Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 210-сурақ. Қозу процесі сатыларының өрбу механизмі қандай?
Қ озу табиғатын түсіндіретін мембраналы қ теорияға сөйкес рефракгерлікгің абсолюттік сатысы натрий иондарьшың торша ішіне өтуінщ тиылып, мембрананың калий иондары үшін өтшділігінің жо- ғарылауымен байланысты. Осының нөтижесінде мембрананьщ қоз- ғыштығы уақытша жойылып, онда тітіркендіруге жауап ретінде өре- кет потенциалы туыңцамайды. 202 Рефрактерліктің салыстырмалы сатысында натрий иондарының өтімділігін төмендетіп, калий иондарының өтімділігін жоғарылата- тын жағдайлар ж ойылып, м ем брананы ң ты ны ш ты қ күйіндегі қасиеттері қалпына келеді. Осының нөтижесінде торшалар мембра- насының қозғыштығы мен өрекет потенциалын тудыру қабілеті біртіндеп қалпына оралады. Дегенмен, бүл кезеңде қозғыштық қабілет томен деңгейде болады, сондықтан қозу процесін тудыру үшін тітіркендіргіш күші зор болу керек. Рефрактерліктің экзальтация сатысында торшаларда қалыптасты- ру процесі толығымен аяқталады. Үйексіздену (мембраналық потен циал деңгейінің төмендеуі) аяқталып, торшаның қозғыштығы жоға- рылайды. Осы кезде торш аны ң тітіркендіргіш ке сезімталдығы күшейеді, үлпа келесі қозу процесіне дайын күйге оралады. Рефрактерлікгің субнормалы кезеңі іздік гиперүйекгену (мембра- налық потенциал деңгейінің жоғарылауы) кезінде туындайды. Бұл мерзімде тыныштық потенциалыньщ деңгейі жоғарылайды, сондықтан үйексіздену процесін тудыру үшін күшті тітіркеңдіргіш қолдану қажет. 211-сурақ. Тітіркендіргіш дегеніміз не, ол қалай ж іктеледі? Тітіркендіргіш дегеніміз өз өсерімен тірі үлпаларда қозу процесін тудыратын ішкі немесе сыртқы орта факторлары, агенттері. Олар бірнеше принцип негізінде жіктеледі. Табигатына байланысты тітіркендіргіш химиялық (қышқылдар, сілтілер, түздар, улар т.б.), ф изикалы қ (механикалық, термиялық, электрлік, сөулелік, дыбыстьщ т.б.), биологиялық (микробтар, вирус- тар, гормондар т.б.) болып бөлінеді. Үлпалар мен жалпы организмге ететін өсерінің мөніне қарай тітіркендіргіштер үйреншікті (адекватты) жөне тосын (инадекватгы) болып бөлінеді. Үлпалар мен құрылымдар өсеріне эволюциялық даму барысында жақсы бейімделген, сондықтан оларға қалыпты, табиғи жағдайда эсер ететін тітікендіргіштерді үйреншікті тітіркендіргіш дейді. Мысалы, ет талшықтары үшін нерв тітіркенісі, көз фоторе- цепторлары үшін — сөуле, есту рецепторлары үшін - дыбыс толқыны т.с.с. үйреншікті тітікендіргіш болып табылады. Үлпалар мен мүше- лерге табиғи жағдайда эсер етпейтін тітікендіргіштерді - тосын тітікендіргіш дейді. Қалыпты жағдайда олар үлпаларда қозу процесін тудырмайды, бірақ эсер күші мен тітіркендіру мерзімі жеткілікті болғанда олар қозу процесін тудыра алады. Мысалы, өр түрлі меха- никалық факторлар (соғу, шаншу, қысу т.б.), электр тогы, қыш қыл- дар өсерімен бұлшық ет жиырылады. Эсер күшіне қарай тітікендіргіштер табалдырықты, табалдырықтан жоғары жөне табалдырықтан төмен болып бөлінеді. 203 Тітіркендіргіштің қозу процесін тудыратьш ең аз шамасын табал- дырықты тітіркендіргіш, немесе бастау куш, дейді. Эсер күші табал- дырықтан кем тітікендіргішті табалдырықтан төмен, ал табалды- рықтан артықтарын - табалдырықтан жогары тітіркевдіргіпггердейді. 212- сурақ. Итіркендірудің орістік заңы деген не? Ф изиологиялық процестерді зертгеу мақсатында тосын (инадек- ватты) тітікендіргіш болса да электр тогы кең қолданылады. Оның себебі - токтың күшін, эсер уақытын, градиентін дөл шамалауға жөне тез өзгертуге болады. Сонымен қатар электр тогы табиғаты жағынан организмде пайда болатын биотокқа үқсас, сондықтан ол организмде терең аутқулар туғызбайды, ұлпаларды зақымдамайды. Организмде жүйке жөне нерв ұлпасы электролит болып табыла- ды да, тоқты жақсы өткізеді. Оларға тұрақты токпен эсер етсе, ион- дар алмасу процесі жүріп, анодқа (оң өріске) - аниондар (теріс за- рядты иондар), катодқа (теріс өріске) - катиондар (оң зарядты ион- дар) жиналады. Е.Пфлюгер деректеріне сөйкес түрақты ток үлпаны тек электр тізбегі тұйықталған (элекгродтар тигізілген) жөне ажы- раған (элекгродтар алынған) кезде ғана тітіркендіреді. Сонымен қатар мұндай жағдайда ұлпаның тек электродтар ж анасқан жері ғана тітіркенеді. Орташа күші бар ток тізбегі тұйықталғанда қозу - катод- та, ал аж ыраған кезде - анодта пайда болады. Осы қүбы лы с жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|