ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ

ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
95 
УДК 796 
ДЕНЕ ТӘРБИЕСІНІҢ ҚАҒИДАЛАРЫ 
Рамазанов А.Қ. 
 
Қозғалыс  шеберлігі  мен  дағдысын 
қалыптастыру және дене қуаты қасиеттерін 
тәрбиелеу жалпы заңдылықтарға бағынады, 
ол әдістемеде қағидалар деп аталады. Қағи-
даларды  білу,  оларды  тәжірибеде  қолдану 
дене  тәрбиесі  үрдісін  жетілдіреді.  Дене 
тәрбиесі үрдісіне мынандай әдістемелік қа-
ғидалар тән: 
Саналылық және белсенділік  Көрнекілік. 
Жүйелілік. 
Біртіндеушілік. 
Реттілік.  
Даралық. 
 
1. Саналылық және белсенділік қағидасы. 
Бұл  қағиданың  мақсаты  жаттығушы-
лардың  санасында  дене  тәрбиесі  мен  әре-
кеттеріне  деген  саналы  терең  ой,  тұрақты 
ынтығушылық,  қызығушылық  қалыптас-
тыру  және  олардың  осы  әрекеттерге  бел-
сенді  ұмтылуын  ұйымдастыру.  Саналылық 
және  белсенділік  қағидасы  міндеттерін 
орындау кезінде оқытушы, жаттықтырушы 
мынандай  талаптарды  негізге  алып  орын-
дауы қажет: 
1) Дене тәрбиесінің мақсаты мен мін-
детін  орындауға  жаттығушылардың  ынта-
сын саналы түрде қалыптастыру. Жаттығу-
шылардың  алдына  кезекті  (жақын)  және 
болашақ  (алыс)  мақсаттар  қойылады.    Ке-
зекті  мақсаттар:  бір  күрделі  жаттығудың 
тәсілін меңгеру, кейбір дене қуаты қасиетін 
дамыту т.с.с. Болашақ мақсаттар: спорттық 
разряд алу, құрама командаға мүше болу. 
2) Сабаққа, я жаттығуға барлық зейі-
німен  қызыға  қатысу,  іздене  білу,  жатты-
ғуға берілу. 
3)  Жаттығушылардың  өз  әрекетін 
байқауға,  бақылауға  қабілетін  ояту.Бұл  та-
лапты  орындау  үшін  жаттығушылар  жат-
тығуды орындаған кезде сәтті немесе сәтсіз 
әрекеттеріне  талдау  жасай  білуі,  орындау 
тәсілінен қателерін таба алуы және оларды 
қалай  түзету  керек  екенін  үйренулері 
қажет.  Өз  көңіл  күйін,  қашықтылығын  ба-
қылау,  жаттықтыру  күнделігін  жүргізе 
білу,  объективті  және  субъективті  мә-
ліметтерге талдау жасау спортшының қабі-
летін жетілдіреді. 
 
2. Көрнекілік қағидасы 
Көрнекілік дегеніміз – адамның сезім 
мүшелерін  тану,  түсіну,  ұғыну  үрдісінде 
қолдану.  Көрнекілік  қағидасын  іске  қосу 
мынандай жолдармен пайдаланылады: 
1)  Үйренетін  жаттығуды  бөлшектеп 
немесе толық көрсету. 
2)  Әр  түрлі  көрнекі  құралдарды  көр-
сету арқылы орындау. 
3)  Оқытушының  немесе  бапкердің 
бейнелі сөздері: баяндау, түсіндіру, талдау, 
бұйрық сөздер т.б. 
4)  Қозғалыс  тәсілінің  қиын  элемент-
терін,  қимыл  –  әрекеттерін    іштей  ойша 
қайталау.  Адам  сөз  жүзінде  айтылған  ха-
бардың  15%-ын,  көзбен  көрген  нәрселе-
рінің 25%-ын есте сақтайды екен. Егер осы 
екі  хабарды  беру  тәсілі  бірге  орындалса, 
онда 65% хабар мазмұны есте сақталып қа-
лады екен (Н.В. Краснов, 1977 жыл). 
 
3. Жүйелілік қағидасы 
Дене қуаты қасиетін дамытудағы жә-
не қозғалысқа үйретудегі жақсы нәтиже тек 
қана  дене  тәрбиесі  жаттығуларын  жүйелі 
түрде орындағанда ғана болады. Жүйелілік 
–  жаттығулар,  сабақтар  арасында  ұзақ  
үзіліс  болмауы,  сол  арқылы  жаттығушы-
лардың  дене  қуаты  дайындығы  деңгейін 
түсірмеу. Сабақтар мен жаттығулар белгілі 
бір  жүйе  бойынша  жұмыс  және  тынығу 
кезеңдерінің  алмасуымен  өтеді,  бұлардың 
негізінде  бір-бірімен  байланысты  ағзаның 
шаршауы және қалпына келу үрдісі жүреді. 
Бұл жүйе 4 кезеңнен тұрады: 
1) Жұмыс кезеңі. 
2) Ағзаның қалпына келу кезеңі. 
3) Жоғарғы өтем кезеңі. 
4) Редукциялық кезең. 
 

ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
96 
 
Жаттығушылардың жұмыс қабілеттілігінің бір жаттықтыру сабағы әсерімен өзгеру 
көрінісі (Л.П. Матвеевтің ұсынуы бойынша) 
 
4. Реттілік қағидасы 
Қимыл  –  әрекетке  үйрету  және  дене 
қуаты қасиетін дамыту реттілігіне арналған 
талаптар 3 дидактикалық ережеден тұрады:  
1) Жеңілден – қиынға. 
2) Қарапайымнан – күрделіде. 
3)  Меңгерілген  қимыл,  әрекеттен  – 
меңгерілмеген қимыл, әрекетке. 
Бұрыннан  меңгерілген  қозғалыс  ше-
берлігі  мен  дағдысының  негізінде  жаңа 
қозғалыстарды  үйрете,  қалыптастыра  білу 
керек. Волейболдың негізгі дағдылары мен 
қозғалыстарын  үйреткенде  оларды  рет-ре-
тімен  іріктеп,  қарапайым  жеңіл  орын-
далатын  қимыл-қозғалыстарды  алдымен, 
содан  соң  күрделі  жаттығуларды  біртіндеп 
күрделендіре  үйрету  қажет.  Дене  тәрбиесі 
үрдісінің  реттілік  қағидасының  ерекшелігі 
де  осы  жаттығулардың  сабақтастық  не-
гізіне  бағытталған.  Оқу-жаттығу  жұмыста-
рын  жоспарлағанда  өткен  сабақтың  маз-
мұны  келесі  сабақпен  жалғасып  жатуын 
ойластыру қажет. 
 
5. Біртіндеушілік қағидасы 
Орындайтын 
жаттығулар 
техни-
касының  біртіндеп  күрделенуін,  жүктеме 
көлемі  мен  қарқыны  біртіндеп  өсуін  бір-
тіндеушілік  қағидасы  дейміз.  Сабақ    жүк-
темелерін  демалыс,каникулден  кейінгі  кез-
дерде жеңіл, аз көлемде, ақырын қарқында 
беріп бірте-бірте жоғарылатып отырған дұ-
рыс.  Жүктеменің  біртіндеп  өсуінің  3  түрі 
бар: 
1) Түзу сызықты көтерілу түрі. (жүк-
теме  біртіндеп  артады,  машықтану  баяу, 
жаттықтыру сабақтары арасындағы демалу 
уақыты ұзақ болады. 
2)  Баспалдақты  түрі.  Көптеген  жат-
тықтыру  сабақтарында  жүктеме  тұрақты 
түрде тік жоғары көтеріліп отырады. 
3)  Толқынды  түр.  Бұл  түр  кезінде 
жүктеме жоғарылап қана емес төмендеп те 
тұрады.  Машықтықты  жоғарылату  үшін 
келесі  толқынды  жоғары  деңгейге  көтеру 
керек.  Соның  арқасында  жаттығу  жүкте-
месін  ең  үлкен  мөлшерде  беруге  болады. 
Жаттығушылардың  функциональдық  мүм-
кіншіліктері  тұрақты  өсіп  отыруы  оларға 
жоғары талаптар қоюды қажет етеді. 
 

ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
97 
 
Бір жетілік циклде дене қуаты жүктемесінің көтерілу түрлері (Л.П. Матвеев ұсынысы 
бойынша) 
 
6. Даралық қағидасы 
Даралық қағидасы - дене тәрбиесі үр-
дісінде жаттығушылардың жеке ерекшелік-
терін  ескеру  түрінде  жүргізіледі.  Бұл  қа-
ғида әр адамның дайындық деңгейіне, жы-
ныс және жас ерекшеліктеріне байланысты. 
Жеке  басының  ерекшеліктеріне,  психика-
лық ерекшеліктеріне, жүктемеге шыдамды-
лығына,  сыртқы  орта  әсерін  сезіну  мүм-
кіншіліктеріне,  жұмыс  істеу  стиліне  бай-
ланысты.  Даралық  қағидасы  дене  тәрбиесі 
үрдісінде  мынандай  түрлерде  қолданы-
лады: 
1)  Топтық  жұмыс  арқылы.  Бұл  жағ-
дайда  жаттығушылар  сыртқы  бейне  си- 
паттары  бойынша  бөлінеді:  жыныс,  жас 
ерекшеліктері, дене қуаты дайындығы. 
2)  Жекелей  жұмыс  істеу  арқылы. 
Спорттық  шеберлігі  артуына  байланысты 
жұмыстың  топтық  түрі  жекелей  жұмыс  іс-
теу түріне ауысады. 
Дене  тәрбиесі  тәжірибесінде  қағи-
далар әрекеті бір бірімен байланысты біріге 
қолданылып отырады. Осындай жағдай пе-
дагогтарды  әдістемелік  қағидаларды  ке-
шенді  пайдалануға  үндейді.  Дене  тәрбиесі 
сабақтары  мен  жаттығуларын  жүргізу  ке-
зінде  педагогикалық  қағидалар  сақталып, 
оқушылардың  түйсіктілігі  және  жеке  ерек-
шеліктері ескерілсе дене қуаты жүкте – ме-
сін  үзбей  жоғары  деңгейде  ұстауда  оқыту-
шының  алдында  көптеген  мүмкіншіліктер 
ашылады. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.  Уанбаев  Е.Қ.,  Уанбаева  Ф.Ж.  Дене  мә-
дениеті  және  спорттың  теориясы  мен 
әдістемесі. - Өскемен, 2006.  
2. Клещева Ю.Н., Айриянца А.Г. Волейбол. 
Учебник  для  институтов  физической 
культуры. - М., 1991.  
3.  Гурович  Л.И.,  Иванова  Г.П.,  Люкшинов 
Н.М.,  Ласин  Г.С.  Спортивные  и  по-
движные игры. - М., 2004.  
 
 
 
УДК 796 
БАЛАЛАРДА ҚОЗҒАЛЫС ФУНКЦИЯСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
Орман К. 
 
Дене  тәрбиесі  мен  спорт  денсау-
лықпен тығыз байланыста болады. Ақаусыз 
денсаулық  дене  тәрбиесінің  басты  нысана-
ларының бірі. Дене және психикалық жақта 

ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
98 
ақаусыздыққа  жетуде  дене  тәрбиесі  мен 
спорт ең белсенді тәсіл болып есептеледі. 
Адамзат  дене  тәрбиесі  мен  спорт 
жөніндегі  көзқарасын  өзгертіп,  ырықсыз 
спортты  ырықты  спортқа  айналдырып, 
өзіндік  дене  тәрбие  –  денсаулық  санасын 
орнату  қажет.  Дене  тәрбиесі  мен  спорты 
өзінің  тұрмысы  мен  қызметінің  бір 
бөліміне  айналдырып,  дене  тәрбиелік  шы-
нығуларға  ырықтықпен  қатысуы,  ден-
саулықты  -  өз  істерінің  табысқа  жетуімен 
елі  үшін  қызмет  етудің  алғы  шарты  деп 
қарау қажет. 
Әр  бір  адам  дене  тәрбиесі  жатты-
ғуларымен,  спортпен  айналысу  сау  денелі 
болуды  және  ақаусыз  психиканы,  тамаша 
идея  -  моралды  қалыптастыруды  өзінің 
қоғамдық  жауапкершілігі  ете  отырып, 
отаншылдық, көпшілдік сипаты мен ұйым-
дық  тәртіпшеңдікке  баулуда,  серіктесте-
рімен  өзара  барыс-келісті  жақсартуда, 
адамдар  ара  тамаша  қатынас  орнатуда, 
салауатты  өмір  салтын  қалыптастыруда 
келелі маңызға ие.  
Қазіргі  талаптарды  ескере  отырып 
мектептегі дене тәрбиесі міндеттерін толық 
және  табысты  шешу  үшін  табиғи  ортаны 
және адамның қозғалыс қызметі жағдайла-
рын жан-жақты зерттеу қажет болады. Осы 
мәселенің  маңызды  бөліктерінің  бірі  – 
мектеп  жасындағы  балалардың  қозғалыс 
функциясын  дамытудың  педагогикалық 
аспектілерін зерттеу. 
Үйлесімділігі  жөнінен  күрделі  қоз-
ғалыстарды  адамның  орындауы,  оларды 
басқара  отырып,  бір  қозғалыстан  екінші-
сіне  ауысу,  қоршаған  ортаның  өзгермелі 
жағдайларына  сәйкес  жаңа  қозғалыс  - 
қимылдарды  жылдам  жасау  қабілеттілігі  – 
бұлардың  бәрі  де  биологиялық  және  педа-
гогикалық  факторларға  негізделген  қоз-
ғалыс қызметтерінің қасиеттері. 
Биологиялық  фактор  балалар  мен 
жеткіншектердің  жас  ерекшеліктерімен 
байланысты, оның әсері елеулі түрде олар-
дың  қозғалыс  қызметтеріне  әсер  етеді. 
Оның биологиялық дамуына қозғалыс ана-
лизаторының жетілуі, үлкен жарты шар қа-
бығындағы  және  жүйке  -  ет  аппаратының 
жасқа  байланысты  ерекшеліктері;  биоло-
гиялық  жағынан  кемелденуі;  акселерация 
құбылысы;  дененің  дамуы  себепкер  бо-
лады.  Биологиялық  фактордың  барлық  бө-
ліктерін физиологтар, гигиена, морфология 
саласындағы  ғалымдар  зерттеуде;  біздер, 
ұстаздар  осыларды  ескере  отырып,  олар-
дың 
көрсін 
беруіне 
сай 
іс-әрекет 
жасауымыз қажет. 
Алайды,  қозғалыстың  жетілуі  қоз-
ғалыс  қызметінің  белсенділігінің  тәрті-
бімен де байланысты. Ақырында, қозғалыс 
қызметтерін  қалыптастыру  мен  жетілдіру 
негізгі шатыртарды сақтаған жағдайда ғана 
педагогикалық әсер ету жолымен шешілді. 
Бірінші шарт – қозғалыс әрекеттеріне 
үйрету. Оқушылардың қозғалыс тәжірибесі 
көп  болған  сайын,  оларда  жаңа  қозғалыс  - 
қимыл  түрлері  жылдамырақ  қалыптасады. 
Ақырында  негізгі  гимнастиканың  ойын-
дарын, жүзуді, шаңғымен жүруді, спорттық 
жаттығуларды 
енгізе 
отырып 
оқу-
шылардың  кең  көлемді  бағдарламасымен 
оқыту қозғалыс функцияларының қалыпта-
суына себепкер болады.  
Екінші  шарт  –  дене  қасиеттерін  да-
мыту. Олардың дамуы қаншалықты жоғары 
болса, қозғалыс дағдылары да соншалықты 
табысты,  нәтижесінде  қозғалыс  әрекеттері 
де  қалыптасады.  6-7  жастағы  балалардың 
жеке  қозғалыс  жылдамдығына,  иілгішті-
гіне,  икемділігіне,  бұлшық  еттерінің  тұ-
рақты  күшіне,  8-10  жастағылардың  жыл-
дамдығына,  икемділігіне,  дене  бұлшық  ет-
терінің  тұрақты  күшіне,  11-13  жаста-
ғылардың  күш  шапшаңдығына,  14-16  жас-
тағылардың  ең  жоғары  күш  деңгейі  мен 
шыдамдылығына  назар  аудара  отырып, 
барлық қасиеттерін бірқалыпты дамыту ке-
рек. 
Үшінші шарт (ең маңыздысы) – бұл-
шық  ет күшін жұмсау мен  уақыт бойынша 
жасалған  қозғалысты  дәл  бағалай  білу 
біліктілігіне үйрету. 
Осы  шарттарды  жүзеге  асыру  мұға-
лімнің  қызметіне  байланысты.  Қозғалыс 
әрекеттеріне  үйрету  барысында  педа-
гогикалық  әсер  етудің  барлық  шатыртары 
өзара  бірігіп  іс-әрекет  етеді,  өйткені  қоз-
ғалыс функцияларының көрсеткіштері  қоз-
ғалыс  дағдыларын  қалыптастыру  болып 
табылады. Олардың қайсы бірін елемеу үй-
рету  барысын  кідіртуі  немесе  күрделен-
діруі мүмкін. Дегенменде үшінші шарттың 
ерекше орын алатындығын естен шығаруға 
болмайды. 
Қозғалыстың  дәлдігі  мен  үйлесім-

ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
99 
ділігі  ет  сезінуінің  жақсы  дамуымен  қам-
тамасыз  етіледі.  Ол  дене  жаттығуларының 
көмегі мен арнайы үйреткен жағдайда ғана 
жетілдіруге  болатын  қозғалыс  анализатор-
лары қызметінің нәтижесі болып табылады.  
Қозғалысты  басқару  мүмкіндігі  ту-
ралы айта отырып, И.П. Павлов адам өз қи-
мылының әрбір сәтін сезінбейтін болса, он-
да  оларды  басқара  да  алмайды  деп  атап 
көрсетті. 
Өз кезегінде П.Ф. Лесгаф та дене мү-
шелерінің  әртүрлі  қозғалыстарын  талдау 
мен  оларды  өзара  салыстыруға  мүмкіндік 
беретін  уақыт  пен  кеңістік  арқылы  ғана 
қабылдаумен  балаларды  үйретуге  бола-
тындығын  сенімді  түрде  дәлелдеді.  Әрине 
қозғалыс  қимылдарына  оқушыларды  та-
бысты  түрде  үйретудің  басты  шартта-
рының бірі – қозғалыс анализаторының да-
муына  себепкер  болатын  және  уақыт,  ке-
ңістік пен бұлшық еттердің күш жұмсау дә-
режесі  бойынша  орындалатын  қозға-
лыстарды бағалау біліктілігімен тығыз бай-
ланыстағы  қозғалыстарды  басқару  қабі-
леттілігін  оларда  тәрбиелеу  керек  екендігі 
түсінікті.  
Өкінішке  орай,  бұл  шарттар  мек-
тептегі  дене  тәрбиесі  сабақтарында  үнемі 
сақтала  бермейді.  Осыларға  байланысты 
айтылған  шарттардың  орындалуына  толық 
тоқтала  кетелік.  Қозғалысқа  жұмсалған 
күш,  кеңістік  пен  уақыт  бойынша  орын-
далуды  бағалау  дәлдігі,  осыған арнайы  ба-
ғытталған  қимыл-қозғалыстарды  және  жі-
берілетін  қателердің  көлемі  туралы  жедел 
ақпараттар  әдісін  қолданған  жағдайда  ба-
лаларда  қалыптасатындығы  сынау  жолы-
мен белгілі болған.  
Кеңістік  пен  уақыт  арасындағы  қоз-
ғалыс  әрекеттерін  бағалау  біліктілігін  қа-
лыптастыру  жалпы  заңдылықтарға  бағы-
натындығы да белгілі болып отыр. Сол заң-
дылықтарға сәйкес қозғалыс дағдылары қа-
лыптасады  және  олар  қозғалыс  әрекет-
терінің  үйлесімділік  күрделігімен  тығыз 
байланысты.  Қимыл-қозғалыстарды  орын-
дау  барысында  осы  біліктіліктер  қалыпта-
сады. 
Бастапқыда  балаларды  қарапайым 
түрдегі  қозғалыстың  жекелеген  сипаттама-
ларын  білуге  үйрету  керек,  яғни  дененің 
жекелеген  бөліктерімен  қимылды  баяу  жә-
не  шапшаң  екпінде,  сосын  осы  қозғалыс-
тарды  отыру  түрінде  дененің  барлық  мү-
шелерін  қатыстыра  отырып,  бірақ  баяу 
және  шапшаң  екпінде,  аз  немесе  көп  күш 
жұмсап орындау керек. 
Сипаты бойынша бір-бірінен шапшаң 
айырылатын  қозғалыстар  айырмашылығы 
аз,  ұқсас  қозғалыстарға  қарағанда  есте  же-
ңіл  сақталады.  Осы  сипаттағы  қозғалыс 
тапсырмалары  6-7  жастардағы  балаларға 
оңтайлы.  Олар  салыстырмалы  түрде  баяу 
жүріс  пен  жүгірісті  жылдам  жүріс  пен  жү-
гірістен, допты қашық не жақын лақтырыл-
ғандығын, баяу жасалған қозғалысты жыл-
дам  орындалған  қозғалыстан  жеңіл  айыра 
біледі. 
Бірінші  сыныптағылар  бірнеше  са-
бақтардан  кейін-ақ  дененің  жеке  мү-
шелерімен  қозғалысты  орындауға  ғана 
емес  және  дененің  кеңістіктегі  қалпын  б-
ағалай білуге де қабілетті, кіші  допты лақ-
тырудағы лақтыру қашықтығын, сондай-ақ 
үлкен  допты  4-5  м  дейінгі  лақтыруды 
жеткілікті  дәл  айыра  алады,  бір  метрге 
дейінгі  белгіленген  қашықтыққа  орыннан 
ұзындыққа  қарғуды  да  жақсы  анықтайды, 
жүріс пен жүгіріс кезіндегі адамның қысқа, 
орта  және  ұзын  екендігін  де  айыра  алады. 
Бұдан  бөтен  де  жүру  мен  жүгірудің  баяу, 
орта  және  жылдам  екпінінде  қимылды 
орындауға үйренеді.  
2-сынып  оқушылары  берілген  қа-
шықтықты  және  саптағы  жаттығуларды 
орындау  кезінде  бір  метрден  екі  метрге 
дейінгі аралықты анықтай білуге, 50 см-ден 
бір  метрге  дейінгі  ұзындыққа  секіруді,  ба-
ғыт  -  белгі  бойынша  анықтауға  қабілетті, 
сондай-ақ  берілген  секіру  тапсырмала-
рының 50 процентін орындай алады, беріл-
ген  қашықтыққа  кіші  допты  лақтыру  қа-
шықтығын  жақсы  анықтайды,  бір  мезгілде 
қарқын  жасай  отырып  жүгіру  екпінін 
өзгертуге қабілетті. Қол, аяқ және кеудемен 
қимыл  -  қозғалыстарды  орындағанда  бел-
гілі бір уақыт ішінде кеңістікте қозғалысты 
дәл  орындауға  да  қабілетті  жетеді.  Екінші 
сыныптағылар  барынша  және  «жартылай 
күш»  жұмсап  секіру  мен  үлкен  доптарды 
лақтыру  кезінде  тапсырманы  орындауға 
қабілетті.  Заттардың  көлемін  көру  арқылы 
бағалау жолымен заттар мен қашықтықтың 
өлшемін  анықтауға  берілетін  тапсырмалар 
да  тиімді  болмақ.  Бағалардың  дәлдігі  ту-
ралы  ақпараттарды  балалар  өздерінің  тек-

ОБЩАЯ ПЕДАГОГИКА И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник КАСУ
 
100 
серуі арқылы алу керек. 
3  -  сыныпта  әр  түрлі  қозғалыс  тап-
сырмаларын орындауда кеңістікті, уақытты 
және  күш  жұмсаудың  сипаттамаларын  ба-
ғалау  біліктілігін  қалыптастыру  жөніндегі 
жұмыстар  осы  тапсырмаларды  күрделен-
діру  жолымен  жалғасу  керек.  Бұдан  бөтен 
де,  кеңістік,  уақыттық  және  күш  жұмсау 
сипаттамаларын бөлшектеуге жаңа тапсыр-
малар  енгізіледі.  Ондай  тапсырмалардың 
үлгісі төмендегідей болуы мүмкін: үш-төрт 
рет қайталауда секіру ұзындығына аз ғана, 
қашықтық  қосу,  мұғалімнің  тапсырмасы 
бойынша  адымның  ұзындығы  мен  жүгіру 
екпінін  өзгерту,  бір  орында  жүгіргенде 
уақытты  азайту  3  -  сынып  оқушылары 
орыннан  секіруді  орындағанда  ет  күшін 
жұмсау дәрежесін бағалауға қабілетті - өл-
шеп,  белгіленген  қашықтыққа  секіру  не-
месе нығыздалған допты көзді жұмып лақ-
тыру, сезінуі бойынша нығыздалған доптар 
мен өзгеде заттардың салмағын анықтау.  
Өз жетістіктерін бағалай білу білікті-
лігін үйренген оқушылар әр түрлі қозғалыс 
әрекеттерін  жеңіл  меңгереді.  Қимылдарды 
салыстыра  алады,  қозғалыс  әрекеттерінің 
ұқсастығы  мен  әр  түрлілігін  анықтай  ала-
ды. 
Қозғалыстың  негізгі  сипаттамаларын 
бөлшектеп қарастыру біліктілігіне үйретуді 
дербес  міндеттер  есебінде,  жалпы  қимыл-
қозғалыс  дайындығы  есебінде  қарастыру 
керек.  Бұл,  қозғалыстың  жекелеген  сипат-
тамаларын  бағалау  қабілеттілігі  жекелеген 
және  қасиеттерінің  даму  деңгейіне  қа-
тыссыз  екендігіне  негізделгендігін  көрсе-
теді.  Мысалы,  оқушының  күші  жақсы  же-
тілген  болып,  бірақ  оны  басқару  қабілет-
тілігіне  ие  болмаса  да,  дене  қасиетін  мең-
герген болып есептеледі.  
Қозғалыстың  жекелеген  өлшемдерін 
бағалау  қабілеттілігі  өзге  қабілеттерге  ау-
ыспайды,  яғни  оқушы  қозғалыс  шапшаң-
дығын  жақсы  бағалай  алуы  мүмкін  де,  ке-
ңістіктегі  дәлдікті  нашар  бағалау  мүмкін. 
Қозғалыстың  негізгі  өлшемдерін  бағалай 
білу қабілеттілігі дене дамуы мен дене дай-
ындығы деңгейіне қатыссыз. Бұл  ережелер 
дербес  міндеттер  есебінде  салыстырмалы 
түрде жалпы қозғалыс дайындығын арнайы 
айырып  қарастыру  қажеттігіне  дәлел 
болады.  Бұлар  уақыт  бойынша,  кеңістікке 
және  ет  күшін  жұмсалу  дәрежесі  бойынша 
негізгі  қозғалыс  өлшемдерін  бағылау  қа-
білетін қалыптастыру жолымен шешіледі.  
Қайталау  –  оқу  анасы.  Қозғалыстың 
байыпты  негізі  –  көп  қайтара  қайталауда 
екендігін  сабақты  ұйымдастырушы  әрқа-
шанда  есінде  ұстасын.  Аталғандар  көп-
шілікке белгісі сияқты, оқырмандардың на-
зарын бұған аудару қажет пе? Дегенмен де 
балалардың  спорттық  топтарында  сабақ 
жүргізу тәжірибесіне көңіл бөлелік.  
Спорт  барлық  түрлері  бойынша  са-
бақтарды  баяу,  қыздырыну  жүгірістерінен 
бастайды.  Өкінішке  орай,  жаттығу  жетек-
шілері  10-15  минуттық  тапсырма  беріп 
қойып, көп жағдайда топқа көңіл аудармай-
тындығы шындық. Олар осы сәтте журнал-
дарға  өтілген  материалдарды  жазады,  баға 
қояды не сабақ жоспарын қарайды.  
Егер жүгірушілерге зер салып қараса 
– тек жекелеген оқушылар ғана қыздырыну 
кезінде тұлғаны дұрыс ұстап, қолдарды дәл 
жұмыс  жасатып,  жүгіру  жолына  аяқты 
дұрыс қойып жүгіретіндігін байқауға болар 
еді.  Балалар  да  осыларға  жете  мән  бер-
мейді:  жүгіру  барысында  әңгімелесіп,  жа-
ңалықтар мен алған әсерлерін бөліседі.  
Қыздырыну  кезінде  қысқа  адыммен 
жүгіріп,  ондаған,  жүздеген  мың  қадамдар 
жасалса  және  егер  онда  үнемі  қателіктер 
жіберілсе,  жаттығу  мен  жарыстық  жүгіріс-
тердің  техникасы  да  сонда  болмақ.  Әңгіме 
мынада,  сабақтың  негізгі  бөлімінде  қа-
шықтықтың әр түрлі қиындыларына үйрету 
үлкен  шапшаңдықпен  және  адым  санының 
елеулі  азаюымен  бірге  жүреді.  Сөйтіп 
үйрету кезіндегі қозғалыстар аз, ал оларды 
үлкен шапшаңдықта орындау қиын болады. 
Сондықтанда оны, бәрінен бұрын тұлғаны, 
басты  ұстауды,  қолдардың  жұмысын,  сер-
пілу  аяқталғаннан  кейін  аяқтарды  дұрыс 
«жинауды»  байқай  отырып  баяу  түрде 
орындаған жөн. 
Олар  жаңадан  бастағандар  үшін  са-
бақтың  басы  мен  аяғында  көбірек  керек 
екендігі  барлық  уақытта  үйретушілердің 
есінде  жүргені  дұрыс,  себебі  негізгі  қоз-
ғалыстар мен оларды қарапайым ғана бірік-
тіру  сабақтың  осы  екі  бөлігінде  жиі  кез-
деседі.  Күрделірек  комбинацияларды  иге-
ретін сабақтың ортасында балаларға еркін-
дік беру қажет - өздері ізденсін! 
Қозғалыстарды  меңгеру  қалай  жүре-
тіндігін  еске  түсіріп  көрелік.  Әдетте  жаңа 

жүктеу/скачать 2,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: