КҤРЕСПЕН ШҰҒЫЛДАНАТЫН СТУДЕНТТЕРДІҢ ӘДІС -

118 
 
Оның  нәтижесі  –  адамзат  арасында  қан  қысымының  ӛсуі,  жҥрек 
аурулары,  қант  диабеті,  дене  салмағының  бҧзылуы,  онкологиялық 
аурулардың  кҥрт  ӛсуі.  Ал  компьютерлік  технологиялардың  дамуы, 
Ғаламтордың  таралуы  –  адамдардың  кішкентай  кезінен  компьютердің 
қасына  бҧғауланып,  гиподинамияға  шалдығуға  әсерлетеді.  Жалпы  алғанда 
балалардың кӛбі кӛз ауруларымен, жҥйке жҥйесінің тозуымен, денесі дҧрыс 
қалыптаспау  мәселелерімен кезігіп  жатады. Сондықтан бҥгінгі  кҥні мектеп 
ӛмірінде  денсаулық  сақтаушылық  технологияларды  қолға  ала  бастады, 
жастарды  салауатты  ӛмір  салтын  жҥргізуге  дағдыландыруға  кӛп  назар 
аударылады.  Солардың  ішінде  кҥнделікті  жҥргізілетін  таңғы  жаттығулар, 
спорттық секциялар, жарыстар, мерекелер. 
        Осы  орайда  қазақ  ҧлттық  ойындар  мен  спорт  тҥрлерінің  маңызы 
ерекше. Солардың бірі – ежелден бері белгілі қазақша кҥрес ойыны. 
       Қазақша кҥрес әлемдегі ең тарихы терең спорт тҥрлерінің бірі. Қазақтың 
ешбір  ҧлы  тойы  мен  мерейлі  мерекесі  онсыз  ӛтпеген.  Сонау  ықылым 
замандардан бері, қазақ білекті азаматтарына қара кҥштің киесі дарыған жан 
деп  қана  қарамай,  ҧлт  қуаттылығын,  ел  қҧдіретін  танытар  ӛнер  иесі  деп 
қадір  тҧтқан.  Бҧл  дәстҥрлі  ҧлттық  ойынға  ежелден  бері  еркіндікті 
азаматтардың  бәрі  дерлік  жастайынан  қатысты.  Ойынның  қасиеті  –  ол  ер 
адамның  дене  пішінінің  дҧрыс  қалыптасуына,  денсаулығының  мықты 
болуына, психологиялық мінез-қҧлқы дҧрыс болуына ӛз әсерін тигізді. 
       Кҥрестің ҧлттық тҥрі - «қазақша кҥрестің» даму тарихы қазақ халқының 
тамыры тереңнен тартылатын тарихымен тҧтасып жатыр. Тҥрлі бас қосулар 
мен мереке тойлары қазақша кҥрес жарыстарысыз ӛткен емес. Кҥші басым 
тҥсіп, жеңіске жеткен балуандар халықтың тӛбесіне тҧтар қҧрметті адамына 
айналған.  Қазақтың  ҧлы  батыры  Қажымҧқан  Мҧңайтпасов  есімі  қазақ 
халқының  тарихына  ғана  еніп  қойған  жоқ,  сонымен  бірге  спортшылардың 
әлемдік элитасының қатарына кірді. 
    Біріншіден,  қазақша  кҥрес  ойыны  жеткіншектің  дене  пішінің  дҧрыс 
қалыптасуына  әсері  мол.  Себебі,  ең  қарапайым  қимылды  орындағанның 
ӛзінде  де  адам  денесінің  бірқатар  органдары  ӛзара  қимылға  келіп,  оны 
орталық  жҥйке  жҥйесі  реттеп  тҧратындығы  белгілі.  Жас  палуанның  жеке 
бҧлшық  еті  салмағының  ӛсуіне,  қозғалмалы  болуына,  кҥресте  оны  қысу 
немесе  тарту  кҥші  тарту  ҧзақтығы,  шапшаңдығы  арта  тҥседі.  Осы  кҥштер 
әсер  еткенде  палуан  денесі  әртҥрлі  жағдайға  тҥсіп,  оның  жасына  сай 
қалыпты дамуына ықпал етеді. 
      Екіншіден,  спортшының  кеңістікте  бағдарлануы,  тепе-теңдікті  сақтау 
мҥмкіншілігі  арта  тҥседі.  Себебі  кҥрес  барысында  кҥрескер  айналадағы 
ортаны,  тіреу  алаңын  қҧзырында  ҧстауы  қажет,  егер  ол  кеңістікте 
бағдарлана алмаса, жеңіліске ҧшырайды. 
     Ҥшіншіден,  қазақша  кҥрес  те  айқасудан  басталады.  Сондықтан 
кҥресушілер қозғалған кезде тепе-теңдікті сақтау заңдылықтарын ескерулері 
және  жалпы  ауырлық  центрін  қадағалаулары  қажет.  Кҥрес  ҥстіндегі 
шабуылдағанда  кҥресушінің  бірі  екіншісін  тепе-теңдіктен  шығаруға,  ал 
екіншісі  жығылып  қалмау  ҥшін  тепе-теңдігін  сақтап,  сондай  жағдайда 

119 
 
қарсыласын  тҥсіруге  тырысады.  Бірақ  қарсыласын  тепе-тендіктен 
шығарғанда палуанның ӛзі де тепе - теңдікті сақтай алмайды. Ӛйткені ондай 
қимылдарды бір орында тҧрып орындау мҥмкін емес. Сӛйтіп, кҥрес кезінде 
екі жақ та ҧдайы тепе-теңдігінен айырылып және оны сақтап тҧрады. 
     Кҥрескен  кезде  палуандар  кӛбінесе  тіреу  алаңын  кӛзбен  бақылайды. 
Мҧндай  жағдайда  тіреу  алаңы  екі  табаны  мен  табандарының  арасындағы 
кеңістік  болып  табылады.  Палуанның  жағдайына  қарай  оның  аяқтары 
тірейтін алаңы ӛзгеріп отырады. Әрине тіреу алаңы неғҧрлым ҥлкен болса, 
солғҧрлым палуанның берік тҥратындығы да табиғи нәрсе. Жалпы ауырлық 
центріне  тҥсетін  тҥзу  сызық  тіреу  алаңының  шетіне  келсе  немесе  одан 
шығып кетсе, тепе-теңдік бҧзылады.                                               
     Сондықтан  палуан  қимылдаған  кезде  ауырлық  центрінің  тҥзу  сызығы 
тіреу алаңының ортасына жақын болуының маңызы зор. 
      Тӛртіншіден, қазақша кҥрес психологиялық салмақтылықты талап етеді. 
Онсыз  ол  нәтижеге  жете  алмайды,  бҧл  жеткіншектің  мінез-қҧлқын, 
шыдамдылығы  мен  жауапкершілігін  қалыптастырады.  Сондықтан  қазақша 
кҥрес  ойынының  тәрбиелік  маңызы  зор.  Әсіресе  баланың  патриоттық 
сезімдері арта тҥседі. 
       Денесі  сау, ой-ӛрісі  дҧрыс  дамыған, ӛнегелі  тәрбие  алған  жеткіншектің 
кейін  еліміздің  нағыз  азаматы  болып  қалыптасуы  сӛзсіз.  Сондықтан, 
мектептерде  тоғызқҧмалақ,  алтын  сақа,  қазақша  кҥрес  сынды  ҧлттық 
ойындарға назар кӛбірек аударылғаны жақсы болар еді, деймін. 
Қазақша кҥрестегі техникалық  тәсілдері 
Кҥрес  жеке-жеке  қарапайым  қозғалыстан  (ол  қозғалыс  кеңістік  және 
уақыт  арқылы  бір-бірімен  байланысты)  тҧратын  тҧтас  әрекет  болып 
табылады.  Яғни  әрбір  әдіс,  қол,  аяқ,  дене  арқылы  жасалатын  қарапайым 
қозғалыстан  тҧрады,  ол  қарапайым  қозғалыс  деп  аталады.  Кҥресте  шартты 
тҥрде қозғалыстар былайша бӛлінеді: 
1.  қолдардың қозғалысы - ҧстау, орап ҧстау, қысу, итеру, жҧлқу, тҧю, 
тарту, тіреу, басу, т.с.с. 
2. аяқтардың қозғалысы  - қою, аттау, кейін қою, адымдап кету, бҥгу, 
жазу  йіліп шалу, қағу, ҥстіне салу, т.с.с. 
3.  дененің        қозғалысы    еңкею,      тік  кӛтеру,  иілу,  бҧрылу,    қысу,  
итеру,  қҧлату, т.с.с. 
Палуанның қимылдарының біразы бір мезгілде, біразы бірінен соң бірі 
орындалады.Барлық  әдістерді  шапртты  тҥрде  қарапайым  қозғалыс  және 
қозғалыс фазасы деп бӛлуге болады. 
Кҥресушінің 
негізгі 
жағдайы 
және 
қозғалыстары 
олардың 
биомеханикалық талдауы (тіреу алаңы, жалпы ауырлық центрі). 
Қазақша  кҥресте  айқасудан  басталады.  Сондықтан  кҥресушілер 
қозғалған кезде тепе-теңдікті сақтау заңдылықтарын ескерулері қажет. 
Кҥрес  ҥстіндегі  шабуылдағанда  кҥресушінің  бірі  екіншісін  тепе-
теңдіктен шығаруға, ал екіншісі жығылып қалмау ҥшін тепе-теңдігін сақтап, 
сондай  жағдайда  қарсыласын  тҥсіруге  тырысады.  Бірақ  қарсыласын  тепе-
тендіктен  шығарғанда  палуанның  ӛзі  де  тепе  -  теңдікті  сақтай  алмайды. 

120 
 
Ӛйткені ондай қимылдарды бір орында тҧрып орындау мҥмкін емес. Сӛйтіп, 
кҥрес кезінде екі жақ та ҧдайы тепе-теңдігінен айырылып және оны сақтап 
тҧрады. 
Кҥрескен  кезде  палуандар  кӛбінесе  тіреу  алаңын  кӛзбен  бақылайды. 
Мҧндай  жағдайда  тіреу  алаңы  екі  табаны  мен  табандарының  арасындағы 
кеңістік  болып  табылады.  Палуанның  жағдайына  қарай  оның  аяқтары 
тірейтін алаңы ӛзгеріп отырады. Әрине тіреу алаңы неғҧрлым ҥлкен болса, 
срғҧрлым палуанның берік тҥратындығы да табиғи нәрсе.  
Жалпы  ауырлық  центріне  тҥсетін  тҥзу  сызық  тіреу  алаңының  шетіне 
келсе  немесе  одан  шығып  кетсе,  тепе-теңдік  бҧзылады.  Сондықтан  палуан 
қимылдаған кезде ауырлық центрінің тҥзу сызығы тіреу алаңының ортасына 
жақын болуының маңызы зор. 
Палуан  денесінің  белгілі  бір  табиғаттағы  орнықтылығы  орнықтылық 
бҧщрышы бойынша сипатталады. Орнықтылық бҧрышы дегеніміз ауырлық 
сызығы және дененің ауырлық центрінің тіреу алаңының шетімен (дененің 
орщнықтылық  дәрежесі  анықталатын  жақтағы)  қосатын  сызық  арасындағы 
бҧрыш. Орнықтылық бҧрышы  (X) дененің ауырлық центрі тӛмендеп, тіреу 
алаңы  ҥлкейген  сайын  және  ауырлық  сызығы  тіреу  алаңының  шетінен 
қашықтауына  қарай  ҥлкейе  береді.  Айқас  кезінде  аяқтарын  алшағырақ 
қойып,  аздап  бҥксе,  палуан  денесі  орнықтырақ  болады.  Алайда  аяқтарын 
тым  алшақ  қойып  немесе  кӛбірек  бҥгіп  жіберсе,  спортшы  денесін  шапшаң 
игере алмай қалады. 
Тепе-теңдікті сақтау ӛнері мынаған саяды: тіреу алаңын тез ӛзгертіп, 
«қауіпті  бағытта»  орнықтылық  бҧрышын  арттыратын  қимылдар  жасау; 
қарсыластың  жҧмсаған  кҥшін  бейтараптау  немесе  кері  серпу  ҥшін  тиісті 
бҧлшық еттерін қатайту немесе босату. 
Осындай  қимылдар  жасау  ҥшін  ең  қолайлы  жағдайды  кҥресте 
палуанның  тҧрысыдеп  атайды.  Бҧл  мынадай  жағдай:  аяқтары  иығына  сәл 
алшақтау, бір аяғы ( сол немесе оң) бір табан алға қойылған; тізелері аздап 
бҥгілген,бҧлшықеттері  бос,кез-келген  бағытта  тез  қимылдауға  дайын, 
денесісәл  ғана  еңкейген,  Іал  алға  қойған  аяғы  жағындағы  иығы  да  солай 
қарайбҧрылған.  Әсіресе,  жалпы  ауырлық  центріне  ерекше  кӛңіл  аудару 
қажет.  Олшабуылдау  кезінен  басқа  уақытта  тіреу  алаңының  ортасында 
(аяқтарының арасында) болуы тиіс. 
Орнықтылық бҥрышын «қауіпті бағытта» арттағы аяқты палуан ӛзінің 
тҧрған  кҥйін  сақтайтындай  етіп,  ал  қауіпті  бағыт  қарсы  жақта  қалатындай 
етіп тағы да кейін қою арқылы арттыруға болады. 
Қазақша кҥресті ҥйретуді жаңа әдістері 
Кҥрес  тәсілдерін  квалификациялау  барлық  белгілі  әдістерді  ортақ 
белгілеріне қарай топқа бӛлуге болады. 
Жүйелеу- Тәсілдердің әртҥрлі топтардың арасындағы байланыстар мен 
ӛзара  тәуелділіктерді  тауып,  оларды  қиындық  дәрежесіне,  қҧрылымының 
кҥрделілігіне, тағы сол сияқты белгілеріне қарай бірінен бірін орналастыру 
(жҥйе). 

121 
 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: