Национальной академии наук республики казахстан

Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
62  
НАУЧНЫЕ ОСНОВЫ ФОРМИРОВАНИЯ  
СТРАТЕГИИ РОСТА ЗЕРНОВОГО ПРОИЗВОДСТВА  
В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН 
 
Ж. Ж. Кожамкулова, А. А. Самидинова 
 
1
Казахский национальный аграрный университет, Алматы, Казахстан,
 
2
Казахский государственный женский педагогический университет, Алматы, Казахстан 
 
Ключевые слова: многоцелевой, многофункциональный, система, спрос, хранение, сбыт, запасы, ими-
тация, зерно, ограничения, сельское хозяйство. 
Аннотация.  В  статье  рассмотрен  вопрос  повышения  урожайности  зерновых  в  Республике  Казахстан. 
Используя элементы задачи оптимального управления, такие как поддержание системы, спрос на поставки, 
возможность  пополнения,  затраты  и  т.д.,  можно  добиться  повышения  урожайности.  Кроме  этого,  рассмот-
рены существующие системы управления запасами и  способы их моделирования с помощью современных 
имитационных систем. 
 
Поступила 15.01.2015 г. 
 
 
 
 

ISSN 1991-3494                                                                                                                                                № 1. 2015 
 
 
63 
BULLETIN OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES  
OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN 
ISSN 1991-3494 
Volume 1,  Number 353 (2015),  63 – 66 
 
 
APPLICATION OF INTERACTIVE METHODS  
IN THE COURSE OF TRAINING OF PHYSICAL CHEMISTRY  
IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
 
B. К. Кuspanova
1
, G. К. Shambilovа
2
, А. А. Kopasheva
2
, R. Nasirov
2 
 
1
Atyrau Institute of Oil and Gas 
2
Kh. Dosmukhamedov Atyrau State University, Kazakhstan 
 
Key words: research method, brainstorming, entropy, ice thawing. 
Abstract. In article it is shown abstract concepts of entropy and work by means of "Rotation of egg" as a result 
of chemical reaction at lessons of physical chemistry and chemical evenings. 
 
 
УДК 544.2 
 
ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРЫНЫНДА  
ФИЗИКАЛЫҚ ХИМИЯ ПƏНІН ОҚЫТУДА  
ИНТЕРБЕЛСЕНДІ ƏДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ 
 
Б. Қ. Құспанова
1
, Г. Қ. Шамбилова
2
, А. А. Копашева
2
, Р. Насиров
2 
 
1
Атырау мұнай жəне газ институты, Қазақстан, 
 
2
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті, Қазақстан 
 
Тірек сөздер: зерттеу əдісі, мый атакасы, энтропия, мұздың еруі. 
Аннотация. Химиялық реакция көмегімен өзіміз ойлап тапқан «Жұмыртқаны шырқ айналдыру» тəжі-
рибесін қызықты химия кешінде жəне «Физикалық химия» пəнінде энтропия жəне жұмыс сияқты абстрактілі 
ұғымды демонстрациялауға болады.  
 
 
Кейбір  интербелсенді  əдістерді  жəне  интербелсенді  тақтаны  пайдаланып  энтропия  жəне 
жұмыс сияқты абстрактілі ұғымдарды түсінуге пайдалану туралы іс-тəжірибемізді ортаға салайық. 
Студенттерге  энтропия  жəне  жұмыс  ұғымын  түсіндіруде  химиялық  үйірмеде  өзіміз  ойлап 
тапқан  «Өздігінен  айналатын  жұмыртқа»  тəжірибесіне  үлкен  көңіл  бөлінді 
1, 2]. Интербелсенді 
əдістердің  ішінде  зерттеу  əдісі  (интербелсенді  тəжірибе)  студенттерде  таным  белсенділігінің 
артуына əсері зор.  
 «Айналатын  жұмыртқа»  тəжірибесін  орындау.  Шикі  жұмыртқаны 1-ші  суретте  көрсе-
тілгендей  екі  жағынан  инемен  тесіп,  оның  ішін  босатыңыз.  Ескі  велосипед  камерасынан  жіңішке 
етіп  кесілген  резеңкені  іші  босаған  жұмыртқа  қабына  кигізіңдер.  Сосын  оны  жіппен  штативке 
іліңдер,  жұмыртқа  қабығының  бір  тесігіне  скальпельдің  ұшымен  аз  мөлшерде  марганец (IV) 
тотығын салыңдар. Ал жұмыртқаның екінші тесігіне пипетка көмегімен 5-6 мл көлемде сутегінің 
асқын  тотығы  ерітіндісін  құйыңдар,  жүретін  реакция  нəтижесінде  жұмыртқа  қабығы  жылдам 
айнала бастайды.
 
 
 

Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
64  
 
 
1-сурет – «Айналатын жұмыртқа» тəжірибесінің сызбасы [1] 
 
Студенттер  осы  тəжірибені  орындау  нəтижесінде,  өздеріне  «неліктен  ішінде  химиялық  реак-
ция жүру кезінде жұмыртқа қабығы жылдам айналады? деген сұрақты қоя отырып, оған жауапты 
іздеуге  кіріседі.  Осы  сұрақтың  шешіміне  қатысты  өздерінің  білімдерін  зерделей  отырып, 
төмендегідей қорытындыға келеді: 
1)  Ньютонның  əсер  жəне  қарсы  əсер  заңына  сəйкес  жұмыртқа  ішіндегі  реакция  нəтижесінде 
бөлінген  газ  бірінші  тесіктен  бір  бағытта  жұлқынып  шықса,  ал  жұмыртқаның  өзі  осы  серпіліс 
нəтижесінде  қарсы  бағытта  қозғалады.  Осы  құбылыс  екінші  тесікте  де  орын  алып,  нəтижесінде 
жұмыртқа айналысқа түседі (1-сурет). 
2) жылу динамикасының  бірінші заңына сəйкес  сутегі  асқын  тотығының MnO
2 
катализаторы 
қатысуымен ыдырауы кезінде  
2H
2
O
2
 = O
2
 + 2H
2
O 
оның ішкі энергиясы өзгерісінің бір бөлігі бөлінген оттегі газының сыртқы атмосфералық қысымға 
қарсы ұлғаю жұмысына жұмсалады. Жұмыртқадағы арнайы тесілген екі тесіктің көмегімен оттегі 
көлемінің  ұлғаю  жұмысы  нəтижесінде  жұмыртқа  қабығы  көрсетілген  бағытта  шырқ  айналады. 
Оттегін алудың бұл əдісіне керекті MnO
2 
қолданыстан қалған батареялардан алуға болады.  
3)  сутегі  асқын  тотығының MnO
2
  катализатор  көмегімен  ыдырауы 2 моль  асқын  тотықтан            
1  моль  оттегі  жəне 2 моль  судың  түзілуіне  əкеледі.  Алынған  жүйеде  ретсіздік  өседі  жəне  оның 
өлшемі болып табылатын энтропияда өседі: ΔS = S
2 
–
 
S
1
 > 0. Мұндағы S
1
 бастапқы  күйдегі жүйе 
энтропиясы,  ал  S
2
  соңғы  күйдің  энтропиясы.  Жүйе  екінші  күйге  өткен  кезде  бірінші  күйге  қара-
ғанда бөлшектер өте ретсіз қозғалыста болады (3 моль есебінен). 
Қортындылай  келе  өзіміз  ойластырған  бұл  тəжірибе  студенттерге  химиялық  реакцияның 
қолданыстық маңызына ой тастаса, екінші жағынан оны орындау əрекеті энтропия сияқты күрделі 
ұғымды қалыптастырудың тəжірибелік формасы болады.  
Қазіргі  кезеңде,  оқу  үрдісінде  студенттердің  белсенділігін  арттыруға  мүмкіндік  беретін  əдіс-
темелік тəсілдер интербелсенді əдістер деп аталып жүр. Интербелсенді оқыту əдістері дəстүрлі оқу 
əдістерінен  оқу  үрдісінде  студенттердің  өзіндік  тəжірибелерін  пайдалану  арқылы  есте  берік 
сақталуымен  ерекшелінеді.  Интербелсенді  «Мый  атакасы»  əдісі  негізінде  студенттерге 1 курста 
«Жалпы химия» пəнінен алған білімдерін ескере мынадай проблемалық сұрақтар қойдық. 
Жылу əсерінен заттың агрегаттық күйі өзергенде энтропия (S) қалайша өзгереді? Ішкі энергия-
ның U=f (T) температураға байланысы қалай өзгереді? 1 курстың «Жалпы химия» пəнін өту кезінде 
студенттер  жаңа  функцияның  физикалық  мəнін  кез-келген  кристалл  заттың  балқуы  негізінде 
түсінуге  болатынына  көздері  жетеді 
3, 4.  Студенттер  жауаптарын  интербелсенді  тақтаға  не 
дəптерге жазады.  
Жауап:  Мысалы,  мұздың  суға  айналуы  тұрақты  температурада (273К)  жəне  ΔНеру  =                       
= 6009,5 Дж/моль = 6 кДж/моль еру жылуын сіңіре жүреді. 
Жылудың  сіңірілуі  жүйенің  ішкі  энергиясының  көбеюімен,  ал  ол  су  температурасының 
өсуімен қатар жүруге тиіс. Бірақ тəжірибеден бұл бақыланбайды. Шындығында, қатты заттардың 
балқу  процесінде  температураның  тұрақтылығын  сақтауға  көмектесетін  басқа  фактор  бар.  Ол 
энтропия. Сырттан сіңірілетін жылу тек энтропия өзгерісіне ғана жұмсалады: 
 

ISSN 1991-3494                                                                                                                                                № 1. 2015 
 
 
65 
ΔH
еру
 = ТΔS,  
мұндағы  Т  –  пропорционалдық  коэффициент,  оның  мəні  мұздың  еруі  үшін 273К.  Бұдан  эн-
тропияның  еру  жылуы  мен  еру  температурасы  арасындағы  байланысты  анықтайтынына  көз 
жеткіземіз: 
ΔS = ΔH
еру
 /Т = 6000,5/273 = 22 Дж/моль·К 
Демек, мұз кристалының еруі кезінде оның реттелген құрылымы (S
1
) бұзылып, суға айналады, 
ал  бұл  күй  су  молекулаларының  ретсіз  қозғалысымен  (S
2
)  анықталады.  Сонымен  мұздың  еруі 
кезінде  жүйеде  ретсіздіктің  көбеюі  болады,  ол  энтропия  өзгерісімен  сипатталады  (S
2
>S
1
).  Демек, 
энтропия  ретсіздіктің  өлшемі  болуға  тиіс. «Мый  атакасы»  əдісін  пайдалану  жоғардағы  жасалған 
тəжірибенің  қортындысының  дұрыстығын  дəлелдеп  қоймай,  сонымен  қатар  оның  берік  есте 
сақталуын қамтамасыз етеді. Бұл əдісті сабақты қортындылау кезінде пайдалануға болады.  
Педагогика  ғылымы  тəжірибесінен  «əдіс  дегеніміздің» – белгілі  бір  мақсатқа  жетуге  көмек-
тесетін  əрекеттер  жиынтығы  екені  белгілі.  Өзінің  «Əдіс  туралы  ойлар»  деген  еңбегінде  француз 
математигі  жəне  философы  Р.  Декарт  алғаш  рет  əдістің  маңызын  айтты.  Адамдардың  белгілі  бір 
мақсатқа  жетуі  үшін  қабілеті  əртүрлі  болғандықтан,  оларға  құрал  керек.  Ол  құрал  ғылыми  əдіс. 
Əдіс адамдардың қабілетін теңестіріп қана қоймайды, ол барлық зерттеушілердің бір түрлі нəтиже 
алуына əкеледі деген болатын. Демек жаңа технологиялар заманында осы тектес жұмыстарды оқу 
үрдісіне еңгізу болашақ мамандардың инновациялық ойлау қызметін жандандыруда үлкен септігін 
тигізері сөзсіз 
5-13. 
 
ƏДЕБИЕТ 
 
[1]
 
Насиров  Р.,  Баймукашева  Г.К.,  Матвеева  Э.Ф.  Эксперимент  межпредметного  характера на  занятиях  кружка // 
Химия в школе. – 2008. – № 4. – С. 64-70. 
[2]
 
Насиров Р. Студенттердің ғылыми-зерттеу əрекеті, олардың ойлау қабілетін жəне біліктілігін қалыптастырудың 
негізгі тəсілі // Известия НАН РК. Серия общественных наук. – 2010. – № 4. – Б. 90-96. 
[3]
 
Коровин Н.В. Общая химия. – М.: Высшая школа, 1998. – 559 с. 
[4]
 
Насиров Р. Жалпы жəне анорганикалық химия. – Алматы: Ғылым, 2003. – 360 б. 
[5]
 
Насиров Р., Матвеева Э.Ф. О формировании умения научно обоснованного прогнозирования // Химия в школе. 
– 2012. – № 8. – С. 35-39. 
[6]
 
Матвеева Э.Ф., Насиров Р. Прием сравнения при изучении химии элементов // Химия в школе. – 2013. – № 10. – 
С. 49-52. 
[7]
 
Матвеева Э.Ф., Насиров Р. Природные комплексы состав, структура, использование // Химия в школе. – 2013. – 
№ 9. – С. 6-9. 
[8]
 
Насиров Р., Қуспанова Б.К., Вельк О.Д., Те Л.А. Роль науки и образования в решении региональных и экологи-
ческих проблем Каспийского региона // Доклады НАН РК. – 2010. – № 2. – С. 98-101. 
[9]
 
Насиров Р., Мажитов С. Үйірмедегі ғылыми-зерттеу // Қазақстан мектебі. – 1987. – № 7. – Б. 66-68. 
[10]
 
 Насиров Р. Иондар арасындағы генетикалық байланыс // Қазақстан мектебі. – 1988. – № 1. – Б. 64-67. 
[11]
 
Насиров Р., Мажитов С. Экспериментальные работы в кружке «Юный химик» // Химия в школе. – 1989. – № 5. 
– С. 107-108. 
[12]
 
Насиров Р., Матвеева Э.Ф. Изучение проблемы генетической связи на примере связи между ионами и ее при-
менение // Білім (ғылыми-педагогикалық журнал). – 2005. – № 5. – С. 63-67. 
[13]
 
Насиров Р., Қалауова А.С., Құспанова Б.К. Мұнай саласы мамандықтары студенттерін химия бойынша жұмыс 
істеуге үйрету // Научный журнал МО иН РК «Поиск». – 2002. – № 3. – Б. 203-208. 
 
REFERENCES 
 
[1]
 
Nasirov R., Baimukasheva G.K., Matveeva E.F. Experiment of the interdisciplinary nature of the circle. Chemistry in 
school. 2008. N 4. P. 64-70. (in Russ.). 
[2]
 
Nasirov R. Scientific-research survey of students, the basic training methods of thinking and knowledge perfection. 
News of NAS RK. Social Sciences series. 2010. N 4. P. 90-96. (in Kaz.). 
[3]
 
Korovin N.V.General chemistry. M.: Vysshaya shkola, 1998. 559 p. (in Russ.). 
[4]
 
Nasirov R. General and organic chemistry. Almaty: Gylym, 2003. 360 p. 
[5]
 
Nasirov R., Matveeva E.F. On the formation of scientific forecasting skills. Chemistry in school. 2012. N 8. P. 35-39. 
(in Russ.). 
[6]
 
Matveeva E.F., Nasirov R. Compare reception when studying the chemistry of elements. Chemistry  in  school.  2013.           
N 10. P. 49-52. (in Russ.). 
[7]
 
Matveeva E.F., Nasirov R. The natural complexes: composition, structure, use. Chemistry in school. 2013. N 9. p. 6-9. 
(in Russ.). 

Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
66  
[8]
 
Nasirov R., Kuspanova B.K., Velk O.D., Tyo L.A. The role of science and education in managing regional and 
environmental issues in the Caspian region. Reports of NAS RK. 2010. N 2. P. 98-101. (in Russ.). 
[9]
 
Nasirov R., Mazhitov S. Үjіrmedegі ғylymi-zertteu. Kazakhstan mektebі. 1987. N 7. P. 66-68. (in Kaz.). 
[10]
 
Nasirov R. Genetic link between ions. Kazakhstan mektebі. 1988. N 1. P. 64-67. (in Kaz.). 
[11]
 
Nasirov R., Mazhitov S. Experimental work in a circle "Young chemist"//chemistry in school. 1989. N 5. P. 107-108. 
(in Russ.). 
[12]
 
Nasirov R., Matveeva Je.F. A case study of the genetic link between ions and its application. Bіlіm (scientific-
pedagogical journal). 2005. N 5. P. 63-67. (in Russ.). 
[13]
 
Nasirov R., Kalauova A.S., Kuspanova B.K. Mұnaj salasy mamandyқtary studentterіn himija bojynsha zhұmys іsteuge 
үjretu. «Poisk» MES RK scientific journal. 2002. N 3. P. 203-208. 
 
 
ПРИМЕНЕНИЕ ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ  
ФИЗИЧЕСКОЙ ХИМИИ В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ 
 
Б. К. Куспанова
1
, Г. К. Шамбилова
2
, А. А. Копашева
2
, Р. Насиров
2 
 
1
Атырауский институт нефти и газа, Казахстан, 
2
 Атырауский государственный университет им. Х. Досмұхамедова, Казахстан 
 
Ключевые слова: метод исследования, мозговой штурм, энтропия, таяние льда. 
Аннотация. В статье демонстрируется абстрактное понятие энтропии и работы с помощью «Вращения 
яйца» в результате химической реакции на уроках физической химии и химических вечерах.  
 
Поступила 15.01.2015 г.
 
 
 
 
 

ISSN 1991-3494                                                                                                                                                № 1. 2015 
 
 
67 
BULLETIN OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES  
OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN 
ISSN 1991-3494 
Volume 1,  Number 353 (2015),  67 – 70 
 
 
METROLOGICAL ASSURANCE  
OF ELECTRICAL APPLIANCES' QUALITY 
 
T. M. Mendebayev, A. Z. Gabdullina, G. Ye. Abitayeva 
 
Kazakh national technical university after K. I. Satpayev, Almaty, Kazakhstan. 
E-mail: aiman.22.66@mail.ru 
 
Key words: metrology, transformer, improving product quality, demagnetization, determination of errors.  
Abstract. The national economy of any country requires a wide range of information about the parameters and 
characteristics of the objects of research and measurement in science, business, of healthcare, agriculture, transport, 
environmental protection and other areas of human activity. For this purpose it is necessary for metrological support, 
establishment and application of scientific and organizational bases, facilities, rules and regulations necessary to 
achieve unity and required accuracy of measurements. 
 
 
УДК 621.91.002.2 
 
ЭЛЕКТРОТЕХНИКАЛЫҚ БҰЙЫМДАРДЫҢ САПАСЫН 
МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ 
 
Т. М. Мендебаев, А. З. Габдуллина, Г. Е. Абитаева 
  
Қ. И. Сəтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті, Алматы, Қазақстан 
 
Тірек сөздер: метрология, трансформатор, өнім сапасын арттыру, магнитсіздендіру, қателікті анықтау. 
Аннотация. Кез келген халық шаруашылығы зерттеу нысаналарының сипаттамалары мен параметрлері 
жөнінде  түрлі  ақпарат  ғылымда,  өндірісте,  денсаулық  сақтауда,  ауыл  шаруашылығында,  тасымалдауда, 
қоршаған ортаны қорғау саласында жəне басқа да адамдар қызмет ететін салаларында өлшеуді қажет етеді. 
Бұл мақсатқа жету үшін метрологиялық қамтамасыз етуді қолданамыз, яғни қажетті дəлдікке жəне бірлікке 
жету  үшін  ережелер  мен  нормалар,  техникалық  құралдар,  ғылыми  жəне  ұйымдастыру  негіздерін  қолдану 
жəне орнату қажет. 
 
Халық  шаруашылығының  түрлі  салалары  метрологиялық  қамтамасыз  етуді  қажет  етеді. 
Қазіргі  өнеркəсіпте  метрологиялық  қамтамасыз  етудің  еңбексыйымдылық  үлесі  жалпы  шыға-
рылатын өнім еңбексыйымдылығының орта есеппен 10%-ын құрайды. Ал басқа салаларда, əсіресе 
электротехникалық,  радиотехникалық,  химиялық - 50-60%-ды  құрайды.  Осыған  байланысты 
метрологиялық  қамтамасыз  етудің  ережелері  мен  нормаларын,  техникалық  құралдарын,  ғылыми 
жəне ұйымдастыру негіздерін қолдану мен орнату өзекті мəселе болып келеді [1]. 
Метрологиялық қамтамасыз етудің мақсаттары: 
-
 
Өнім сапасын арттыру; 
-
 
Өндірісті басқару тиімділігі; 
-
 
Өндірістік процестердің автоматтандыру тиімділігі; 
-
 
Дұрыс  есепке  алуды  қамтамасыз  ету  жəне  энергетикалық  ресуртар  мен  материалдық 
құндылықтарды қолдану тиімділігін арттыру; 
-
 
Сақтандыру іс шараларының, ауруларды емдеу жəне себебін табу, адамның тұрмыс тіршілігі 
мен  еңбек  жағдайларын  бақылау  жəне  нормалау,  қоршаған  ортаны  қорғау,  табиғи  ресурстарды 

Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан  
 
 
   
68  
қолдануды тиімді есепке алу жəне бағалау, халықаралық ғылыми техникалық, экономикалық жəне 
мəдениет ынтымақтастығының тиімділігін арттыру. 
Метрологиялық қамтудың техникалық негіздері: 
-
 
Физикалық өлшем бірліктерінің мемлекеттік эталондар жүйесі; 
-
 
Физикалық өлшем бірліктерінің өлшемдерін мінсіз өлшем құралдары жəне басқа да тексеру 
құралдары көмегімен эталоннан барлық өлшем бірліктеріне үйлестіру жүйесі; 
-
 
Дайындау  жүйесі,  өнім  сипаттамасының  дəлдігін,  технологиялық  процестердің  жəне  басқа 
объектілердің дəлдігін талап ететін анықтаманы қамтамасыз ететін жұмысшы өлшем құралдарына 
айналдырып, өнімді өндіріске ендіру жəне шығару; 
-
 
Өлшем бірліктерін мемлекеттік міндетті сынау жүйесі; 
-
 
Үлгі құрамаларының, заттар қасиеттерінің стандартты жүйелері. 
Өлшеу  техникасында  ерекше  орынды  электрлік  өлшеулер  алады.  Заманауи  энергетика  мен 
электроника  осы  тəсілдерге  сүйеніп,  электротехникалық  бұйымдардың  сапасын  метрологиялық 
тұрғыда қамтамасыз етеді. 
Қазіргі кезде 50-ден астам электрлік өлшемдерде тексере алатын приборлар шығарылған жəне 
қолданыста.  Электрлік  өлшемдер  тізіміне  тоқ,  кернеу,  жиілік,  тоқтар  мен  кернеулер  қатынасы, 
кедергі, сыйымдылық,  индуктивтілік, қуат жəне  т.б. жатады.  Сүйтіп  өлшенетін шамалардың көп-
тігіне қарай өлшеу техникалық құралдарының саны да көбейген. Электроөлшеуіш құрылғыларды 
жəне  приборды  төмендегідей  нышанмен  жіктеуге  болады.  Функционалды  нышанына  қарай  бұл 
құралдар мен приборларды төмендегідей топқа бөлуге болады [2]: 
-
 
Жинақтау құралдары; 
-
 
Өңдеу құралдары; 
-
 
Өлшемдік аппараттарды көрсету жəне аттестаттаудың жəне тексеру құралдары. 
Электроөлшегіш құралдарды қызметіне қарай төмендегідей топқа бөледі: 
-
 
Өлшем; 
-
 
Жүйе; 
-
 
Приборлар мен қосалқы құрылғылар. 
Сонымен қатар, электроөлшемдік приборлардың мəндік кластарына алуан түрлі өзгерткіштер 
құрайды.  Олардың  қызметі  өлшеу  кезіндегі  электрлік  шамаларды  өзгертіп  тұру  немесе  өлшемдік 
ақпараттарды өзгерту.  
Электроөлшейтін  аппаратураның  жіктелуі  үшін  маңызды  белгісі  қалпына  келетін  немесе 
өлшенетін  физикалық  шамалар  болып  табылады,  осыған  сəйкес  құрылғылар  келесі  түрлерге 
бөлінеді [3]: 
-
 
Амперметрлер – электр тоғының күшін есептеуге арналған (1-сурет); 
-
 
Вольтмерлер – электр кернеуін өлшеуге арналған (2-сурет); 
 
 
 
 
 
1-сурет – Амперметр 2-сурет – Вольтметр 
 
-
 
Омметрлер – электр кедергісін өлшеуге арналған (3-сурет); 
-
 
Мультиметрлер (басқаша тестерлер, авометрлер) – құрамдастырылған құрылғылар (4-сурет); 
 

жүктеу/скачать 3,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: