Национальное воспитание
жүктеу/скачать 2,29 Mb. Pdf көрінісі
|
ƏДЕБИЕТТЕР 1 С. Арманов. Қазақстандық білім – еуропалық стандартқа сап түзеді. Ел ұлттық қоғамдық-саяси, экономикалық апталық газеті, 30 наурыз 2010. 2 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана, Ақорда, 7 желтоқсан 2010. 3 Ə. Сапарбаев. Негізгі бағыт – əлеуметтік экономикалық жаңғыру//Экономика республикалық апталық газеті, №10 (235) 8- 14 наурыз, 2012. 4 Қазақстан білім қоғамы жолында, Қазақстан Президентінің Назарбаев Университеті студенттері алдында сөйлеген сөзі/«Егемен Қазақстан», 6 қыркүйек 2012. Білімдінің сөзін тыңда, айтқанын үйрен, іске асыр Махмұд Қашқари. 45 МҰҒАЛІМГЕ КӨМЕК ƏОЖ 372.3/4 М.Ə. Сатамбаева №12 мамандырылған гимназияның Жоғары санатты бастауыш сынып мұғалімі МƏҢГІЛІК ЕЛ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫН БАСТАУЫШ БІЛІМ ҮРДІСІНДЕ ПАЙДАЛАНУ Мақалада Елбасының ұсынған 100 қадам бағдарламасындағы мəңгілік ел құндылықтарын мектеп бағдарламаларына ендіру жолдарына бастауыш мектеп мұғалімі ретінде нақты мы- салдар ұсынылады. Мəңгілік ел құндылықтарын ұлттық тəрбиелік білім бағдарына негіздеу жолдарына ғылыми саралау жүргізілген.
ұлттық құндылықтар, тарихи құндылықтар В статье приводится конкретные примеры как внедрить в школьную программу ценно- сти «Мангилик Ел» из программы 100 шагов, предложенной Президентам. Проведен науч- ный отбор определении национального воспитания и ценностей «Мангилик Ел».
тивность, национальные ценности, исторические ценности In article it is given concrete examples how to introduce in the school program of value «Mangilik El» from the program of 100 steps offered Presidents. Scientifi c selection defi nition of national education and values «Mangilik El» is made.
values
Елбасымыз ұсынған бес институт тық реформа, оларды жүзеге асыру жо лында белгіленген 100 қадам қазақстан дық тар ды жігерлендіріп, ұлт жос пар ын қай та жан- ғы рып, ел ертеңіне на қ тыланған жар қын болашағының да му жолы. Қайта жаң ғыруы- мыз дың ал ғаш қы қадамдарын нақ тыл- аған Ел ба сы бағдарламасында білім ғы л ым даму ба ғыт тары да ұсынылған. «Рефор ма- лардың мəні – ұлтты жаң ғы
р
туда, — деп атап көрсетті Ел ба сы өз сөзінде. – Ұлттың сапасы, халық ру хы ның күші, уақыт сын- қатерлерін қа был дай білу жəне тек қана алға басу – бұрын да мем лекет тік табысының ай - қын дау шы факто ры болған жəне бола бере- ді»[1].
Елбасының ұсынған 100 қадамының 89 қадамында «Мектептік білім беру дің қол
да-
ныс тағы оқу бағдарламаларына Мəң гі лік ел құндылықтарын енг і зу» деп нақтыланған. Осы тұрғыда мəңгі лік ел болып қалу үшін, қандай ұлттық құн дылықтар білім үрдісі не ену керек де ген сұраққа бастауыш сыныптың мұ ға лімі ретінд е өз көзқарасыммен бө ліс кім келеді. Мəңгілік ел құндылық тарын ұлт тық білім жүйесі жүзеге асыру шарт. Мəңгілік ел құндылық та ры н бі лім үрдісіне ендіру деп бі лім маз мұн ын да ғы ұлттық дүниетанымды, ал ұлт тық дүниетаным — ұлттық болмыс кө рі нісінің жүйесін қайта саралау жол дарын ай тамыз. Оқушылар ға қаз ақ еліндегі тарихи құн дылықтарды, ұл т тық əдет — ғұрып пен салт — дəс түр ді оқыта отырып, бойларына сіңір іп, ой — өрісінің жан — жақты бо лу ы на үлес қосуымыз керек. 46 ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ Мəңгілік ел құндылықтарын ұлтық білім беру жүйесінің бағыттарын қарай бағ дар- лауд а ұлттық тəрбиені не гізге алуымыз шарт. Ол үшін: 1. Бастауыш сынып оқушыларына ұлт- тық тəрбие беру туралы ұсынған педагог тар- дың ой — пікірлерін оқу, танысу. 2. Ұлттық тəрбиені сабақпен байланыс- ты ру.
3. Ұлттық тəрбие беру арқы лы оқу шы - ның қызығушылығын арттыру. Осы мақ- сатқа жету үшін мұғалім 45 минуттық са ба- ғын да оқушыларға ұлттық тəрбиені тақы- рып қа сəйкес тиімді пайдалана алу керек деп ойлай мын. Бала қиялы ғажап! Баланы қызық тыра білсең қызыға біледі. Барлығы дер лік өлең шығара алмас, əңгіме жазуға құ- март пас. Бірақ əр бала əр нəрсеге қызы ғады, əр нəрсеге икемді болады. Сондықтан, оның қай іске бейім екенін танып алып та жекеле- ме жұмыс тар беру арқылы дамытуға болады. Мысалы, біреу сурет салғанды жаны сүйе- ді, оған осы сурет салу туралы əңгіме, не өлең жазуға тапсырма беруге болады. Со сын осы сала бойынша жұмбақ, мақал — мə тел жинақта деп тапсырма берсе тіптен жақ- сы. Оқушылар дың ойлау дəрежесіне қа рай, біліміне қарай оларға беріле тін тапсыр ма- ларды деңгей бойынша бөліп те беруге бо- ла ды. Ұлттық əдет — ғұрыптар туралы мəлі- мет тер ді оқушылар дың өздеріне жинауға да тап сырма беріп, əр элементін ойын түрінде са бақ та қолданып отырса, оқушы үшін де қыз ғы лықты болады. Білім беру қашанда мə дени дəстүрлер дің айрықша бөлігі. Сон- дық тан кез — келген қызметті қазіргі заман талабына сай етіп білім беру қажет. Ол — за ман талабы. Білім беру жүйесін жобалау жəне іске қосудағы негізгі мəселелердің бірі — техноло гияландыру жəне стандарттау. Мұны тұтас бір үрдіс түрінде қарастыруға, тал дауға, жобалауға болмайды. Мəселен, мы- на төмендегі 5 бағытты жеке — жеке алуға болады. 1. Білім беру дегеніміз — мəдениеттің негіздерін жəне тұғырын оның уақытша жағдайына бейімдей қалау жəне ұр пақ тың іс — əрекеті 2. Мамандарды дамушы жəне жаңадан өн діру технологияларын оқып үйрену негі- зін де даярлау. 3. Оқу қызметінің технологиясы 4. Тəрбие — елдің мəдени ерекшелігін, оның аймақтық өзгешелігін, шаруашылық құры лыс, үдемелі өзгеріс жəне экология- лар, ұлт тық дəстүрлерді сақтау қызметі 5. Сауаттылық — қоғамның барлық табын да кəсібилікті қамтамасыз ету қыз- меті.
Ұлтжанды, шығармашыл оқушы тəр бие- леу дің негізгі талаптары: 1. Шығармашылық қабілетті дамыту: а) Қиял шығармашылықты дамыту; ə) Шығармашылықпен ойлауды дамыту; б) Шығармашылық белсенділікті дамы- ту; 2. Оқушыларға ұлттық тəрбие беру ар- қы лы шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін атқарылатын жұмыс барысындағы ата — аналарға берілетін кеңес түрлері: а) Балалар шығармашылығында неғұр- лым өз бетінше жұмыс істеуді қамтамсыз ету; ə) Асығыс қорытынды жасамау, тия нақ- тылық пен бақылауды анықтау; б) Балалар бастамасына тежеу қоймау, қажетті көмек көрсету; б) Балалардың алдына қойған мақсатына жете білуге əрекет ету 3. Шығармашылық ойындар: Бұл ойын түрлерін жүргізу нəтижесінде оқу шы өзін — өзі танытуға деген құлшыны- сын шыңдай түседі. «Ұлттық тəрбиені білім беру үрді сі- не ендіру бүгінгі таңда өзіндік ерекше- ліктерімен ай шық талары анық. Бұл жолда біз ұлттық құндылықтарды, мəдениетті, тарих, дəстүрімізді бүгінгі күн мен сабақ- тастыра өзге халықтарға таныту ол пəннің ғылыми мағынасын тереңдете тү седі. Жастарға оқыту процесінде ұлттық тəр- бие негізінде құрылған білім мен икемді- лік жүйесінен нəр алып, ұлтқа тəн іс-əрекет түрлерін меңгерту жəне ұлттық тұр паттық қадір-қасиетті таныту өз еліне деген 47 МҰҒАЛІМГЕ КӨМЕК сүйіспеншілігін оята отырып, өзге ұлт өкі- л дері нің тұрып жатқан жері мен елі нің ұл- т тық қасиеттеріне деген қы зы ғу шы лы ғын ту ды рар бірден бір жол» [2] – деп., Сейсен- ба е ва өз оқу құралында нақтылап өткен бо- ла тын. Ендеше, ұлттық қасиеттерге толы мы салдарды өз сабағымызда қолдана біл- генде ғана Елбасы айтып өткен мəңгілік ел құндылықтары мектеп бағдарламаларында көрініс табады. Осы бағытта тағы бір айта кететін жайт, Абай атындағы ҚазҰПУдың қабырғасында оқы ты лып жатқан пəндердің бірі – Ұлттық тəрбие пəні барлық оқу орындарында ашыл- са. Ол пəн ұлттық құндылықтардан тұратын, бі лім мен ғылыми тұрғыда сабақтаса, бола- шақ педагог мамандарды ұлты мен мақатан бі л е тін, сүйсіне білетін маман дайындауға сеп тігін тигізетін бір ден-бір пəн. «Ұлттық тəр бие» пəнінің төмендегідей құрылымын ұсы нады: 1. Ұлттық тəрбиенің теориялық-əдісна- малық негіздері. 2. Ұлттық құндылыққа бағдарлан ған тұлға болмысы. 3. Тұлғаны этникалық əлеуметтендіру. 4. Студент жастар арасындағы ұлтаралық қарым-қатынас мəдениеті. 5. Жастардың əлеуметтік-тұлғалық мəсе- лелері. Ұлттық
тəрбиелік білім
мазмұны Қазақстанның бүгінгі таңда даму бағыт-бағ- дар ын айқындар жастардың орын нақыш- тауын, алға қойған мақсаттарын іске асыру- да қарастырылған пəннің берер үлесінің мол ды ғын түсіндіру мен тұжырымдалуы тиіс» [2] . Сонымен, сөзімді қорытындылай келе, мектеп бағдарламалары мəңгілік ел құн ды- лықтарымен қайта қарастырылғанда, ба- ла тəрбиесі ұлттық құндылықтармен жан- жақты қамтылып, білім мен тəрбиенің на- ғыз өзегіне айналуы тиіс. «Кешегі баба мыз- бен ғана емес, бүгінгі бағамызбен, ер тең гі шамамызбен де мақтана алатын ұлт болуды ойлауымыз керек» [3] - деген, Елбасының сөзін тереңінен қарасақ ұлттық болмы- сымыз ды болашаққа ұлттық тəр биенің аясын да жеткізеріміз анық.
1. Н.Ə. Назарбаев «100 нақты қадам - Қазақстан мемлекеттігін нығайтудың жаңа кезеңі» 2. Ж.А. Сейсенбаева «Ұлттық тəрбиенің ғылыми негізі» ҚазҰПУ 2012. 3. Назарбаев Н. Еуразия жүрегінде. – Алматы: Атамұра, 2005.
48 ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ ƏОЖ 372.3/4 Л.С. Калиева №12 мамандырылған гимназияның Жоғары санатты бастауыш сынып мұғалімі ЖОБАЛАУ ƏДІСІ БОЙЫНША БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАР ШЕБЕРЛІГІ МЕН ЗЕРТТЕУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ Мақалада жобалау əдісі бойынша бастауыш сынып оқушылар шеберлігі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыру жолдары ұсынылады. Бастауыш мектепте өзінше ойлауды дамы- ту бағдарында жоғары сыныптармен салыстырғанда ұйымдастыру жолдарында кездесетін қиындықтар мен солардан шығу жолдарын нақты мысалдармен көрсеткен. Жан - жақты қалыптасқан, бəсекелестікке бейім жеке тұлға тəрбиелеудегі жобалау технологиясының ролі айқындалған.
жетілу.
В статье рассматриваеться обучения начальных классов по проектному методу. Проект- ный метод обучение один из наиболее эффективных средств пробуждения живого интереса к учебному предмету. Оно позволяет индивидуализировать работу на уроке, позволяя мак- симально развивать способности каждого. А также, с помощью метода они учатся учиты- вать интересы своих товарищей, развивается чувство ответственности, воспитывается воля и характер. Ключевые слова: проектный метод обучения, начальная школа, методы, интеллектуаль- ной зрелости. The article deals with primary school education in the project method. Design method of training is one of the best means of awakening efetivnyh lively interest in academic subject. It allows you to personalize the work in the classroom, allowing the maximum to develop the abilities of each. Also, using the method they learn to take into account the interests of their friends, developing a sense of responsibility, to educate the will and character.
Білім беру бағдары білім алушының шеберлігі мен оқуға деген қызығушылығын арт тыру бағдарына негізделу шарт. Білім алу шы ның шеберлігі дегеніміз оқып-тану- да өзіндік табиғатына тəн қасиеттерін жан- дан дырып дамыта білу бағытын айтамыз. Ал, оқуға қызығушығушы ғын арттыруда баланың табиғи таланты мен білімдік бағ дар- ы на жете көңіл бөлуіміз қажет. Осы тұр ғы да жо ба лап оқытудың бастауыш сыныптар ына пай дасы мен кейбір кемшіл тұстарын зерде- леп, соны дамыту жолдарын ұсынсақ. Соңғы жылдардың ішін де мектепте жаңа техно логиялар ды кеңінен қолдану орын алып отыр. Қазіргі оқыту үрдісінің мақсаты оқу шыны жан - жақты қалыпта сқан, бəсе ке- лес тікке бейім жеке тұлға тəрбиелеу. ХХІ ғасыр – жеке тұлғаны қалыптастыру, ізгі лен діру, дамыту ғасыры. Олай болса, мұға лім дер дің алдында тұрған бірден-бір мақ сат оқушылар алған білім дерін пайдаға асы рып, өз бетінше əрекет ете алатын, олар- ды түрлі өмір лік жағдайда қолдана білетін, өмір ге өзіндік көзқарасы бар азамат болып же ті луіне көмектесу. «Бала оқытып, тəрбиелеу мен айналыса- тын барша педагог қауымының басты мін- де ті – əп оқушының қабілетін ашуға жағдай
49 МҰҒАЛІМГЕ КӨМЕК жасау, жеке тұлға қалыптастыру» [1] деп нақтыланған «Білім алушылар ды оқуға ынталандырудың жолдары» атты оқу құралында. Мұғалімнің шеберлігінің негізі көрсет- кіш терінің бірі - əдістеме саласындағы ғы- лыми жаңалықтар мен озық тəжірибені жетік мең геру, игеру. Оларды өзінің күнделікті қыз метіне пайдалана білу, мұғалімнің шығ- ар машылық еңбегі ең алдымен сабақпен бай ланысты. Əрине, сабақта əртүрлі жаңа тех ноло гиялар жəне олар дың бөлшек тері қол данылады. Бірақ оқушылар ды білімді иге руде біраз проблема Енді осы тұрғыда, жо ба лау технологиясы дегеніміз не деген сұраққа жауап беріп көрейін. Европа тілдерінде «жоба» сөзі латын тілі- нен алынып, projectus «алдыға лақтырыл- ған» деген мағынаны білдіреді, «сөйлеуші», «көзге түсуші», яғни бір объекті нің, бір іс тің про то типі, прообразы сияқты, осы іс — əре- кет жоба жасауға əкеледі. Жоба əдісі оқу шы- лардың бір мəселені шешуін талап етеді. Ал, мəселені шешу үшін олар бір жағы нан əр түрлі əдіс - тəсілдерді қолданса, екін ші жа- ғы нан əр түрлі пəндерден алын ған білімнің инте гра циясын пайдалануы керек. Демек, жоба əдісі оқушылар дың білімділік си туа цияға түсіп, өз проблемаларын іздеп, тауып, шешуі, өзіндік жұмыстарын, іс - əре- ке тін ұйымдастыруы. Ал, бастауыш мектепте өзінше ойлауды дамы ту бағдарында жоғары сыныптармен салыс тырған да ұйымдас тыру жолдарын да біраз қиын дықтар кездеседі. Ол қиындықтар: 1. Балалардың өз ойын жеткізудегі сөз бай лықтарының аздығы; 2. Материал іздеуде өзінше қызмет ету- ге, яғни ізденуге олардың жас ерекшеліктері; 3. Табылған материалды пайдаланып, рет теп, көрсете алмауы сынды қиындықтар бас тауыш мектептегі жобалап оқытуды то- лық тай қолдану ға кедергі келтіреді. Осы жолда төмендегідей көмек түрлері пай даланылады. 1. Ата-анамен тығыз байланыста болып, ұс таз- оқушы- ата-ана атты үш тұғырлықпен қызмет жасау бағдары; 2. Суретпен көбірек жұмыс жасау бағ- да ры; 3. Жобалап оқыту арқылы жасаған ізде- ніс жұмыстарын басқа да пəндер ді оқы- тып жатқанда қызығушылық тарын ояту бағытында жиі пайдалану. Бастауыш мектеп оқушылары ның өзін- д і лігі, тыңғылық тылы ғы мен ойлау вариа- тив тілігі олар дың «Интеллектуал дық жеті- л уін» көрсетеді. Жоба лық əдіс бастау ыш мек теп оқушыларын өзін дік даму ға ын- та
өң деуге жəне оны тақырыппен, жоба мін- де т тері мен сəйкестендіруге жағдай туғы- за ды, оқушылар дың бойында түрлі ақ па - рат көздерінен нақты бір тақырып қа ма тер - иал іздеу қажеттілі гін дамытады, табыл ған материал дың өз жұмысы үшін маңыз ды лы- ғын бағалауға мүмкіндік береді. Бастауыш мектептегі жобалау əдісін қол - дану негізгі мектептегі жобалау жұ мыс та-
ры ның даму негіз дерін қалайды. Соны мен қатар, оқушы лар жобалау жұмы сы ның негізін ойы мен іске асыру, ше шім қабылдау, нə тиже шығару деп танды. Жобалау жұмыс тары сабақтан тыс жүр гізі ліп, пəндік тұр ғы сы нан да шығып ке теді. Осының нəти же сінде оқу шылар ара сын дағы жəне мұға лім дер мен қарым-қаты- на сы өзгереді. Жо балау жұмыстарының нəти- же сін алдын-ала білмеген соң, баға идея, оның іске асуы, жобалау нəтижелері нің прак ти калық қол да на нуы жəне де ынтаға қойы ла ды. Жоба- лау жұ мы сына қойылған баға ар қы лы оқушы өзіне баға беріп, өзін көп жақ тар дан тани бас- тайды. Бірақ жобалау жұмы сы ның нақты жүр- гі зілуі үшін мектеп мұға лім дерінің бар лығы- ның жұмысы керек. Жо ба лау жұмысын жүрг- ізу үшін уақыт, лаборатория, шеберха на, кітап- ханада өзіндік жұмыс жүргізуге мүмкіндік, топпен жиналып консультация алу үшін уақыт бөлу керек. Осы тұрғыда өз саба ғамыз да пай- даланып жүрген бір мысал үлгі сін ұсынып көрмекпіз. Пəні: Ана тілі Сыныбы: 2 – сынып Тақырыбы: «Малдың төлін сүюі» Мақсаты: 1.Жануарлардың төлдеріне де- ген махаббатын оқушы ға ұғындыру.
50 ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ Адам мен баласының арасын дағы сүйіс- пен шілікті салыстыра білу. Ана мен бала ара сындағы сүйіспеншілік ұғымдарын нақ- ты мысал сөздермен ұығындыру. 2. Мəнерлеп оқу дағдыларын жетілдіре отырып, сөйлеу қорларын кеңейту. Зерттеу, жобалау жұмыстарына бағыт беру. 3.Ата-ананы сыйлауға, құрметтеуге баулу. Көрнекілігі: төрт түлік пен төлдерінің сурет тері, техникалық құралдар, буклет- тер,рефераттар. Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру ІІ.Үй тапсырмасы «Төрт түлік малдың қасиеттері мен ерекшеліктері». Үйден төрт түлік суреттерін жинап, арнайы буклет жа- сау, төрт түлік аттарын біліп, солар туралы материал жинау жұмыстары. Үйде ата-на- сы ның еркелетет ін сөздерін жазып келу. Бұл тапсырмалар алдын ала бір жеті бұрын беріледі. Жəне бұл тапсырмалар ата-ана көмегімен жүзеге асады. Зерттеу сұрақтары: 1. Түйе, бота, нар туралы білгім келеді? 2. Жылқылар туралы білгім келеді? 3. Сиыр мен бұзау туралы не білесіңдер? 1 – топ: «Түйе» 2 – топ: «Жылқы» 3 – топ: «Сиыр» 4 – топ: «Қой» 5 – топ: «Ешкі» ІІІ. Берілген тапсырмалар бойынша пре- зентациялар шеруі 1 – топ Тақырыбы:«Түйе» Ақпарат жинақтау: Топ мүшелері Өнімі: А4 форматты буклет Қорғау: Саттыбаева Еркенұр 2 – топ Тақырыбы: «Жылқы» Ақпарат жинақтау: Топ мүшелері Өнімі: А4 форматты буклет Қорғау: Төреш Бекзат 3 – топ Тақырыбы: «Сиыр» Ақпарат жинақтау: Топ мүшелері Өнімі: Реферат Қорғау: Ерқанат Мағжан 4 – топ Тақырыбы: «Қой» Ақпарат жинақтау: Топ мүшелері Өнімі: А4 форматты буклет Қорғау: Бақтыбай Арайлы 5 – топ Тақырыбы: «Ешкі» Ақпарат жинақтау: Топ мүшелері Өнімі: А4 форматты буклет Қорғау: Талғат Амина ІY. «Əдеби мəтін» кезеңі — «Малдың төлін сүюі» өлеңін оқып, түсіндіру. — Өлеңді оқушыларға тізбектей оқыту, талдау.
Үйден ата-анасының еркелететеін сөз дер- ін жинақтап, айту. Y. Не үйрендік? Не білдік? (Оқушылар пікірін тыңдау) YІ. Үйге тапсырма: 1.«Малдың төлін сүюі» өлеңің мəнерлеп оқу, 2. Кесте толтыру (үлгі бойынша аяқтау)
Қой
Қозы Қоңырым
YІІ. Қорытындылау. Малдардың өз төлдерін еркелеткен өлең жолдарының ар- найы сөздерін талдау. Отбасындағы ата-ана еркелеткен сөз- дер де «құлыным», «ботам», «қоңыр қо- зым» сөздерінің жиі қолданылуы туралы балалардың ойын жеткізуі. YІІІ. Бағалау. «Мемлекеттік стандарт талаптарына сай, оқушыны жеке қабілеттеріне сай білім беру- мен ана шектелмей, өмірге қабілетті тұлға қы лып тəрбиелеу қажеттігі нақтыланған. Жеті білім саласымен нақтыланға бас- тау ыш оқушысының бастауыш кезеңді 51 МҰҒАЛІМГЕ КӨМЕК аяқтаған сəттегі портреті өз отанын жақсы көретін, өз отанымен мақтана білетін, қазақ тілін жəне басқа да оқыған тілдерін білетін, қазақ елін, қазақ жерінде тұратын басқа да халықтарды жақсы көріп, мəдениеті мен ұлттық дəстүрлерін сыйлай білетін оқушыны көруіміз қажет» [2. 57 б.] Сонымен жобалап оқыту технологиясын білім беру бағдарында жиі қолдану өз ойын жеткізе алатын, өздігінен ізденуге талпына- тын, білім мен ғылымды байланыстыра ала- тын тұлға дамытатын оқыту бағдары десек қателеспейміз. Əдебиеттер 1. Білім алушыларды оқуға ынталандырудың жолдары: оқу-əдістемелік құралы. // Құраст: С.Ж.Пралиев, М.А.Нуриев, Ж.А.Сейсенбаева, А.Е.Садыкова, Д.М.Советканова. Алматы, 2015 2. Сейсенбаева Ж.А. Жобалап оқыту – бастауыш мектеп оқушысының білімін дамы- ту құралы. Рспубликалық ғылыми теориялық конференция материалдары. Талдықорған, 2015ж
Мақалада Елбасының жыл сайынғы жолдауларының құндылығы жөнінде сөз қозғалды. Тəуелсіздік алғаннан кейінгі бақуатты өмір, қазақ халқының бірлігі, ынтамағы, дəстүрлігі жайында жан-жақты топшаланды. Мемлекет басшысының көрегендігі мен ұлттық тəрбие, ғылым мен білімді дамыту мəселесіне орай əрдайым көкейге қонымды ұсыныстарының нəтижесі жайында ашылып жазылды. Түйін сөздер: Білім, ғылым, мемлекет, Елбасы, құндылықтар, ынтымақ. Статья посвящена ежегодным Посланиям главы государства к народу. Рассмотрены клю- чевые направления Стратегии развития страны. А также основные вопросы касающиеся модернизации в системе образования и инвестирования в эту область.Ежегодное послание это - развитие которое играет важную роль в развитии будущего нашей страны - наших детей.
Ключевые слова: образование, наука, правительство, президент, ценности, солидар- ность.
The article touched on the value of the annual addresses. A self-suffi cient life after independence, the unity of the Kazakh people, unit on the comprehensive traditional іt was noted. The vision of the Head of State and national education, the development of science and education, the reasonable conclusion is always open about the results of the written proposals. Keywords: education, science, government, President, values, solidarity. 52 ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ 1989 жылдың маусым айында елі міз- дің алғашқы президенті болып сай лан- ған Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан тəуелсіздік алған тұста «Мен өз халқымның жолында бағым ды бəй гіге тіккен адаммын. Ма ған а ры үшін жанын садаға ететін осындай текті халыққа, мені ұлым деп, пер зен тім деп төбесіне көтерген халық қа, ар ғы-бергідегі қазақ бала сы
ның бір де бірінің пеше несіне бұйы р ма ған бақытты – толыққанды, тəуел- сіз мемлекет құрудың басында болу ба- қы тын бұйыртқан халыққа қыз мет ету ден артық ештеңенің керегі жоқ. Осы жолда мен бойымдағы бар қай рат-қабілетімді, білім- білігімді аямай жұмсаймын, қандай тəуекелге де бара мын»[1] деген сөзінің келешекте де өз ақиқаттығын айғақтайтынына ха лық сенімді Н.Назарбаев өзін нағыз сая сат кер жəне ұлтының данышпан көшбасшысы ретінде көрсетіп отыр. Хал қымыздың қанына сіңісті мұра лық құндылықты болашақ ел азамат- тары ның санасына жеткізу жолында Елба- сы мыз Нұрсұлтан Назарбаевтан да көп нəрсе үйренуге болады. Атап айт қанда ол халыққа арнаған бір Жол дауын да уақыт сы- нынан өткен 7 құндылығымызды атап өткен еді. Олар: Біріншіден, бұл – Қазақстанның тəуелсіз- дігі жəне Астанасы. Екіншіден, бұл – қоғамымыздағы ұлт тық бірлік, бейбітшілік пен келісім. Үшіншіден, бұл – зайырлы қоғам жəне жоғары руханият. Төртіншіден, бұл – индустрияландыру мен инновацияларға негізделген экономи ка- лық өсім. Бесіншіден, бұл – қазіргі таңдағы білім мен ғылым саясаты. Алтыншы, бұл – тарихтың, мəдениет пен тілдің ортақтығы. Жетіншіден, бұл – еліміздің ұлттық қауіп- сіздігі жəне бүкілəлемдік, өңірлік мə се- лелерді шешуге жаһандық тұрғыдан қаты- суы. Осы орайда Елбасы адамның табиғат пен қоғам туралы тиісті білімін қалыптастыруға мүмкіндік беретін танымының ең жоғарғы пішімі, оның практикалық қызметінің басты саласы ғылым екенін атап өтіп, оған баса көңіл бөліп келеді. Оның атап өткеніндей, білім мен ғылым – ұрпағымызға құт- береке əкелетін ең киелі ұғым. Ол – толық тəуелсіздікке жетудің ұлы жолы. Ол – бар- ша істің басшысы. Көзі ашық, көкірегі ояу адамзаттың ортақ қазынасы. Білім тек терең ізденумен, «инемен құдық қазғандай» то- лассыз еңбекпен келеді. Білімге деген шын құштарлық пен құрмет, жігерлі сілкініс пен ізденіс, жүйелі ой еңбегі, рухани күш- қайрат, терең ішкі мəдениет, адал ниет, ақыл- ой сергектігі, қатаң тəртіптілік қажет. Осы айтылғанды ескерген Елбасы ғылымның да- муына, білім беру жүйесін реформалауды іске асыруға қомақты үлес қосып келеді. Əсіресе адамзат үшін, қоғам үшін, жеке ғылым саласының дамуы үшін айрықша маңызы бар ана тіліміздің əлеуметтік қызметіне, та- рихи даму заңдылығына қатысты айтқан пікірінің өзектілігі айтарлықтай. ҚР Президентінің көрегендігі сол ұлт- тық тəрбие, ғылым мен білімді дамыту мəселесіне орай əрдайым көкейге қонымды ұсыныс білдіріп келеді. Соның ішінде ана тілімізді көркейтіп, байытып, тиісті дəрежеде жетілдіріп, жас ұрпақтың қазақ тіліне деген құрметтеуі мен оны үйренуге деген ынта- ықыласын арттырып, мемлекеттік тілімізді тұғырына қондырудың тиімді тəсіліне көңіл бөліп келеді. Елбасы сондай-ақ исі түркі ын тымағы жайлы мəселеде сол бірлікке кедергі бола- тын қиындық арасында тіл мəселесі бар еке- нін ескертіп, жалпыға ортақ түркі əдеби ті- лін құрастырудың қажеттігін айтқан еді. Ел Президенті: «Біз дəстүрлілікті ту ет- кен қоғамнан қазіргі заманғы қоғамға біт бұр дық. Сол себепті, біз үшін əр түрлі мəде- ниет тердің өзара қақтығысына жол бермей, ұлт тық дəстүрлер мен модернизациялық қағи далардың үйлесім табуын қамтамасыз ету дің маңызы зор» екенін де ескертті. «Қай халықтың болмасын өзге жұртқа ұқ самайтын бөлек болмыс-бітімін дара- лап, өзіндік тағдырын айқындайтын басты белгісі – оның тілі, өнері мен мəдениеті. Өткені бұл аталғандар – ұлттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақыл-ойы, параса- 53 ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ ты. Өркениетті ұлт, ең алдымен, тарихымен, мəдениетімен, ұлтын ұлықтаған ұлы тұлға- лары мен, əлемдік мəдениеттің алтын қорына қос қан үлкенді-кішілі үлесімен мақтанады. Сөйтіп, тек өзінің ұлттық төл мəдениеті арқылы ғана басқаға танылады»[2], – дейді Елбасы
Мемлекеттік тілдің қолдану аясын барын ша кеңейтіп, дамыту сайып келгенде, мемлекет ті дамытып, егемендігімізді баян ды ету тұрғысынан əр қазақтың, əр отан дас та- ры мыздың көкейінде еліміздің жарқын бола- шағына деген перзенттік жауапкершілігі ны- ғайып, бала-шағасының ана тілін толық мең - гер уге жағдай жасауы өзекті мəселеге айна- лып отыр. Осымен байланысты ана тілі нің қадір-қасиетіне арналған неше алуан қа н- атты сөзге айналған нақыл сөздер айтыла ба- стады. Қазіргі кездегі қаламгерлердің тара- пынан «Əрбір халық өзінің ана тілінде ғана бақытты», «Тіл тағдыры ел тағдырымен са- бақ тас», «Жалтақтамай өзге тілді ұлысқа, ең алдымен өз тіліңді дұрыста», «Қазақтың ақы- лы – көзінде, қасиеті – сөзінде», «Ана тілі – бə рі міздің анамыз, өйткені ол – ұлтымыздың ана сы», «Əркімнің ана тілі тірлік үшін қа- жет, мемлекеттік тіл бірлік үшін қажет», «Тіл болашағы – ұлт болашағы» деп айты- лып жүр.
Əралуан халықпен араласып, доста сып, жа һан дану үрдісінің əсерімен өмір сүріп жат қан жас буынның рухани ой-дүниесінің аса күрделі жағдайда қалыптасып жатқанына орай қазақ рухының өзегін іздестіріп, ол а- р ды бірінші кезекте ана тілінің мол бай лы- ғына сусындатып, ата салты мен тарихы- нан хабардар ету арқылы ғана ұлтым деп ұйысатын, халқым деп қабырғасы қайы- сатын нұрпақ тəрбиелей алатынымыз анық. Елбасымыздың «Қазақ тілі ғажап тіл. Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қал- майды. Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бас- ты сы, маңыздысы бола береді. Қазақ тілі – Қазақстан Респуликасының мемлекеттік тілі. Оған көңіл де, қаржы да солай бөлінеді. Қазақ тілі – өзіміздің ана тіліміз»[3] деген тұжырымы ел есінде. Мемлекеттік тіл мерейі – ұлт мерейі. «Қазақстанның болашағы –қазақ тілінде. Тілсіз ұлт болмайды. Өз тілімізді сақтау, өз ті
ліңді құрметтеу отаншылдық рухты оятуға қызмет етеді əрі ата-баба алдындағы ұлы парызы мыз», – деп Елбасымыз айтқандай, тілі міздің мерейін көтеріп, асқақтату бар шамыздың басты міндетіміз болып есептеледі («Ана тілі», 10.04.08). Республи- ка Презиндентінің «қазақ пен қазақ қазақша сөй лессін» деген аталы сөзі «өзіңді-өзің жат тай сыйла, жат жанынан түңілсін» де- ген халық нақылын меңзегендей. Қазақстан Конс титуциясы мен Тілдер туралы Заңына сəйкес қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі ресми тіл болып жарияланғанына қара мас- тан, бұл аталған айырмашылық көрініс тап- пады. Өкінішке орай, таяу уақытқа дейін орыс тілі ғана мемлекеттік əрі ресми, əрі ұлтара - лық тіл болып келді. «Талабы бар тоғыз тіл- ді меңгерер, талабы жоқ тоғыз сылтау өң ге- рер» дегендей, тіл үйренгісі келмейтін, оған ешқандай ынта-ықыласы жоқтар əр нəр сені сылтау етіп, тегін оқу мүмкіндігін де пай- даланғысы келмейтін ниетін көрсетіп жүр. Тəуелсіздік алған жылы туылып, қазір 18 жасқа толған қалалық қайсыбір қыз-жігіт - тердің ана тілінде сөйлеуге құлықсыз еке н- ін көріп, бұларды тəрбиелеген қандай ата- ана деген ойға қаласың. Халықтар ассам- блея сының бір отырысында Президент Н.Назарбаев тəуелсіздік алғаннан бергі осы аралықта аюға да тіл үйретіп, намазға жығу- ға болатынын айтып, қауымды сынаған еді. Қазақстан көпұлтты, көптілді ел бол ған - дықтан, əр алуан этностың жарас ты да ын- ты мақты өмір сүруіне, ұлтаралық бей біт ші- лік пен келісімнің сақталуына ықпалын тигі- зер іс-қимылдардың жүйесін анықтап, соны басшылыққа алу өзінің оң нəтижесін беруде. Тіл тақырыбы арқылы арандатуға ешкім нің қақысы жоқ екенін айта отырып, Прези дент Н. Назарбаев білім жəне ғылым қызметкерлерінің бас қосқан отырысында жəне басқа жиындарда қазақ тілі мəселесіне əлденеше рет арнайы тоқталып, қазақ тілін оқытуға əрдайым басымдық берілетінін атап өтіп, бұл саладағы кемшіліктің орын алу себептерін де ашып берді. «Өзіміз ана тілімізде сөйлемейінше, өзге еш кім де бұл тілді шындап құрметтей қой- 54 ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ май тынын түсінуге тиіспіз. Өз баласын қаз- ақ ша сөйлетпеген қазақтың «қазақ тілі» деп сарнауының ешбір реті жоқ. Əлі-ақ қазақ тілі тіршілігіміздің барлық саласында кеңінен қолданылатын болады. Оған еш - қан дай күмəнданудың керегі жоқ»[4], – деді Н.Назарбаев. 2008 жылы тамыз айында қа- был данған мемлекеттік тілді дамытуға ар- нал ған Президенттік қор кеңесінің жұмысын қадағалап, оған төрағалық етуді Елбасы тікелей Мемлекеттік хатшының өзіне тап- сырды.
Шындығында, мемлекеттік тіл мəртебесін ие лен геннен бергі жылдар аралығында қазақ тілі нің қолданыс аясының елеулі түрде кеңей генін жоққа шығара алмаймыз. Оның сөз дік құрамы да соны ұғымды біл діре тін жа ңа атаулармен молаю үстінде. Сон дық тан қазақ тілінің қолдану аясы тарылып, құр- дым ға кетіп барады деген сияқты бай бал- ам ның сын көтермейтіні белгілі. Қазақ мек- тептері мен ондағы қазақ балалар саны ның еселеп арт қаны – мұның айқын айға ғындай. ҚР Президенті жанынан мемлекеттік тілді қорғау қоры құрылды. Үкімет басшы- сы жиын дарды қазақша өткізуге кірісті. Үкі мет мүшелері де ана тілінде сөйлей бас- та ды. 2010 жылдан бастап дипломатиялық қыз метке қазақша еркін сөйлейтін азамат- тар ғана қабылданып, мемлекеттік қызметке қатысты да осындай талап қойылатыны белгілі болып отыр. Үкімет басшылары, парламент депутат- тары жəне басқа лауазымды қызметтегілер бас қосқан үлкен жиындарды қазақ тілінде өткізуді мақұлдап, соған кіріскені басқаларға да ой салды. Мемлекеттік құрылымды осылай ша қазақша сөйлету көңілге үміт отын ұялатады. Елбасы Н. Назарбаевтың бірде «Ұлтты күшейтудің бір тетігі – туған ана тілі» деп айт қанындай, ана тілімізді алға оздырмай, хал қымыз дың жарқын болашағы туралы, ұлт тық озық идея туралы сөз қозғаудың жөні жоқ. Ана тілін жастардың қанына те рең сіңіру үшін тіл тағдырына қатысты қоғам- дық ой-толғаныстар төңірегінде шектеліп қалмай, оны көркейтудің нақты жолдары, тиім ді тəсілдері көрсетілуі керек.
Ана тілінен артық қазақ үшін бұл дүниеде қымбат не бар екен? Қазақ тілі – рухани күшіміз. Ғасырлар бойы қазақ тың ұлт ретіндегі мəдени тұтас- ты ғына ең негізгі ұйытқы болған – оның ғажайып тілі. Мемлекеттік тіл – бұл Отан бастау ала- тын ту, елтаңба, əнұран секілді дəл сондай ны шан.
Билік пен байлық – уақытша дүниелер. Ал ана тіліміз – мəңгілік құндылығымыз. Біз барша қазақстандықтарды біріктірудің аса маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілді одан əрі дамыту үшін барлық күш – жігерімізді жұмсауға тиіспіз. Тарих пен тіл тамырлас. Тіл – ұлттық рухтың темірқазығы. Өз тілімізбен өмір сүрейік! Қазақ қазақпен қазақша сөйлессін! Ұлтты күшейтудің бірінші тетігі – тіл. Қазақ тілі – мемлекеттік тіл, басты тіл. Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде. Болмыс – бітімі осы тілде қаттаулы жатыр. Тілге деген көзқарас – шындап келгенде, елге деген көзқарас. Қиын кезеңдерде ұлтты қожыратпаудың қу ат ты қаруы болған қазақ тілі бүгінгі азат өмірімізде де ұлтты тұтастандырудың тегеурінді тетігі болуға тиіс. Ана тіліміз – бізді ғасырдан ғасырға, заман нан заманға аман жеткізген бірден – бір барымыз да, нарымыз да. Дауға салса алмастай қиған, сезімге салса қыран дай қалқыған, ойға салса қорғасындай балқы ған өмірдің кез келген орайында əрі қару, əрі қалқан, əрі байырғы, əрі мəңгі жас, отты да ойнақы Ана тілінен артық қазақ үшін бұл дүниеде қымбат не бар екен?! Бізге ана тілімізден асқан тарихи мұра жоқ. Ендеше, оны жан аямай қастерлеуден ас қан биік парыз да жоқ. Біздің бүкіл тарихымыздан мен екі олжа- мызды бөліп атар едім. Оның біріншісі, əри- не, ата – бабаларымыз өздерінің қанын төгіп,
55 ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ жа нын беріп жүріп, ақ найзаның ұшымен, ақ бі лек тің күшімен қорғап қалған қазақтың қа сиет ті жері. Тағы бір олжамыз – сол ата ба ба ларымыздың арқасында бар бояуымен, сыр лы сазымен осы күнге аман – есен жет- кен тұп – тұнық, мөп – мөлдір қазақ тілі. Тіл – адам мен адамды, ұлт пен ұлтты жақындастырып, табыстыратын өзгеше құрал.
Өркениет өнегесі – өз тіліңмен өмір сүру. Қазақ елі – бақытты ел, бақуатты ел, болашағы кемел ел. Қазақ тілі – қуатты тіл, құнарлы тіл. Қазақ тілі – сондай тіл. Ана тілі – бəріміздің анамыз, өйткені ол ұлтымыздың анасы. Ұлттық тілмен ұлттық сана қалыптасады. Ана тілін армансыз бойға сіңіріңіздер, өйткені бабаларымыздың ғұмыр тəжірибесі, дүниетанымы, мінез – құлқы, өзіндік бол- мыс- бітімі тілінен танылады. Əр елдегі қазақ əр елдің тілін мықтап игер се, ол – білім. Ол шетел тілінде сөйлесе тіп ті жақсы. Бірақ он шетел тіліне орап, ана ті лін тұншықтырып, көміп тастасаң, ол – кешіріл мес күнə. Қазақ тілі – ғажап тіл. Оның болашағы да ға жап. Тек оны насихаттай білуіміз керек, оқыта білуіміз керек. Қазақ елі барда қазақ тілі де болады. Өседі. Өркендейді. Ана тіліне қамқорлық ең алдымен сол тілде сөйлейтін халыққа жүктеледі. Қорыта айтқанда Елбасымыз дың осы- лай айтқан сөзі əр ұрпақтың көкейіне от- ан шылдық сезімін ұялатып, ұлттық құн- дылығымызды ұлықтауда аянбай еңбек ету қа жет ті гін ұғындырғандай. Елбасымыз дың білдірген ұлағатты ой-толғамын зер де сіне ұстаған егемен еліміз дің төріндегі ұрпа- ғымыз дың болашағы жарқын болып, ана ті лін жетік меңгерген, оны құрметтей тін ұлтжанды, отаншыл жастарымыз көп болса екен!
1. «Егемен Қазақстан», 14.04.2009. 2. «Түркістан», 23.09.2011. 3. «ЕгемендіҚазақстан», 23.05.2008 4. «Президент жəне халық», 06.06.2008.
56 ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ ƏОЖ 37.371 С.А. Хайруллаева Ш. Құдайберген атындағы Жалпы білім беретін №75 мектебінің Қазақ тілі мен əдебиет пəнінің мұғалімі «МƏҢГІЛІК ЕЛ» ИДЕЯСЫН МЕКТЕП БАҒДАРЛАМАСЫНДА ҚОЛДАНУ Мақалада Елбасының Стратегиялық бағдарламасын іске асыру мақсатында мек- теп бағдарламасына «Мəңгілік ел» ұлттық идеясын енгізу жөнінде сөз қозғалды. Мектеп оқушыларына оқыту үдерісіне тəрбиелік мəнді күшейту, яғни патриотизм, мораль, парасаттылық нормалары, толеранттылық, жанның, тəннің дамуы, ұлттық құндылықтар ретінде жас ұрпақ бойына сіңірту. Барлық оқу орындарында «Мəңгілік ел» идеясын ерекше қолға алу керектігі жөнінде айтылды. Бұл міндеттерді орындауда, ұлттық тəрбиенің рөлі ерекше аталып өтті.
В статье рассматривается вопрос о реализации внедрения национальной идей «Манги- лик ел» для осуществления стратегической программы главы государство. Усилит в учеб- ном процессе воспитательные работы мероприятия на тему патриотизма, моральное воспи- тание, толерантность. Раскрыто роль о идеи «Мангилик ел» предложение по внедрению во всех вузах страны. Особо отмечена роль задачи национального воспитания. Ключевые слова: независимость, воспитание, общество, образование, наука, будущее, поколения. The article discusses the implementation of the national implementation of the ideas of «Mangilik eat» strategic program for heads of state. Efforts in the educational process of educational work event on patriotism, moral education, tolerance. The role of the idea of «eating Mangilik ‘proposal for implementation in all the universities of the country. It highlighted the role of the task of national education.
Қазақ елінің егемендігін, халқының азат өмірін көру ата-бабамыздың, тарлан тұл ға - ла ры мыздың армандап кеткен тілегі - тə уел - сіздік еді. Сол шақтың зиялылары бар лық білім дері мен күш-қайратын ел еге мен дігі үшін жұмсады. Қазіргі таңда ға ла м дағы бар лық еңселі мемлекеттермен тере зесі тең, бірлікке ұйыған егеменді ел міз. Тəуел- сіз дік тұғырын тарихи ерлікке жал ғас тыр- ған елжанды тектілердің тұяғы Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың парасаттылығы, ой шыл - ды ғының арқасында халқымыз тыныш- тықта, Отанымыз еркіндікте, түніміз-бейбіт, күні міз нұрланып, елдігіміздің бірлігі ар- тып, берекесі кірді. Елбасының ел билігін ұс тауы, бүгінгі жас ұр пақтың бағы десе де болады. Өйткені, болашақты жасаушы жастардың жағдайын барынша қолға алып, жыл сайынғы айтылып, жасалып жатқан үн- деу лері, жолдаулары білім алушылардың, бі лім сапасын, өмірлік құндылықтарынан ай налып өтпейді. Оның бір дəлелі соңғы жол дауында Елбасы жалпыадамзат тық құн- ды лықтар жүйесі «Мəңгілік ел» идеясымен не гіздеп, осы бағдарламаны мектеп қабыр- ға сына енгізу қажеттігін айтқан болатын [1]. Бұл жөнінде пікірлер де, сараптамалар да тал қыға салынғаны рас. Соның бірі, құрметті жур налист Оңтүстік Қазақстан облысының аза маты Байдолла Қонысбек: «Мəңгілік ел» идея сын орындау үшін ең алдымен қазақ хал қы тілін, ділін, дінін сақтауы қажет. Жік- жікке, ру-руға бөлінбей, айран дай ұйып оты- руы керек. Мемлекетіміз дегі өзге ұлттарға
57 ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ үлгі, бас болуы тиіс»[2]- деп өз ойын біл дір- ген болатын. Əрине, ұлттық ділімізді, ді ні- міз ді, тілімізді жетік игеру баршамыз дың бо- рышымыз. Сондықтан да, осы идеяны мек- теп бағдарламасына енгізу де балалар ұлт- тық құндылықтар ды ғана меңгеріп қой май, сонымен қатар ел жағдайын алға ілгер летуге негіз боларлық инновациялық эко номика жағдайында табысты жұмыс жасай тын, қазақ, орыс жəне ағыл шын тілдерін мең- гер ген, қазақ халқының құндылық тары мен мəде ниетін бойына сіңірген, толерант ты, əлемге танымал жəне құрметті тұлға ре тін- де қалыптасуына септігін тигізеді. Жетістік- терге қол жеткізуде ең алдымен мектеп табалдырығын атта ған баланың санасына білім бермес бұрын, ең алдымен тəрбие бе- ру ауадай қажет. Ғұлама ғалым Əл-Фараби айт пақшы: «Адамға ең бірінші білім емес, тəр бие берілуі керек, тəрбиесіз берілген бі- лім - адамзаттың қас жауы. Ол келешек те оның барлық өміріне апат əкеледі»-деп. Де- мек, жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мə- се лесі - жас ұрпақ қа адамгершілік-рухани тəр бие беру арқылы, құнды қасиеттер мен, рухани бай адам ретінде өсіру болып та бы- лады. Халқымызда «Ағаш түзу өсу үшін, оған көшет кезінде көмектесу ге бола ды, ал үлкен ағаш болған да, оны түзете алмай- сың»-деп, яғни тəрбиені нəресте кезден бас тау керек екендігін бекер айтпаған. Сон- дық тан, баланың бойына жастайынан із- гі лік, мейірімділік, қайырымды лық, яғни адам гер шілік құнды қасиеттер ді сіңіріп, өз- өзі не сенімділік ті тəрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші рөль атқарады. Рухани- адам гершілік тəрбие-екі жақты процесс. Бір жағы нан ол үлкендер дің, ата-аналардың, педа гогтардың балалар ға белсенді ықпалын, екін ші жа ғынан-тəрбиеленушілердің бел- сен ділі гін қамтитын қылықтарынан, сезім- дері мен қарым-қатынастарынан көрінеді. Адам гершіліктің негізі мінез-құлық норма- ла ры мен ережелері нен тұрады. Олар адам- дар дың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтары - нан көріне ді, моральдық өзара қарым-қа ты - настар ды басқарады. Отанға деген сүйіс пен- шілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тəн адам- гер шілік тің өзге де формалары, бұл сана- ның, сезімдер дің, мінез-құлық пен өзара қа р ым-қатынас тың бөлінбес элементтері, ол ар дың негізінде қоғамымыздың қоғам- дық-экономикалық құндылық тары жатады. Ба ла ның өмірге белсен ді көзқарасының ба- ғыты үлкен дер арқылы тəрбиеленеді. Тəр- бие леу, білім беру жұмысы ның мазмұны мен фор малары балалардың мүмкін дігін ескеру арқылы нақтылана ды. Адамгершілікке, ең- бек ке тəрбиелеу күнделікті өмірде, үлкен дер - дің қолдан келетін жұмысты ұйымдас тыру процесінде, ойын жəне оқу ісінде жос пар лы түр де іске асады. Мұндай мақсатқа бағыт- тал ған педагог тық жұмыс еңбексүйгіш тікке, ізгі лік ке, ұжымдық пен патриотизм бастама- сын тəрбиелеуге, көп дүниені өз қолы мен жа сай алуды жəне жасалған дүниеге қуа на бі л уді дамытуға, үлкендер еңбегінің нəти же- сін бағалауға тəрбиелеуге мүмкін дік жасай- ды. Балаларда ортақ пайдалы жұмысты іс- теу ге тырысу, бірге ойнау, бір нəрсемен шұ- ғыл дану, ортақ мақсат қою жəне оны жүзеге асы ру ісіне өздері қатысуға талпыныс пай- да болады. Мұның бəрі де баланың жеке ба сы ның қоғам дық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бір- те қа лыптастырады. Ұлттық құндылық қа қан ығып өскен бала, теріс əрекеттерге бой алд ырмауы қажет. Өйт кені, бүгінде ел де бо- лып жатқан жағым сыз əрекеттерге жас тар көптеп ұшырауда. Мысалы, соңғы мəлімет- тер ге сүйен сек, Алматы Қараған ды, Павло- дар жəне Шығыс Қазақстан облыстар ында жас өспірімдер бұзақылық жағынан ба сым- дық көрсеткен. «Жастар» ғылыми-зерт- теу орталығы сарапшыларының мəлі мет- тері бойынша, балалардың психикасы на əсер ететін, өз мекен-жайын жиі ауыс ты- руы, жанұя жағдайы ның толымсыз, то- лық қанды болмауы, мекенін өзгертуге əзір болуының екінші бір себебі – төменгі та быс (17,7%), жұмыстағы қиындық тар (15,8%) жəне болашағынан үміт болмау (12,6%). Сауалға қатысқан респонденттер дің 35,6%
58 ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ аймақтардан Астанаға немесе Алматы ға қоныс аударғылары келеді. Ресейде тұр ғысы келетіндер 17,1%, алыс шетелге көш кі сі келетін дер 13,8% құрайды. Ал, мұндай си ту- ация ға түскен отбасы, балаларға қосымша бі- лім беру жағдайын жақсарту ды қажет етеді. Ол ар дың материал дық жабдықталуы 60%, 680 қо сымша білім беру ұйымдарының тек 284 ғана ауылды жерлерде. Көптеген қызмет түр лері ақылы болғандық тан ол балалар- дың барлығы үшін қолжетім ді болмайды[3]. Жанұя лық жағдайларға байланысты, бала- лар дың өмірге деген, қоршаған ортаға деген көз қара сы на жағымсыз жəйттер əсер етуі əб- ден мүмкін. Сондықтанда, жайсыз əрекеттер дің алдын алу, жастардың заңсыз əрекетке бармауын бол дыр мау, белсенді, білімді жəне дені сау аза мат тар қалыптастыру, жаңа қазақстандық мəде ниетті дамытуға жаңа серпін беретін жас тарды тəрбилеуіміз қажет. Ол үшін бірін- ші жолда «Мəнгілік ел» бағдарламасын мек- теп қабырғасын енгізу қажет. Білім шаңыра- ғы н да осындай құнды идея негізінде білім ал ған бала жан-жақты толыққанды білім ал ып, тұлғалық болмысы, ішкі жан дүниесі қалып тасары анық. Жастар болашағымыздың тірегі деп се- нім артамыз. Өз отанын, халқын, жерін, ел- ін сүйе тін, ерекше тектілігін, ата-салтын құр мет тейтін, шыншыл, адал, мейрімді, ұлт жанды тұлға қалыптастыру біздің, яғни мұға лімнің міндеті. Айтуға оңай бол ған ы- мен, іске көшкенде ұрпақ бойына сіңірту мəсе ле сіне келгенде қиындықты, күрделік көрі нетіні рас. Бірақ, шешілмейтін дүние жоқ бол ған дықтан, біз мұғалімдер тарапы бар мүмкіндікті пайдалана отырып, Елбасы- ның көр сеткен сара жолымен, соңғы айты- лып, қолдап жүрген рухани байыту, ата- салты мызды, ұлттық құндылықтарымызды, қазақи тəрбиемен қатар жаңа заманға қа дам басуда үш тілділікті меңгертіп, əр жас тың санасына қарай Батыстың ғылым-білі мін, олардың техникасын, іс-тəжірибесі ке рек екендігін ұғындырып, сол арқылы бала- ның өзі шешімін жасай алатын дəрежеге жеткізуі міз керек. Дамыған елдер дің же- тіс тіктерін өзімізге алу өмір сұранысы, қа- жет тілік, ал рухани дүниені өзгеден емес өзі мізден дарытамыз. Олардың бар жақсы- сын игеріп, өзімізге алып, жаманын санадан алып тастап, ерекше пайдалану - қоғамның алға қарай ұмтылуына ықпалын тигізеді. Сон дықтан да, жас ұрпаққа түсіндіруде ба- ты сқа тым еліктеушіліктен арылтуымыз қа- жет. Рухы биік, іргесі бекем, ел болу үшін, ең басты ұрпақ тəрбиесі мен білімі не сергек болуы абзал, екенін ұмытпа ған жөн. Жа- ңа бағдарламаны іс жүзіне енгізуде, бү кіл қоғамды жұмылдыра отырып, рухани, эко но- микалық жəне инттеллектуал дық егемен ел, білік ті ұрпақ, білім беру көлеңкесін де қал- май тындай, тəрбие мəселе сін төрге қою ар- қы лы көп жетістікке қол жеткіземіз[4]. Бұл, айт ы лып жүрген мəселелерді қолға алып іске көшетін заманға келіп жеттік. Өйткені, күн делікті жаңалықтардан да, естіп, көріп жүр ген жағымсыз жағдаят тар, елімізде орын алып жатқан, ұлт тық тілімізді, тарихымыз- ды, салт-дəстүр ді білмей тін, тастанды же- тім балалар, «қиын» балалалар, қарттар үй- лер ін дегі қариялар, нашақорлыққа салын- ған жастар т.б. жағымсыз жайттарды жан түршікт іреді. Осындай əрекеттердің алдын алу, бірте-бірте жою, болдырмау тəрбиенің не гізіне сайып келеді. Тəр
биелі ұрпақ, дені сау, білімді, ақылды, ұлжанды, еңбекқор, сыпа йы, кішіпейіл болып өседі. Сондықтан да тəрбиелі ұрпақ - ел болашағы. Қорытындылай келгенде, адам тəрбилеу, ұрпақ өсіру – ең жауапты дүние. Бүгінгі жа- һа н дану тұсында ұлттық тəрбиені кеңінен на си хаттау жұмыстарын жүргізумен қатар Абай айтпақшы:«Пайда ойлама, ар ойла, та лап қыл артық білуге» деген қағиданы жас тарымыздың бойына сіңіртуіміз қа- жет. Ұлттық құндылықтарымызды көзі нің қарашығындай қастерлеуге, елінің құр мет - теуге тəрбилеу бүгінгі күнгі педагог ғалым- дар дың басты міндеті. 59 ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ Əдебиеттер 1. Н. Ə. Назарбаев. Тарих толқынында. Алматы, «Жібек жолы» баспа үйі, 2010. 2. М.Мұсабеков Қазақстан жастарының рухани құндылықтары: əлеуметтік философиялық талдау. Алматы 2013. 3. А.Қыдыршаев, Елбасы Жолдауы - «Мəңгілік Ел» ұлттық идеясын жүзеге асыру жолындағы тірек 2014. 23.01. Орал. 4. А.Ғ. Ибраева, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қ. «Мəңгілік ел» идеясының тарихи негіздері. «Өзгенің есебінен жақсы көрініп - жарылқаушы атануға, ел мүддесіне нұқсан келтіруге болмайды» Нұрсұлтан Назарбаев. 60 МАЗМҰНЫ - СОДЕРЖАНИЕ Пралиев С.Ж., Нуриев М.А., Сейсенбаева Ж.А. Нұрлы жол - Елбасының қасиетті жолы ............................................................................................................................................ 6 Нөкетаева Д.Ж. Білім мен ғылым саясаты Елбасы стратегиясының басым бағыты ......................................................................................................................................... 16 Бөлеев Қ., Саурықова Ж. Қазақ хандығы дəуіріндегі педагогикалық ой- пікір лер дің зерттелуі .................................................................................................................. 20 Нуриев М.А., Сейсенбаева Ж.А., Советканова Д.М. Қазіргі даму кезеңіндегі бес функционалды 100 қадамды оқу процесіне ендіру жолдары .................................. 24 Нуриев М.А., Садыкова А.Е. Ұлттық білім беру бағдары - ұлт болашақ кепілі ....... 28 Қалиев Ж. Н. Білім саласы əрқашан президент назарында ......................................... 35 Домалатов Е.Б. Қазақстандағы білім беру жүйесінің дамуы жəне Елбасы бас та малары ................................................................................................................................. 39 Сатамбаева М.Ə. Мəңгілік ел құндылықтарын бастауыш білім үрдісінде пайдалану ................................................................................................................................. 45 Калиева Л.С. Жобалау əдісі бойынша бастауыш сынып оқушылар шеберлігі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыру жолдары ............................................................... 48 Сейдін Бизақов Н.Назарбаевтың тіл білімі ғылымы туралы айтқандарынан ........... 51 Хайруллаева С.А. «Мəңгілік Ел» идеясын
мектеп бағдарламасында қол дану ........................................................................................................................................ 56
61 Мақалаларды журналға басып шығарудағы талаптары Мақаланы «Ұлттық тəрбие» журналына тапсыру үшін журналдың жауапты хатшысына қағаз түрінде басылып шыққан файл көшірмесімен кез келген электронды таратушыда өткізу керек. Дискетадағы ақпарат қағаз түрінде басылып шыққан ақпаратқа сай келуі кажет. Мəтін Microsoft Word мəтіндік редакторда, Timas New Roman шрифтпен, шрифтің өлшемі № 12 терілуі қажет. Мақаланың көлемі 5-беттен кем болмауы тиіс. Беттің параметрлері: үсті – 2 см, асты – 2 см, сол жағы – 3 см, оң жағы – 1,5 см. Жоларалық интервал – дара (одинарный). Мақала автордың аты-жөні, қызметі, ғылыми лауа зымы, мақаланың атын көрсетумен басталады, мақала ның соңында үш тілде түйін беріледі. Мақала терілгеннен кейін автор өзі тексеріп, қателерін тү зеп, соңғы нұсқасын беруі қажет. Мақала мазмұнына ав- тор өзі жауап береді. Əдебиеттерге сілтеме міндетті түрде жасал- сын. Олар мəтінде аталуына қарай таяқшада сан түрінде көр се тіледі. Мақаланың соңында берілетін əдебиеттер тізі мінде алдымен автордың аты-жөні, мақаланың немесе кітаптың аты, сонан кейін кітаптың жалпы мəліметтері көрсетіледі. Мақаланың соңында қызмет жəне үй телефон нөмір лерін көрсетулеріңіз қажет. Түп нұсқалар, қойылған талаптарға сай келмеген жағ дайда баспаға қабылданбайды. Мақалалар кері қай тарылмайды жəне өңделмейді. Мақаланы баспаға шығару ақысы университеттің кассасына төленеді немесе банк арқылы төлеуге болады. *Қойылған талаптарға сəйкес мақаланы журналға шығару бағасы 1500 теңге. Бір жылға жазылу бағасы 2404 теңге. Журналға жазылу «Қазпошта» бөлімшелері арқылы жыл бойы- на жүреді.
Материалы для журнала «Ұлттық тəрбие» сдаются ответственному секретарю журнала в распечатанном виде с приложением копии файла на любом электрон- ном носителе. Информация на электронном носителе и в распечаттаном виде должна быть идентичной. Набор должен быть произведен в текстовом редакторе Microsoft Word шрифтом Times New Roman, кегль – 12. Статья должна быть не менее 5 страниц. Параметры страницы: верхнее – 2 см, нижнее – 2 см, слева – 3 см, справа – 1,5 см. Между- строчный интервал – одинарный. Статья должна начинаться с указания ФИО авто- ра, занимаемой должности, ученой степени, названия статьи. В конце статьи обязательно наличие резюме на трех языках. Текст должен быть тщательным обра- зом выверен и отредактирован автором после набора. Автор сам отвечает за содержание статьи. Ссылки на литературные источники обязатель- ны. Они даются в тексте цифрами в сносках по мере упоминания. В списке литературы, который дается в конце статьи, вслед за фамилией и инициалами авто- ра идут название статьи или книги, а затем остальные выходные данные. В конце статьи необходимо указать номер служеб- ного и домашнего телефона. Оригиналы, оформление которых не будет соответ- ствовать указанном требованием, к публикации не при- нимаются. Статьи не возврашаются и не рецензируются. Материалы, поступившие в редакцию, в дальней- шем не будут использоваться в других изданиях. Оплата за публикацию вносится в кассу универ- ситета, либо производится по безналичному расчету. *Стоимость статьи в журнал 1500 тенге. Подписная цена за год 2404 тенге. Подписка на жур нал проводится в течение года в отделах «Казпоч- та». Индекс 74310 *Реквизиты: РГП ПХВ Абай атындағы Қаз ҰПУ ИИН KZ178560000000086696 БИН 031 240 004 969 РНН 600900529562 АГФ ОАО «БанкЦентрКредит» МФО 190501719, код 16 Свидетельство о постановке на учет по НДС: Серия 60305 № 0005741 от 13.01.04 Ескерту: Жекелеген авторлардың журналда жарияланған мақалаларындағы пікір-ұсыныстары редакцияның түбегейлі көзқарасын білдірмейді. Мазмұнды, əрі мағыналы жазылған мақалалар редакцияда қара лып, ақысыз жарияланатын болады. Примечание: Мнения и предложения авторов статей опубликованных в журнале могут не совпадать со взглядами и мнением редакции. Лучшие статьи по мнению редакции будут печататься в журнале бесплатно. Құрметті оқырмандар! «Ұлттық тəрбие» журналын «Қазпошта» АҚ мекемесінің кез келген бөлім шесінен жаз- дырып ала аласыз. Журналға жазылу жыл бойына жүргізіледі. «Ұлттық тəрбие» журналын жаздырып алуға жəне мақала жариялап, өзіндік тың ой қосуға асығыңыз, ағайын! Мына мекен-жайға хабарласуларыңызға болады: Жамбыл көшесі, 25 үй, 24 каб. тел: 291-88-83. Е-mail: nitso@mail.ru
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің «Ұлағат» баспасының баспаханасында басылды Отпечатано в типографии издательство «Ұлағат» КазНПУ имени Абая Жауапты редактор/Ответственный редактор – Жанар Сейсенбаева Беттеген/Верстка – Жанат Жанбаева Редакция мекен-жайы: 050010, Алматы қ., Жамбыл к-сі 25 үй, Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ, каб. 24. Тел/факс: 8(727) 291-88-83, 8775 22 00 196, электрондық мекен-жай: nitso@mail.ru Басылымға жіберілді: 30.11.2015 ж. Пішімі 60х84 1 /
. Қағаз - сыктывкар. Басылым – офсет. Көлемі 8 б.т. Таралымы 300. Тапсырыс № 207 Document Outline
жүктеу/скачать 2,29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|