Несеп шығару жүйесіне жалпы сипааттама
жүктеу/скачать 37,81 Kb.
|
Анатомия
|
Анатомия Несеп шығару жүйесіне жалпы сипааттама: Несеп жыныс аппаараты аппаратус урогенеталис apparatus urogenitalis Несеп түзетін Несеп шығаратын несеп мүшелерінен яғни еркек әйел жыныс мүшелерінен тұрады. Несеп және жыныс мүшелері анатомиялық функциональдық құрылымының жалпылығымен тығыз байланысты. Ерлерде жыныс жолдарының түтігі несеп шығаратын өзекке Әйелдерде қынап кіреберісне ашылады. Несеп мүшелері organa urinaria несеп түзетін бүйректен Несеп шығаратын бүйрек тостағаншалары, түбегінен, несепағар, несеп қуықтан, несеп шығаратын өзектен түрады. Буйрек рен грекше нефрос Жұп экскреторлық мүше, сыртқы пішіні бұршақ тәрізді, құрамы тығыз. Ересек адамдарда бүйрек ұзындығы 10-12 см Көлденең ені 5-6 см Қалыңдыңы 3-4 Бүйрек орташа салмағы 120 грамм. Бүйректің түсі қою қызыл . Бүйректің дөңес алдыңғы бетін фасиес антериор Арткы беты фасиес постериор Жогаргы ушы extremitas superior Томенгы ушы екстамитос инфериор Дөңес латералды жиегі марго латералис Ойыс медиалды жиегі марго медиалис Орта бөлігінде бүйрек қақпасы хилус реналис орналасад Бүйрек қақпасына бүйрек артериясы мен нерві кіріп, вена мен несепагар,лимфа тамырлары шығады. Бүйрек қақпасы тереңдей келе бүйрек түбегіне пелвис реналис pelvis renalis Pelvis renalis терендей келе улкен кышы тостаганшалар орналаскан буйрек койнауына синус реналис жалгасад Скелетопиясы : соңғы кеуделік және жоғарғы бірінші , екінші бел омырткалар денгейынде орналаскан. Он буйрек 1 бел мен 3 бел аралыгында орналаскан. Буйрек усты безбен, алдынгы беты бауырмен, алдынгы бетінің төменгі бөлігі 12 елі ішектің төмендеген бөлігімен шектеседі Сол буйрек Жогаргы ушы буйрек усты безбен, алдынгы бетынын жогаргы 1/3 болыгы асказанмен, ортангы болыгы 2/3 уйкыбезбен , латералды болыгы кокбауырмен шектеседы. Төменгі ұшының алдынгы беты жіңішке ішектің аш бөлігімен, латералды қапталы жиек ішектің сол иілімімен , артқы беті көкетпен шектеседі Синтопиясы: Буйрек коптеген курсак мушелерымен жанасып орналасады, бырак тыкелей емес. Кабыктары, шандырлары, жане ышперде аркылы жансады. Бүйректің артқы жағына көкеттің белдік бөлігіне , белдің шаршылы бұлшықетіне, ішкі жағынан белдің үлкен бұлшықетіне жанасып орналаскан. Бул булшыкеттер буйрек арнасын тузеді. Буйректің қабықтары: Сырткы беты фиброзды кабыкпен капсула фиброзв жабылған. Кабык буйрек паренхимасынан женыл сылынып алынады. Құрылысы: дәнекер тінді талшықтардан, біріңғай салалы бұлшықеттерден тұрады. Майлы кабык: капсула адипоса Буйректің фиброзды кабыгынын сыртында орналасады. Арткы бетынде жаксы дамыган. Ол буйрек майын түзеді. Майлы қабығы қалыңдығының күрт азаюынан бүйрек қозғалмалы келеді. Буйрек шандыры: фасиа реналис 2 буйрекке ортак, ол майлы кабыктын сырткы бетын жауып, буйрекалды , буйрекарты 2 табакшадан турады. Буйрекалды алдынан: сол буйректы ,буйрек тамырларын, курсактык колканы, томенгы куыс венаны жауып, омыртканын алдынан отып, он буйрекке жалгасады. Буйрек шандырының буйрекарты табагы : он жане сол жактарынан омыртка жотасының буйыр бөлігіне бекиді. Бұл екі табакшаның төменгі ұштары өзара байланыспайды. Буйрек шандыры талшыкты данекер тінді жіпшелер арқылы буйректің фиброзды кабыгымен байланысады. Буйрек шандырынын буйрекалды табагынын алдында париетальды ышастар орн. Буйрек ышастармен экстраперитонеальды жабылган. Буйректын фиксациялық акпараты: Буйректын бекытылуын камтамасыз етеды: Курсак кабыргасынын кысымы натижесынде тузылген курсак ышылык кысым Курсак ышылык кысымнын асерынен бекітілетін буйрек орнының терендігіне байланысты. Буйрек шандыры мен ішпердеден туратын байлам аппараты. Белдын улкен булшык етыне Буйрек аягына Ышастар байламдары: Ішастар- іш қуысындағы мүшелерді тұйық жауып орналасқан сірлі қабық. Іштің артқы қабырғаснда жақсы дамып, бүйректі , несепғарды және құрсакқтық қолқаның дәнекер тіндік қабығын құрап , ішастар артқы кеңістіkті spatium retroperitoneale құрайт. Бауырдың төменгі бетінің оң үлесімен бүйрекке караи отып, бауыр буйрек байламын - lig hepatorenale, көкеттік байлам, бауыр көкбауыр байламы Буйректын орналасуы Ыш куысынын арткы кабыргасында омыртка баганасынын буйыр капталында 12 кеуде омыртка мен жогаргы 2 бел омырткалардын аралыгында, ішастарың артқы капталында , буйректік калтада орналаскан. Он буйрек бауырдын он улесімен жакын беттесіп орналасуына байлансты сол буйрекке караганда 1-1,5 см томен орналасады. Бүйректің ішкі құрылысы. Құрылысын бүйректің ішкі кесіндісінде көруге болады. Бүйрек кесіндісінде Буйректің кіші , үлкен тостағаншалары, Буйрек түбегін Қантамырлар,нервтер орналасқкан қоунауы Паренхима тіндері анық байқалады. Сыртында орналасқан сары қызғылт түсті қыртыс заттан және аралығында орн көгілдір қылғылт түсті милы заттан тұрады. Бүйректің қыртыс заты кортекс реналис cortex renalis бүйректің беткей қабатын құрап, милы заттың аралығына қарай өтіп, бүйрек бағанасын columnae renales түзеді. Жалпы саны әрбір бүйректе 15-20. Қыртыс заттың қалыңдығы 4 мм дей. Кыртыс заты милы зат орта затына кыредыда колумнае реналис, буйрек багандары деп атаймыз,милық затын пирамида деп атаймыз. Кышы тостаганшалары улкен тостаганшаларга отеды. Улкен буйрек тостаганшалары буйрек тубегыне отеды. Бүйректің қыртыс заты – біркелкі емес, кезекпен орналаскан, жарык және қою бөліктерден тұрады. Жарық бөлігінің пішіні конустәрізді. Ол бүйректің милы затын қыртыс затқа сәулеленіп орналасады. Қыртыс зат тарамдалган бөлігін парс радиата құрайды. Тарамдалған бөлікте милы затқа бағытталатын тік бүйрек өзекшелері мен жинаушы түтікше бастапқы бөлігі орналасады. Қыртыс затының қою бөлігі – бүктелген бөлік деп аталады. Мұнда бүйректің иреленген өзекшелерінің проксимальды және дистальды бөліктері орналасады. Бүйректің милы заты mmedulla renalis бір бірінен буйрек баганалары аркылы шектелген. 10-15 пирамидадан тұрады. Милы заттың қыртыс затқа бағытталған негізі және буйрек койнауыына багытталган ұшы бүртік түрінде ажыратылады. Бүйрек пирамида құрамына нефрон ілмегін құрайтын өзекшелер мен милы заттан өтетін жинаушы бүйрек түікшелері кіреді. Олар бір бірімен қосылып.һ 15-20 қысқа қысқа түтік ductuli papillares тузеды. Бүртік тесіктері торлы болып келеді, торлы алаңды area cribrosa деп аталады. Буйректің сегмент құрылысы. Қантамыр ерекшелігіне байланысты 5 сегментке 1.жоғарғы сегмент 2. жоғарғы алдыңғы сегмент 3.төменгі алдыңғы 4. артқы сегмент Әр сегмент 2-3 бүйрек үлестерін lobus renalis косады Бр буйрек улесынын курамына буйрек баганаларында орналаскан улесаралык артерия мен вена шектелген буйрек пирамидасы жане оган туспалас орн кыртыс заты кыреды. Кыртыс заттын арбыр буйрек улесыне 600 ге жуык кыртыс улесшелеры кыреды. Кыртыс улесшелерынын курамына буктелген болык: онын аралыгнда орналаскан тармакталган болык кыреды. Дане коршылес улесшелермен улесше аралык артериялар мен веналар аркылы шектелген. Бүйректің құрылымдықм қызметтік бірлігі нефрон. Нефрон мальпиги денешігінен және бүйрек өзекшелерінен тұрады. Әрбір бүйректе млнға жуық нефрондар бар. Нефронның құрылысы. Мальпиги денешігі корпускулум ренале шумақтан,гломерулус жане оны қоршаған қос қабырғалы бокал тәрізді шумлянский боумен атты шумақ қапшықтан, капсула гломерули турады. Шумақ қапшығының қуысы нефрон өзекшесінің проксимальды бөлігіне немесе иреленген проксимальды өзекшеге жалғасады. Бұл өзекше одан әрі бүйректің милы затының неммесе пирамиданың терең қабатына қарай өтіп, нефрон генле ілмегіне жалғасады. Генле ылмегы анса нефрони нефрон өзекшесінің дистальды бөлігіне жалғасып,жинаушы түтікшеге ашылады. Жинаушы – бүртік түтігіне жалғасады. Нефрон барлық деңгейде келетін және жанасатын қантамырмен қоршалған. Нефроннның 80процентінің бөлігі буйректің қыртыс заты қалыңдыңфнда орналасқан. Қалған нефрондар милы затқа жатады, шамамен 20 пайызы. Ал ілмек төмендеген және жоғарылаған бөліктерімен милы затта орналасады. Бүйректің милы затында орналасқан нефрондан юкстомедулярлы нефрондар деп аталад. Буйректе миллионнан астам нефрондар бар. Бір нефрон өзекшелерінің ұзындығы шамамен 20-50 мм, екі бүйрек нефрондарнынығң жалпы ұзындығы шамамен 100 км дей. Бүйрек пирамидасының ұщы құйғыш пішінді кіші тостағаншамен қапсырылады. Кейде кіші бір тостағаншаға 2-3 бүйрек бүртігі ашылады. 2-3 кіші тостағаншаның бірігуінен үлкеен тостағаенша калыптасады. 2-3 улкен тостағанша қосылып кенейген жалпы куысты буйрек тубегын құрап,несепагар,ға жалғасады. Эмбриональды пішінінде кіші тостағаншалар, бүйрек түбегіне ашылад. Үлкен тостағанша болмайт. Фетальды кезенде кіші жане улкен тостағаншалар несепагарга ашылад. Буйрек тубегы болмайт. Лкен жане кышы тостаганшалары мен буйрек тубегынын курылысы быртекті. Кышы тостаганша кабырғасында оның кумбезы тусында біріңғай салалы бұлшық ет талшықтары сақина тәрізді қабат күмбез қысыңқысын түзеді. Кіші тостағанша қабырғаларының бұл бөлігіне нерв талшықтары мен қан және лимфа тамырлары жақын жатады. Осы құрылымдар бүйректің форникалдық аппарат құрамына кіред. Бүйректің форникалдық аппаратының маңызы : бүйреке паренхимасынан кіші тостағаншаларғас несептің шығарылуы мен кіші тостағаншалардан несептің кері өтпеуіне кедергі жасауы. 45.Бүйректің қанмен қамтамасыз етілуі, оның реттелуінің ерекшеліктері. Бүйректегі қан ағысын тұрақтандыратын жүйе. Бүйректің кортикальды қабатында капиллярлардың екі жүйесі бар: бастапқы — бүйрек гломеруласында және екінші — периоканальды (бұл капиллярлар проксимальды және дистальды жинақталған түтікшелерді және жинау түтіктерінің бастапқы бөлігін өреді). Кортикальды нефрондардың гломерулярлы капиллярлары әкелетін артериоланың тармақталуы нәтижесінде пайда болады, содан кейін гломеруланың капиллярлары қайтадан біріктіріліп, бүйрек денесінің шығатын артериоласын құрайды. Соңғысы қайтадан тармақталып, бүйректің кортикальды қабатында капиллярлардың екінші желісін құрайды. Гломерулярлық капиллярлар бастапқы зәрдің пайда болуын қамтамасыз етеді, ал капиллярлардың қайталама желісі бүйрек тіндеріне нәр береді және оттегі жеткізеді, сонымен қатар бастапқы зәрден заттардың реабсорбциясына ықпал етеді. Юкстамедулярлы нефрондардың артериолалары екінші капиллярлық желіге бөлінбейді, бірақ нефронның цикліне параллель ми қабатына түсіп, 180°айналатын түзу тамырларды құрайды. көше отырып бұл венозные ыдыстар мен құра отырып өзінің екінші противоточную жүйесі. Олардың қызметі-қан мен тіндер арасындағы зат алмасуды қамтамасыз ету. Бүйректе ең үлкен меншікті қан ағымы бүкіл денеге қарағанда шамамен 60 есе көп. Гломерулярлық капиллярларда жоғары қан қысымы шамамен 50 мм рт. ст. құрайды. бұл алып жүретін артериоланың кең люменіне байланысты, бірақ алып жүретін артериоланың тар люменімен емес. Шығарылатын артериоланың люмені әлдеқайда тар, өйткені ол арқылы өтетін қан қысымы мен көлемі әлдеқайда аз, өйткені қан плазмасының шамамен 20% Шумлянский—Боуман капсуласына бастапқы зәр түрінде сүзіледі (өтеді). Осылайша, әкелетін және шығаратын артериолалардың диаметрлерінің арақатынасы эволюция процесінде пайда болған артериолаға қарағанда шығарылатын артериолаға аз функционалды жүктеме нәтижесінде пайда болды. Сонымен қатар, бұл кортикальды нсфрондарға қатысты, онда қан ағымы бүйректегі жалпы қан ағымының шамамен 90% құрайды (жалпы бүйрек қан ағымының шамамен 10% - ы юкстамедулярлы нефрондардың үлесіне келеді). Бүйрек гломеруласында капиллярлық қысым және қан ағымы өте тұрақты, жүйелік қан қысымының айтарлықтай ауытқуы бар: 80-ден 180 мм рт.ст. кортикальды қабаттың қан ағымының тұрақтылығы миогендік реттеу механизмімен қамтамасыз етіледі: қан қысымының жоғарылауымен артериола тарылып, қан қысымының төмендеуімен ол кеңейеді.
Қысқа бүйрек артериялары аортаның іш қуысынан шығады, бүйректе ұсақ тамырларға таралады, ал бір (афферентті) артериола гломерулаға енеді. Мұнда ол капиллярлық ілмектерге бөлінеді, олар біріктіріліп, қан гломеруладан ағып кететін (эфферентті) артериоланы құрайды. Бүйректегі қанның көп бөлігі капиллярлардан екі рет өтеді — алдымен гломерулада, содан кейін түтікшелерде. Гломеруладан шыққаннан кейін эфферентті артериола қайтадан капиллярларға бөлініп, проксимальды және дистальды жинақталған түтікшелердің айналасында тығыз желі түзеді. медулласына түсетін тікелей тамырларды құрайды. Бұл тамырлар бүйректің ми затын қанмен қамтамасыз етеді.
Бүйрек қан ағымының ерекшелігі-бүйрек қан ағымының тұрақтылығын және жүйелік қан қысымының кең диапазонында (90-дан 190 мм рт.ст.) гломерулярлық сүзуді қамтамасыз ететін қан ағымының өзін-өзі реттеудің жоғары деңгейі.- құжат). Вазодиляция кезінде әртүрлі тамырлы аймақтардағы тіндік қан ағымының жоғарылауы. Дәл осындай тиімді механизм мидың қанмен қамтамасыз етілуін бақылайды, мұнда артериялық қысымның жоғарылауымен мидың ісінуіне немесе жүйке тіндерінің қысылуына жол бермеу үшін постартериолярлы капиллярлық желідегі қысымның тұрақтылығы қажет. Тиісінше, бүйрек пен бас іс жүзінде қан айналымын реттеудің жалпы жүйесінен ажыратылған: әдетте олардың резистивті тамырларының тонусы симпатикалық бақылау мен тамырлы рефлекстерге тәуелді емес. Бүйрек тамырларының тарылуы тек өте күшті симпатикалық ынталандыруды тудыруы мүмкін. Бүйрек қанының өзін-өзі реттеу механизмі Реттеу әкелетін артериолалардың кедергісінің өзгеруіне байланысты жүреді. Бүйрек қан ағымының өзін-өзі реттеудегі басты рөлді юстагломерулярлық аппаратиренин-ангиотензин жүйесі атқарады. Бүйрек аймақтық және жүйелік қан ағымын және қан қысымын реттеу әдістері Бүйректегі қан қысымы төмендеген кезде, организмдегі натрий мөлшері төмендеген кезде, юкстагломерулярлық аппараттың түйіршікті жасушалары қанға ренин бөледі. Реннинмен шатастырмаңыз-сүт шығаратын балалардың асқазан сөлінің ферменті Ренин бүйрек гломеруласын әкелетін артериоланы қоршап тұрған юкстагломерулярлық аппараттың түйіршікті жасушаларында синтезделеді. Юкстагломерулярлық жасушалар-бұл артериоланың қабырғасының созылу рецепторлары. Әкелетін артериолалардағы қан қысымының төмендеуі рениннің қанға секрециясының белгісі болып табылады Несепағар Жұп мүше, ұзындығы 30-35 см, ені 4-8 мм, қуысның ені 3-4 мм. Оның 3 тарылуы бар, біріншісі бүйрек түбегінен несепағар басталған жері. Несепағардың іштік бөлігінің жамбас астау бөлігіне өткен жерінде, 3 шісі несепағардың несепқуыққа ашылған жерінде. Топографиялық орналасуына байланысты 3 бөлікке бөлінеді. : іштік, жамбас мастау, қабырға ішкі. Несепғардың іштік бөлігі abdominalis белдің үлкен бұлшықетінің мускулус псоас майер алдынғы бетінде орналасқан. Іштік бөлігінің синтопиясы: Оң несепағардың проксимальды бөлігі 12 елі ішектің төмендеген бөлігінің парс дескенс дуодени артында орналасқан. Сол несепағар 12 елі ішек аш ішек иілімінің флехура дуодени жежналис артында орналасқан. Алдында: аталык без аналык без артерия вена жане париетальды ішастар орналаскан. Жамбас астау бөлігі. Оң жағынан парс пелвина өтер жерінде жіңішке ішек шажыркайының түбірімен. Алдынан он ішкі мыкын артерия,венасымен шектеседы. Сол : сигматәрізді жиек ішек шажырқаймен. Алдынан жалпы мықын артериясымен венасымен шектеседы. Кіші жамбас астауында әрбір несепағар ішкі мықын артерияларының алдынан және жапқыш артерия мен венадан медиалды орналасады. \ Әйелдерде жамбас астау бөлігі аналық без артынан,жатыр мойынын бүйір жағынан орай өтіп,қынаптың алдыңғы қабырғасы мен несепқық аралығында орналасады. Ерлерде: жамбас астау бөлігі шәует шығаратын түтіктің сыртында орналасып,оны қиып,шаует қуықшасының жоғарғы жиегінен кішкене төмен несепқуыққа ашылады. Несепағардың жамбас астау бөлігінің соңғы бөлімі несепқуық қабырғасына 1,5-2 см қиғаш бағытта өтіп,қабырға ішкі бөлік , парс интрамуралис атауын алады. Қанмен қамтамасыз етілуі. Оң: жоғарғы бөлігі-бүйрек, аталық аналық без артерияларнан. Артерия реналис, арт тестукуларис. Сол: тармақталған несепағар тармақтары Ортаңғы бөлігі: құрсақтық қолқа жалпы және ішкі мықын артерияларынан Төменгі ; ортаңғы және төменгі тік ішек артерияларынан Несепғар веналары аталык без жане аналык без веналарына,кейін ішкі мықын венасына ашылады. Лимфа тамырлары бел және ішкі мықын лимфа түйіндеріне құйылады. Несепағар нервтері бүйрек ,несепағар төменгі құрсақасты өрімдерінен басталады. Несепағардың жоғарғы бөлігінің парасимпатикалық нервтенуі кезбе нервпен яғни бүйрек өрімі арқылы төменгі бөлігі жамбас астау ішкі нервтерімен жүреді. Несепқуық. Везика уринария Дара , қуыс мүше. Несеп жиналатын орын, көлемі өзгермелі келеді, несепке толғанда пішіні дөңгелек. 250-500 мл Несепқықтың біз ұшын апех денесы корпус весикае , түбін фундус весикае, мойнын сервикс весикае. Төменгі бөлігі құйғыш тәрізді тарылған, несепшығаратын өзекке жалғасады. Неесепқуық кіші жамбас қуысында, симфиздің артында орналасад. Ер адамдарда артқы беті – тік ішекпен, шәует шығаратын түтіктің кең жерімен,түбі қуықасты безбен, жоғарғы бетінде жіңішке ішек ілмектері. Әйел адамда артқы беті жатыр мойнының алдыңғы қабырғасымен, қынаппен , түбі несеп жыныс диафрагмасының жоғарғы бетінде жатады. Бүйір беттерінде артқы өтісті көтеретін бұлшықетпен шектелген. Несеппен толғанда мезоперитонеальды, бос болғанда ретроперитонеалды. Бүйірінен алдынан артынан ішастармен жабылуына байланысты ұңғыл пайда болады. Ерлерде : тік ішек қүық ұңғылы Әйелдерде : қуық жатыр ұңғылы. Фиксациялық аппараты Ерлерде қасаға қуықасты байлам Әйелдерде қасаға қуық байламы. Қасаға қуық бұлшық еті Ерлерде: тік ішек қуық бұлшық еті Несеп шығаратын өзектің бастапқы бөлігі және несепағардың соңғы бөлігі. Ерлерде : қуық асты без Әйелдерде несеп жыныс көкет Еркек несеп шығаратын өзегі Уретра маскулина* түтік пішінді тақ мүше, диаметрі 0,5-0,7 см, ұзындығы 16-22 см. Шәуетті лақтыруга, несепті шығаруға қатысады. Қуықасты безінен несеп жыныс көкетінен және еркек жыныс мүшесінің кеуекті денесінен өтеді. Несепқуық қабырғасында несеп шығаратын өзектің ішкі тесігінен басталып, жыныс мүшесінің басында орналасқан несеп шығаратын өзектің тесігімен аяқталад. Топографиялық орналасуына байланысты 3 бөлікке бөлінеді, қуықасты, жарғақты және кеуекті, , ал қозғалмалы болуына байланысты қозғалмалы және қозғалмайтын бөліктерге бөлінеді. Қуықасты бөлігінің ұзындығы 3 см, вертикалды бағытта қуықасты безден өтеді. Қуысы қуықасты бөлігінің ортаңғы бөлімінде кеңейген. Несеп шығаратын өзектің артқы қабырғасында сопақша төмпе несеп шығаратын өзектің қыры орналасқан. Қырдың ең шығыңқы бөлігі – шәует төбешігі. Оның ұщында ұңғыл қуықасты жатыршасы орналасқан. Қуықасты жатыршасының жан жағынан шәует шәует жіберетін түтіктің тесігі ашылады. Щәует төбешігінің айналасында қуықасты бездің шығару түтіктернің тесіктері орналасқан.Жарғақты бөлігі қуықасты без ұшынан жыныс мүшесінің буылтығына дейінгі аралығында орналасқан. Бұл бөлігі қысқа 1,5 см және өте тар.Несеп жыныс көкетінен өткенн жерінде несеп шығаратын өзектің қысқыш бұлшыкетін құрайтын көлденең жолақты бұлшықет талшықтарымен қоршалған. Кеуекті бөлігі . – несеп шығаратын өзектің ең ұзын бөлігі , жыныс мүшесінің кеуекті денесінің қалыңдығында орналасады. Еркек несеп шығаратын өзектің соңғы бөлімі жыныс мүшесінің басында орналасып, несеп шығаратын өзектің қайықтәрізді шұңқырын түзіп, қайтадан кеңейеді. Еркек несеп шығаратын өзегі жыныс мүшесінің басында өзінің сыртқы тесігімен тесігімен аяқталады, ол аз созылады. Себебі өзек қабырғасында фиброзды эластикалық сақина бар. Еркек несеп шығаратын өзек өз жолында S тәрізді иіліп, 3 тарылуды береді. Еркекнесеп шығаратын өзектің ішкі тесігі аймағында - несеп жыныс көкетінен өткен жерінде Еркек несеп шығаратын өзектің сыртқы тесігі аймағында. Еркек несеп шығаратын өзектің кеңею жерлері: Қуықасты без бөлігінде Жыныс мүшесінің буылтығында Соңғы бөлімінде , қайықтәрізді шұңқырда. Гистология Зәр шығару жолдары,: бүйрек тостағандары, түбекшелері , несепғкар, қуық. Эмбриональдық даму кезеңінде зәр тұзетін мүшелердің 3 түрі ажыратылады: Алғашқы бүйрек Алдыңғы б.йрек Тұрақты бүйрек. Алдыңғы бүйрек * ол мезодерманың 8-10 сегменттік аяқшаларынан дамуы. Адам ұрығында зәр түзуші мүше ретінде қызмет атқармайды Алғашқы бүйрек – ұрықтың кеуде бөлігінде орналасқан 25 сегмент аяқшалардан дамиды. Сегмент аяқшалары солиттер мен спланхнотомнан оқшауланадыда,алғашқы бүйректің тұйықталған түтікшелеріне айналады. Түтікше мезонефральды өзекке қарай өсіп бір ұшы қосылады. Екінші ұшына қарай қолқадан тамырлар келедіде. Қылтамырлық шумаққа айналады. Түтікшелердің тұйық шеті шумақтарды сыртынан қоршап олардың капсуласын құрайды. Қылтамырлық шумақтар мен капсулалар бірігіп бүйрек денешіктерін құрайды. Алдыңғы бүйректің дамуы барысында пайда болған мезонефральды өзек артқы ішекке ашлады. Тұрақты бүйрек 2 айында ұрықтың дамиды. Толық дамуы бала туғаннан кейін аяқталады. Дамудың 2 кезеңі: Мезонефральды өзек және нефрогендік тіннен дамиды. Нефрогенді ұлпа – ол ұрықтың каудальды бөлігіндегі сегмент аяқшаларынан бөлінбеген мезодермадан дамиды. Мезонефральды өзек бүйрек түбекшесіне , тостағанда несепағарға түтікше жинақтаушы түтікшеге бастау алады. Нефрогендіден бүйрек каналдары дамиды. Бірінші ұшынан капсула, екінші ұшынан жинақтаушы түтікшеге қосылады. Мезонефральды өзек нефрогендік бастамаға қарай өседі және кейін одан несепағар,бүйрек тостағандарымен бүйректің түбегі, ал олардан өсінділер шығып, жинақтаушы өзектер мен түтікшелере айналады. Бұл түтікшелер нефрогендік бастамада түтікшелердің индукторы болып табылады. Нефрогендік бастамадан жасушалар шоғыры пайда болады, одан кейін тұйықталған көпіршіктерге айналады. Көпіршіктер ұзынынан өсе келе тұйықталған бүйрек түтікшелеріне айналады. Өсу барысында S тәрізді иіледі. Түтікшенің қабырғасының жинақтаушы түтікшенің тұйықталған өсіндісіне жанасқан жағымен әрекеттескенде, олардың қуыстарының қосылуы өтед. Бүйрек түтікшесінің қарама қарсы тұйықталған ұшы 2 қабатты тостағанға ұқсайды, ойысына артериалдық қылтамырлардың шумағына енед. Бұл жерде бүйректің тамырлы шумағы қалыптасады. Капсуламен бірге бүйрек денешігін құрайды. Тұрақты бүйрек жылдам өсе бастайды, 3 айдан бастап алдыңғы бүйрекке , алғашқы бүйректің жоғарғы жағында жатады да, тұрақты бүйрекке ауысады да, ұрық ағзасында зәр шығару қызмет атқара бастайды. Зәрдің негізгі қызмет атқарушы тұрақты бүйрек болып табылады. Зәр шығару жолдарының құрылыстары бір біріне өте ұқсас болып келеді. Тостағанша мен түбекшелері : шырышты, шырыш асты, бұлшық етті адвентициальды қабықтан тұрады. Шырышты өтпелі эпителийдан құралады. Және меншікті табақшасын көруге болады. Бұлшық ет – жазық миоциттер орналасады, шиырщықталып бүйрек пирамидаларында бүртікшелер болады ғой, бүртікше айналасында миоциттер айналмалы бағытта орналасады, сол себепті зәрдің түзілуі кіші тостағаншалардан үлкен тостағаншаларға өтуін қамтамасыз етеді. Сыртқы адвентициальды. Несепағар зәрді бүйректен қуыққа жеткізуші мүше. Шырышты – тереңінде бойлық қатпарлары болуының арқасында, созылуға қабілетті. Шырыш асты : құрылысы жағынан қуық асты безіне ұқсас. Ұсақ альвеолярлы түтікшелі бездер орналасады. Бұлшық етті қабықшасы жазық бұлшық ет шоғырларынан тұрады, несепағарды жоғарыдан төмен қарай шиыршықтала қоршап, жоғарғы бөлімінде 2 , төменгі де 3 қабатты құрайды. Жоғарғы бөлігі : сыртқы бойлық, ішкі циркулярлы. Төменгі : сыртқы,ішкі – бойлық. Ортаңғы қабаты циркулярлы. Сыртқы адвентициалды. Борпылдақ дәнекер. Бұлшық етті қабықшада жазық миоциттердің спиральды бағытталуы зәрдің бүйрек түбекшесінен және несепағар бойымен үлестене тасымалданады. Несепағар 3 , сиректеу екі немесе төрт секциялардан – цистоидтардан тұрады. Араларында жұмдар орналасады. Жұмдардың қызметін шырыш асты негізде, бұлщық етті қабықшада орналасқан кең ирелендеген тамырлардын унгырлы кавернозды құрылымдары атқарады. Олардың қанға толуына сійкес, жұмдар ашық немесе жабық болады. Біртіндеп секцияның зәрге толуы несепағардың қабырғасында орналасқан рецепторларға қысымның күшеюі барысында рефлекторлық жолмен өтеді. Зәр бүйрек түбекшесінен несепағардың жоғарғы , ал одан төменгі секцияларына, кейін қуыққа үлестерге бөлініп кетеді. Адвентициалды қабығы дәнекер тінмен қапталады. Қуықтың шырышты қабықшасы өтпелі эпителийден және меншікті табақшадан тұрады. Ұсақ қан тамырлары эпителийге ерекше жақын орналасады. Бос болған немесе орташа созылған кезде қуықтың шырышты қабықшасының қатпарлары болады. Қатпарлар қуық түбінің алдыңғы бөліімінде қуыққа несепағардың кіретін және зәр шығару түтігінің шығатын жерінде болмайды. Пішіні үшбұрыш тәрізді қуық қабырғасының осы аймағында шырыш асты негіз жоқ, шырышты қабықшасы бұлшық етті қабықшамен бірігіп кеткеен. Шырышты қабықшаның меншікті табақшасында несепағардың төменгі бөлімінің бездеріне ұқсас бездер орналасады. Қуықтың бұлшық етті қабықшасы шекарасы анық емес, 3 қабаттан тұрады, олар спиральды бағытталған,қиылысатын жазық бұлшық ет жазық бұлшық ет жасшаларының шоғырнан тұратын жүйені құрайды. Жазық бұлшқ ет жасушалары пішіні ұштары ажыраған ұршыққа ұқсас болп келед. Дәнекер тінінің қаббаттары бұл қабықшадағы бқлшық ет тінін жеке ірі шоғырларға бөлед., қуықтың мойынында айналмалы қабат бұлшық ет жұмын құрайды. Сыртқы қабықша қуықтың жоғарғы артқы және жартылай бүйір беттерінде ішперде жапырақшасынан тұрады, ал қалған бөлімдерінде адвентициальды болады. Нефрон Бүйректің құрылымдық қызметтік бірлігі,түтікше ұзындығы 50 мм дейн болп келеды, нефрон – жинақтаушы түтікшеге өтеді,ал бірнеше түтікшенің жиынтығы жинақтаушы өзекті береді. Жинақтаушы өзекше пирамидалардың ұшында бүйрек тостағандарына ашылатын, бүртікшелі каналға жалғасады.Нефронның құрамына тамырлы шумақ капсуласы , проксимальды иректелген түтікше , проксимальды тік түтікше, жіңішке түтікше кіреді. Оның төмендеуші және өрлеуші бөлңмдерін ажыратамыз. Сонымен қатар дистальды тік және иректелген түтікше кіреді. Жіңішке түтікше мен дистальды тік түтікше Генле ілмегін құрайды. Бүйрек денешігі тамырлы шумақтан,оны қоршайтын шумақ капсуласынан тұрады. Тамырлы шумақ фенестрленген типті гемокапиллярлар жиынтыы , олардың арасында мезангий негізгі зат түрінде жане мезангиоциттер: жазық бұлшық етті, макрофагтық және транзиторлық. Шумақ капсуласы : сыртқы жапырақшасы бір қабатты жазық және текшелі эпитиолициттерден құралған,пішіні екі қабатты бокалға ұқсас. Ішкі жапырақшасы ірі дұрыс пішінделмеген эпитиалдық жасушалар – подациттен тұрады. 2 жапырақша аралығында қуысы болады, ал капсуланың зәрге арналған кеңістіі бар. Капсула қуысы нефронның проксимальды түтікшесінің қуысына жалғасады. Подациттер Денесінен бірнеше ірі жалпақ өсінділер-цитотрабикулалар,ал олардан гломерулярлық базальды мембранаға бекитін , көптеген ұсақ өсінділер – цитоподиялар.Цитоподиялар арасында жіңішке сүзгілік саңылаулар болады. Подациттер гломерулярлық базальды мембрананың компонеттерін синтездейді және капиллярлардығы қан айналымын реттейтін затын синтездейді. Бұл жасуша бетінде комплементтің және ангигендердің рецепторлары бар, бұл жасушаның иммундық және қабыну реакцияларына белсенді қатыса алуының дәйелі. Матрикстің негізгі компонеттері: адгезивті белок: ламинин,кологен олар жіңішке фибриллярлық тор құрайды. Мезонгиациттер жазық бұлшық етті матрикс компонеттерін түзуге , ангиотензин,гистамин,вазопрессин жиырылуынан шумақтың қан айналымын реттейді.транзиторлық қан айналымнан шыққан моноциттер. Бүйректің сүзгі тосқауылы гломерулярлық базалды мембрана 3 қабаттан тұрады. Сыртұы және ішкі ашық түсті табақшалар- тығыздығы төмен. Ортаңғы күңгірт түсті тығыздығы жоғарылау. Бұл мембрананың құрылымдық негізі , диаметрі 7 нм ,ұяшық тор құрайтын 4 типты коллогеннен және мембранаға подоцит аяқшалары мен қылтамыр эндотелиоцитінің бекуін қамтамасыз ететін нәруыз – ламининнен тұрады. Мембранасының құрамында протеогликан болады. Олар эндотелиоциттерден подоцитке қарай теріс зарядты қалыптастырат. Шумақ қылтамыр эндотелийі капсуланың ішкі жапырақшасының подоциттері және оларға ортақ гломерулярлық 3 қабатты базальды мембрана-сүзгілік тосқауылды құрайды. Проксимальды құрамына мректелген және тік түтікше түрінде ол дұрыс пішінделмеген диаметр 60 мкм құрайды. Эпителий 1 қабатты текшелі микробүрлі. Ол реабсорбцияны жүзеге асырады,яғни алғашқы зәрден қанға нәруыз,глюкозаны ,электролит және суды сіңіреді. Апикальды бөлімде микробүрлі жиекше кездеседі, онда глюкозаның толық кезінде сіңірілуіне қажет сілті фосфотазаның белсенділігі жоғары болады. Цитоплазмасында пиноцитоздық көпіршіктер жане протеолиттік ферменттерге бай лизосомалар болады. Пиноциттік көпіршіктер алғашқы зәрден нәруыз сіңіреді. Лизосомалық фермент әсерінен : нәруыздың аминқышқылға дейін ыдырауы жүреді.Базальды бөлігінде плазмолемма қатпарлары мен олардың арасында орналасқан митохондриялардан тұратын базальды лабиринт орналасады. Плазмолемма қатпары натрий, калий, және атф фаза ферментіне бай. Сонымен қатар проксимальды түтікшенің тік бөлімінің қуысына органикалық өнім креатинин өндіріледі. Митохондриялары сукцинат дегидрогеназа ферментіне бай, бүлар элоктролиттердің белсенді кері тасымалдануына әсер етеді. Жіңішке Эпителий 1 қабатты жазық эпителоциттерден құралған. Төмендеуші жіңішке түтікшелерде эпителиоциттерінің цитаплазмасы ашық түсті, органеллалары мен ферменті аз. Бұл түтікшеледе судың белсенсіз қайта сіңірілуі жүреді. Өрлеуші жіңішке түтікшесінде эпителиоциттер плазмолеммада натрий, калий атф фаза ферментінің және митохондриясында сдг белсенділігінің жоғары болуымен ерекшеленеді. Бұл ферменттердің көмегімен мұнда электролиттердің натрий,хлор,және тағыда басқа реабсорбциясы жүреді. Дистальды эпителий -1 қабатты аласа цилиндрлік эпителий.микробүрлері жоқ ,базальды бөлігінде базальды лабиринті болады, бұл жерде натрий, калий атф-аза жане сдг белсенділігі жоғары болады. Суды өткізбейді,бірақ бүйрек үсті бездерінің альдесторон гормонының әсерінен электролиттердің реабсорбциясы белсенді жүреді. Жинақтаушы Эпителий қыртыстық затының жоғарғы бөлімінде 1 қабатты текшелі милық затының төменгі бөлімінде 1 қабатты аласа цилиндрлік 2 түрлі жасуша : Ашық түсті органеллалары нашар дамыған , цитоплазмасы ішкі қатпарларды түзеді. Судың реабсорбциясы жүреді. Күңгірт түсті : хлорлы сутекті қышқылын бөледі, оның әсерінен зәрдің қышқылдануы жүредіде, жасушалардың секреторлық қызметін қамтамасыз етеді. Бүйрек физиологиясы Бүйрек қыртысындағы шумақтық локализациясының ерекшеліктеріне, түтікше құрылымына және қанмен қамтамасыз ету ерекшеліктеріне сәйкес нефрондардың 3 түрін бөлеміз, беткейлік интракортикалық және юкстомедулярлық. Беткей нефрон немесе суперфициалды нефрондардың қыртысында үстірт орналасқан шумақтары бар , генленің ең қысқа ілмегін 20-30 процентін құрадйы. Интракортикальды нефрон: бүйрек қыртысының ортаңғы бөлігінде орналасқан қыртысы ішілік нефрондар, нефронның ішінде ең көбі 60-70пайызды алады,және несептің ультрафильтрациялық процестерінде негізгі рөл атқарады. Олардың афферентті аретриола диаметрі эфферентті артеоладан үлкен соңғысының тармақтары қыртыстық және милы қабаттың капиллярлардың тығыз торын береді Юкстомедуллярлы нефрондар әлдеқайда аз, 10-15 пайыз,олардың шумақтары бүйрек қыртсы мен миының шекарасында орналасқан ,эфферентті артериолар,афференттіге қарағанда кеңірек , генле ілмектері ең ұзын, және бүйрек пирамидаларының ұшына дерлік төмендейді. Эфферентті артериолаларп генле ілмегіне параллель милы қабаттың тереңіне өтетін тік капиллярлары жоғарланған және төмендеген тамыр құрайды. Юкстомедулярлық нефрондар зәрдің шоғырлануы және сұйылту процесінде жетекші рөл атқарады. Зәр шығару процесі 3 процестен тұрады: Қан плазмасынан судың және төменгі молекулалық құрамдастықтың біріншілік несеп түзілумен шумақтық ультрафилтрация. 1 шілік несептен су мен ағзаға қажетті түтікшелік реабсорбциясы қайта қанға сіңу Эндогендік және экзогендік табиғаттағы иондардың органикалық затының құбырлы секрециясы. жүктеу/скачать 37,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|