспитания в социуме и в системе образования. Статья имеет практиче-

скую направленность, данные формы работы можно использовать в общеобразовательной 

школе и системе дополнительного образования.

Ключевые  слова:  воспитательная  работа,  патриотическое  воспитание, 

молодежь,история, нравственный.

The article discusses the concept and essence of patriotic education. It also discusses priorities 

and pedagogical conditions of activity of civil-patriotic education of schoolchildren. It analyzes 

the current perception of patriotic education in society and in the education system. The article 

has a practical orientation, these forms of work may be used in a secondary school and additional 

education system.

Keywords: educational work, patriotic education, young people, history, moral.

Қазақстан Республикасында білім беру ді 

дамытудың  2011-2020  жылдарға  арнал ған 

мем лекеттік  бағдарламасының  [1]  не  гіз гі 

мін деттерінің  бірі  қазақстандық  патрио тиз   -

мге, төзушілікке, биік мәдениетке, адам құ-

қ ықтары  мен  бостандықтарын  құр мет теу  -

ге  тәрбиелеу  болып  табылады.  Cоған  орай, 

білім берудің өзекті мәселесі де – жас ұр  паққа 

патриоттық  тәрбие  беру.  Құнды  қасиет т ер-

ге  ие  болу,  елін  сүйген  патриот  тұлға  қа л-

ыптастыру  мен  дамытуға  жағдайлар  жа сау 

оның туған кезінен басталуы керек. Сон дық-

тан,  баланың  бойына  жастайынан  із гі лік, 

мейірімділік,  қайырымдылық,  яғни,  адам-

гер  шілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне 

се ні м ділікті  тәрбиелеуде  отбасы  мен  ұстаз 

ше  ш уші  рөл  атқарады.  Еліміздің  болашағы 

жас ұрпақты тәрбиелеуде бірінші бесік – от-

ба сы тәрбиесі болса, екінші бесік – білім бе-

ру мекемесі.

Қазіргі кезеңде патриотизм тақырыбы, он-

ың ішінде қазақстандық патриотизм мәселесі 

қо  ғам дық, мемлекеттік, мәдени-рухани тақ-

ы р ыптардың  өзегіне  айналуда.  Ендеше, па-

тр и отизм идеясы жастарға білім мен тәрбие 

бе ру дің  барлық  бағдарламаларынан  көрініс 

та буы керек.

Өз халқыңның тарихының өнегелі жақ тар-

ын білу, өз еліңнің кешегі және бүгінгі қаһар-

50

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ман дарын  мақтаныш  ету,  олардың  ерлігіне 

тағ зым  ету,  жаужүрек  бабалар  рухына  сай 

ұр  пақ  болып  қалыптасу  –  патриотизмнің 

бас  ты құрамдас бөлігі болып табылады. 

Қазіргі уақытта «Қазақстандық керемет» 

де г ен ұғым пайда болды. Ол тек бастамасы. 

Оған нағыз сай болу үшін жан-жақты да му-

ы мыз  керек.  Қазақ  –  құдыреттілігі,  иман-

ды лығы,  адамгершілігі  көзінен,  жүрегінен 

кө рі ніп  тұрған,  патриоттығы  ішінде  ұйып 

жат қан  кең  халық.  Бүкіл  білім  беру  жүйесі 

ар қы лы осыларды сыртқа шығару, жоғарғы 

дә ре жеге көтеру қажет, ол үшін сапалы па-

тр и от тық тәрбие керек. Бұл – сырттан ға на 

келетін  әсер  емес,  ол  іштен  шығатын,  да-

ми тын,  қалыптасатын  ерекше  қасиет.  Ол  – 

қазақ менталитетінің ғасырлар бойы қалып-

та сып келе жатқан халыққа тән санамен кел-

ген ойлау нәтижесі. Қайта жаңғырған ұлт тық 

тәрбиенің маңызды бір бөлігі рухани мұ ра-

дағы  тәлім-тәрбиелік  ой  пікірлер,  патриот-

тық сана-сезім, оған деген ғылыми көзқарас 

бо лып табылады.

Қазақ елі жастарының 1986 жылғы жел-

тоқ сандағы  рухани  сілкінісі  туғызған  қай-

та  түлеу  процесі,  сол  патриотизмнің  да му 

барысын  өзгертуге,  сөйтіп,  шынайы  ұл т-

тық патриоттық тәрбие қағидаларын (при н-

циптерін) қайта қарауға ықпал етті.  Қазақс-

тан Республикасының егеменді ел болып ана 

ті лі нің мемлекеттік тіл болуымен қатар өт-

кен тарихымызды қайта қарап, ондағы ру х-

ани құндылықтарды елеп-екшеп және руха-

ни  құн ды лық тардың  қорына  өлшеусіз  үлес 

қо са тын мұраларын зерделеп зерттеу бүгінгі 

ұр пақ  тәрбиесінің  керегіне  жарату,  өзекті 

мә се лелердің бірі болуда.  

Отансүйгіштік сезімі – туа біте пайда бо-

ла  тын қасиет. Баланың бойында ең алдымен 

ана с ына, өз отбасына, өз үйіне, туған жеріне 

де ген  жылы  сезімнен  бастау  алатын,  содан 

есе йе келе біртіндеп ұлт, халық, әлеумет, мем-

ле кет  деңгейіне  көтеріле  беретін  бұл  сезім 

ада м ның бүкіл ғұмырына жалғасып жатады. 

Сол  себепті  де,  ұлтжанды  ұрпақ  тәрбилеп 

шы ғуы мыз  үшін,  отбасынан  бастау  алатын 

тәр бие лік  үрдістің  желісін  бұзып  алмай, 

мек теп  қабырғасында  да,  өзіндік  жалғасын 

та буы  қажет.  Мәселен,  оқушыларға  сабақ 

бары сында елін қадірлеуге, ата-ананы сүю-

ге,  Отанынқұрметтеуге  баулитын  шы  ғар -

маларды  оқытып  отырған  жөн.  Се бе бі, 

туған  халқымыздың  өткен  тарихына  көз 

жіберсек,  отансүйгіштіктің  керемет  үл-

гі лерін  көреміз.  Бүгінгі  күні  егеменді  ел 

болып,  қазақ  деген  ұлт  болып  оты р у ы-

мыздың  өзі  –  ата-бабаларымыздың  тең-

десі  жоқ  ерлігінің  арқасы.  Тарихи  мәлі ме-

т терден  байқайтынымыздай,  жоңғар  шап-

қын шылығы  кезі  мен  одан  бертіндегі  ұлт 

аз а т тық  көтерілісін  алып  қарасақ,  ондағы 

ба  тыр лардың ешқайсы Отаны дегенде қасық 

қа ны  қалғанша  тартынбай  күресіп  өткен. 

Ел ін, жерін, Отанын қорғауда жанын, тәнін 

аяп  қарап  қалмаған.  Мысалы,  «Қобыланды 

ба тыр»,  «Алпамыс  батыр»  сияқты  эпостық 

жыр лардан  –  қазақ  халқының  жаугершілік 

за ман дағы  елін  бүтін,  жерін  алакөзденген 

ар ам пиғылды жаулардан аман сақтап қалуы 

ту р алы суреттелсе, ал Махамбеттің «Жұмыр 

қы лыш»  күйі,  «Баймағанбет  Сұлтанға  айт-

қаны», «Ереулі атқа ер салмай», «Ұл ту са», 

«Әй, Махамбет жолдасым» сынды жыр ла р-

ынан ұлттық рухтың серпілісі мен ел қа мын 

күйттеген патриот тұлғасын көреміз. Мұн  дай 

ту ған елді, ұлтын сүю тақырыбында ХІХ ға-

сы р

   

дың  жазушыларының  шығармаларынан 

Абай дың  «Қайран  елім,  қазағым,  қайран 

жұр тым»,  т.с.с.,  Мағжан  Жұмабаевтың  ел-

ді  сүю,  оған  қызмет  ету  тақырыбында 

көп теген  шығармалар  жазған.  Мысалы, 

«Мен  сүйемін».  Осындай  тақырыптарда 

С.Торайғыровтың  «Туған  еліме»,  «Шәкірт-

терге»,  т.б.  атты  туындыларын  атап  өтсек 

бо л ады.  Кейінгі  20  ғасырлардағы  ақын-жа-

зу  шылар  да  патриоттық  тақырыпқа  арнап 

жаз ған туындылары өте көп. Ол кездегі шы-

ғар  малар  арқылы  ата-бабадан  қалған  ұлан-

бай тақ  жері  мен  ұлтын  өзгелерге  талан-та-

ражға  түспеу  қағидасын  мақсат  еткен  тұл-

ға лардың  үндеуін  байқаймыз.  Мысалы, 

Ілияс  Есенберлиннің  «Көшпенділері», 

Тахауи  Ахтановтың  «Күткен  күн»,  Ғабит 

Мүсірепов тың  «Қазақ  солдаты»  романы, 

51

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

Әзілхан Нұршайықовтың «Ақиқат пен аңыз» 

Қасым Қайсеновтың «Ажал аузынан», «Жау 

ты  лында»,  «Партизан  соқпақтары»,  Баубек 

Бұлқышевтың  «Шығыс  ұлына  хаты»,  тағы 

да Жамбыл Жабаевтың және Қазақстанның 

Ха лық  Қаһарманы  батыр  Бауыржан 

Момышұлы ның кейінгі ұрпақ, бізге үлгі етіп 

қал  дырып кеткен өсиеттерінің және ерлікке 

то лы шығармаларының алатын орны да ер-

ек  ше.  Осылайша,  Бауыржан  Момышұлы, 

Баубек Бұлқышев, Сапарғали Бегалин, Қасым 

Қайсенов сияқты тұлғалардың ерлікке толы 

ес те ліктері мен әдеби мұраларын пайдалану 

ар қы лы  оқушылардың  білімін  көтеру,  оқ 

пен  оттың  азабына  шыдап,  жеңіске  жеткен 

аға лардың  ерлігін  үлгі  тұтуға  тәрбиелейді. 

Ақын дардан Ілияс Жансүгіровтың «Ағынды 

ме нің  Аксуым»,  «Жетісу  суреттері» 

мен  Мұқағали  Мақатаевтың,  Тұманбай 

Молдағалиевтің,  Фариза  Оңғарсынова  мен 

Аққұштап Бақтыгереваның жырлары арылы 

та   мыры  терең  патриоттық  тәрбиенің  көзі 

ұлт  тық тарихымызда осылай жалғасып кете 

бе р еді.

Ал,  тәуелсіздік  алған  жылдардан  кейінгі 

ке зең дерде  патриоттық  деген  ұғымға  біраз 

өз геріс тер енгенін байқаймыз. Мәселен, сал-

мақ тылық,  орнықтылық,  ерлік,  қара пайым-

ды  лық, еңбекке қабілеттілік, шын бе рі л гендік 

пен жауапкершілік, отанына адал дық пен ең-

бек  ету,  әрқайсысы  шама-шар қын ша,  же тік 

қа  білеттерімен елдің өр кен  деп, жан да н уы на 

өз үлестерін қосу – патриоттық тәр   бие ағы-

ны н дағы қазіргі за ман ғы шаралардың басты 

си  па т тарына  ай на лды.  Тәуелсіз  Қазақстан 

жа ғ  дайында  біз  патриот тық  тәр бие  беруді 

ұлт   тық  тәрбие  беру  негізінде  қарастыруды 

тиі    м ді деп есептейміз. Өйткені, жалпы тәр-

бие  леу  процесі  тек  қана  батыс  европалық 

жә не  американдық  үлгіні  қабылдап  бара 

жат   қанға ұқсайды. Ал Қазақстан – әрі батыс, 

әрі  шығыс  елі,  ерекше  ортада  тұрған  көп 

ұлт ты мемлекет. Оның өзіне тән ұлттық, қо-

ғам дық еркешеліктері бар. Сондықтан, ұлт -

тық тәрбие негізінде жастардың бойына па   -

т  ри о ттық  сезімді  қалып тастыратын  бол сақ, 

Қазақстаннның  даму  жолында  өзінің  сара 

жолы  бар.  Ал  осы  ұлттық  тәрбиеге  негіз  – 

ұлттық менталитет болады. 

Ұлттық  менталитет  –  тұнып  тұрған  ру-

ха ни  қазына.  Халықтың  тілі  мен  мәдениеті 

бол сын,  салт-дәстүрі  мен  наным-сенімі 

бол сын  –  мұның  бәрі  де  әрбір  халық  үшін 

асыл  да  қымбатты  рухани  дүниелер.  Әсір-

есе,  наным-сенімнің  әрбір  халықтың  өмі-

рін  де  алатын  орны  өзгеше.  Ұлтының  на-

ным-сенімдерін,  саяси  көзқарастары  мен 

ұс танған  бағыт-бағдарын,  ұлттың  әрбір 

аза маты  өз  ұлтының  ерекшеліктерін  танып 

білуі керек. Ұлттың салт-дәстүріне құр мет-

пен  қарау,  оның  тілі  мен  ділін,  дінін  сый-

лау,  жетістіктеріне  шаттану  –  ұлттың  әрбір 

өкі лі нің  азаматтық  борышы.  Бұл  жер де 

көт еріліп отырған ұлттық патриотизм ерек-

ше ліктері  жастардың  өз  ұлтының  тарихы 

мен  географиясымен,  батырлары  мен  бір-

туа р  тұлғаларының  ерлік  істерін  білуіне 

не гіз  деледі.  Ұлттық  қасиеттеріміздің  ұрпақ 

бойын да қалыптасуы қоғам игілігі үшін ма-

ңызды. Өйткені, егеменді ел болған соң сол 

елдің  елдік  белгісі  ұлттық  патриотизм  тәр-

бие сі айқын көрінуге тиіс.

Демек,  Халық  қаһарманы  Б.Момышұлы: 

«Бар лық  кезе  патриотизмді  дерексіз,  ұзақ-

сонар сөзбен ұғындырудан, көбінесе мем ле-

кет    ке  берілген  адамның  мақсат-мүддесімен 

бай ланыссыз  түсіндіруден  қашу  керек.  Па-

три  отизмнің  маңызды  элементтерінің  бірі 

оны мен  етене  байланысып  жатқан  ұлттық 

рух  пен  ұлттық  патриотизм  жөнінде  айтып 

өту қажет. Ұлттық рух пен ұлттық патриотизм 

ұлт тың ішіндегі жеке адамның асыл белгісі 

мен қасиеті - өз халқына деген сүйіспеншілігі, 

жеке  адам  өз  халқымен  қан  жағынан  да, 

шық қан  тегі,  территориясы,  тілі,  тұрмыс-

тір шілігі, мінез-құлқы, психологиялық және 

эт но графиялық ерекшеліктері, қалыптасқан 

та рихи  дәстүрлері  жағынан  да  әбден  ай-

қын әрі дербес басқа қасиеттері және ерек-

ше ліктерімен  де  байланысты»[2]  -  деген 

бола тын.  Сонымен  қатар,  Б.Момышұлы: 

«Патриотизм  –  Отанға,  (мемлекетке)  дег ен 

сү й і с  пеншілік, жеке адамның аман-сау лы ғы-

ның қо ғамдық-емлекеттік қауіпсіздікке тіке-

52

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

лей байланыстылығын сезіну, ал мемлекеттік 

ны  ғайту дегеніміз жеке адамды күшейту еке-

нін  мойындау,  қысқасын  айтқанда,  патрио-

тизм мемлекет деген ұғымды, жеке ада м мен, 

яғ ни өткенімен, бүгінгі күнімен жә не бо ла-

ша ғымен  қарым-қатынасты  біл дір еді»[2],  - 

дегендей, ұлтжандылық тәрбиені са бақ про-

цесінде  де,  сабақтан  тыс  тәрбие  сала сында 

да үзбей беру өте қажет. Барлық оқу орын да-

ры ның алдына  қойылған ең не гіз  гі мақ са ты, 

ма ңызды міндеті де осы бол мақ.

Ойымды қорыта келе, жастардың бойында 

ұлт   жандылық қасиеттерін арттыру мынадай 

тәр   биелік  ұстанымдар  бойынша  іске  асуы 

тиіс деп ойлаймын: 

-  күні ертең жеткіншектердің елін, жерін 

сүй е тін намысшыл азамат болуын ойлас ты-

ру. Бұл алдымен, қадірлі қариялардың, көп ке 

сый  лы  үлкендердің  бата-тілектерінде,  қаз-

ақы салт-дәстүр мен ырым-жоралыларында 

өз ек  ті орын алады;

-  ертеңгі  маман,  бүгінгі  оқушыны  ең-

бексүйгіш,  елгезек  азамат  етіп  тәрбиелеу. 

Бұл мақ саттағы ой-пікірлер қазақтың халық 

шы  ғ ар  машылығында мол кездеседі; 

-  «бірінші  байлық  –  денсаулық»  деген 

қа ғи даны пір тұтқан халқымыз тән сұлу лық-

қа ере кше мән берген. «Тәні саудың – жаны 

сау!», «Ауру – астан», «Тән жарасы мен жан 

жа  ра сы  –  егіз»  деп  дене  саулығына  көңіл 

бөл  ген эстетикалық тәрбиеге баулу;  

-  халқымыз  патриотизмнің  ықпалы  ар-

қы   лы  ұрпақ  бойындағы  ізгі  адамгершілік 

қа  сиет терді  орнықтыруға  парасат  иесі  етіп 

тәр  бие леуге ұмтылған, ізгілікке, адалдыққа, 

ар-ожданды қастерлеуге, уәдеге берік болуға 

тәр  бие леген. «Жаным – арымның садағасы», 

«Жан сақтама, ар сақта», «Тәні сұлу – сұ лу 

емес, жаны сұлу – сұлу» деп арды, адал дық 

пен қасетті бәрінен жоғары қойған адам гер-

ші  лік  пен  мораль  қағидаларын  бойларына 

сі ң

 

іру; 

-  патриоттық  сезімнен  ажыратып  ал ғы-

сыз гуманизм – ұлттық тәрбиенің басты қа-

ғи   да ларының бірі. «Отан отбасынан бастала-

ды» деген даналыққа ұйыған халқымыз ұр-

па  ғ ын  ата-ананы,  үлкендер  мен  кішілерді 

құр  мет теуге,  елдің,  халықтың  қамқоршысы 

бо лу ға үндеген. Осы арқылы сыйластық әде-

бін, құрметтеу қасиеттерін дарыту;

-  «Білім – таусылмас кен, өнер – өлмес 

мұ ра», «Білекті бірді жығады, білімді мыңды 

жы ғады», «Ақыл көпке жеткізер, өнер көкке 

жет кізер», «Оқу – білім бұлағы, Білім – өмір 

шы рағы»,  т.б.  көптеген  мақал-мәтелдер  ту-

ды р ған халқымыз осынау құндылықтар, өн-

ер  мен  ғылым  –  тіршіліктің  тұтқасы,  өм ір 

шамшырағы деп білген. Сондықтан, хал  қы-

мыздың өте бай ауыз әдебиеті нұс қа л ар ын-

дағы мақал-мәтелдердің мән-мағ ы на сын өс-

ке  лең, ұрпаққа насихаттап, санасына сі ң іріп 

отыру қажет;

-  адам  өмірі  табиғат  аясында  өтетін 

бол ғандықтан,  бабаларымыз  ғұмыр  бо йы 

табиғатты аялауды мұрат тұтқан. Бүк іл әлем-

дік  тір шіліктің,  құдіреттің  төрт  түрі  бар. 

Олар: Күн-ана, Жер-ана, ауа мен су. Егер осы 

төрт  негіздің  біреуі  болмаса,  тіршілік  тоқ-

тайды. Сондықтан да, адамзат күнді, жер ді 

анадай  ардақтайды,  жер  мен  судың  әу ли-

елігін қастерлеп, әрекет жасап, қызығын көр-

еді. Ата-бабамыз да төрткіл дүние тірегін әр-

қа шан қадір тұтып, қастерлеп өткен. Мұның 

ас тар ында біріншіден, адамзат – табиғаттың 

ба ласы, сондықтан қажетінше құрметпен қа-

рауы тиіс деген қағида жатса, екіншіден, қа-

сие ті ұрады, кесірі тиеді деген ескертпе бар. 

Сон дықтан да, ұрпағына аманат етіп, «Көкке 

ая ғың ды көтерме», «Айға қарап дәрет сын-

дыр ма»,  «Су  ішкен  құдығыңа  түкірме», 

«Түн де  жалаң  бас  суға  барма»,  «Ұйықтап 

жат қан адамға айдың сәулесі тіке түспеуі ке-

рек» деген сынды көптеген ырым-тыйымдар 

қал дырған. 

Осылардың барлығы жастардың патриот-

тық  тәрбиелілігінің  даму  деңгейлері  мен 

өмір дегі әртүрлі әлеуметтік жағдайларда дұ-

рыс  адамгершілікті  мінез-құлықтарын  көр-

се тіп,  нақтылы  қарым-қатынас  жасауына 

мүм кіндік туғызады.

Қазақстан  Республикасының  үздік  білім 

бе ру  жүйесінің  тәрбие  тұжырымдамасында 

ба с ым бағыттардың бірі болып патриоттық 

тәр бие нің бекітілуі де бекер емес. Шынында 

53

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

да, ұлтқа деген сүйіспеншілігі жоқ адамнан 

адам гершілікті де, адалдықты да, сұлулықты 

да, мә дениетті де күтуге болмайды. Ендеше, 

патриот тық тәрбие – тәрбиенің басты бағыт-

тары ның бастауы десек, қателеспейміз.

Қазақстан  Республикасында  білім  беру 

са ла сы бойынша қоғамның бүгінгі күнгі та л-

абы әрбір адамды Отанын сүюге, туған же рін 

құрметтеуге, ата-бабаның озық салт-дәс түр-

лерінің құндылығын мақтаныш тұтуға, әлем-

де  халықтар  арасындағы  бейбітшілік  үшін 

достықты  нығайтуға  бағыт  беруде  талмай 

еңбек етуді қажет санайды. Сондықтан, бо-

ла шақтың иесі – жастардың патриоттық тәр-

биесіне ерекше мән беру, олардың бо й ында 

патриотизмі  қалыптастыру  қоғам  бола ша-

ғының  өркендеуін,  елімізде  тыныштық  пен 

бей бі т шіліктің  мәңгілік  қанат  жаюын  қам-

та

  

ма сыз  ететіні  анық.  Өйткені,  патриотизм 

әлем дегі  бейбітшілік  үшін  күреспен,  адам-

зат  өміріне  қауіп  төндіретін  термоядролық, 

эко ло гиялық  және  террорлық  апаттың  ал-

дын  алумен,  халықаралық  қатынастарды 

құру мен және әлемдегі жаңа тәртіптерді бе-

кі тумен,  өзара  түсіністікті  негізге  алумен, 

тәуе лсіз елдермен және басқа да мем лек ет-

тер мен көршілік татуластықпен, іскерлік ын-

ты мақтастықпен тығыз байланыста болумен 

өл шенеді.

жүктеу/скачать 4,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: