Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| риллалар және торша қосындылары, - саркосомалар мен митохонд-
риялар, орналасады. Митохондрияларда тотықпалы фосфорлау процесі жүреді де, ет талшықтарына қажет қуат бөлінеді. 214 Миофибриллалар ет талшығы- ның бір ұшынан екінші ұшына дейін созыла орналасады. Олар- дың жуандығы 0,5-2 мкм шама сында болады 41-сурет. Өз кезегінде миофибриллалар жіңішке жөне жуан белок жіпше- лерінен, - протофибриллалардан (ф иламенттерден), құралады . Әрбір миофибрилланың қүра- мында 2-2,5 мың протофибрил- лалар болады. Жіңішке - актин жіпшелерінің жуандығы 5-8 нм, ұзындығы - 1-1,2 мкм, ал жуан - миозин жіпшелерінің диаметрі - 10-15 нм, ұзындығы - 1,5 мкм. Микроскоппен қарағанда миофиб- риллаларды ң ұзы на бойында алма кезек орналасқан күңгірт, - анизотроптық, жөне ақшыл, - изотроптық, жолақтар көрінеді, сондықтан қаңқа еті талшықта- А И Саркомер и А і------------ \ 3 41-сурет. Саркомер қүрылысының схемасы рын көлденең жолақ ет талшықтары деп атайды. Талшықтың күңгірг учаскесі, - А дискасы, сөулені қос жақты шағылыстырады, ал изот- ропты участкелерге, - И дискасына, мұндай қасиетгер төн емес. Миофибриллалардың ақшыл учаскелері орта тұсында тығыз жолақ- пен, - Z - мембранасымен, бөлінген (41-сурет). Осы мембрана мио- фибриллаларды жеке сегментгерге, - саркомерлерге, бөледі. Саркомердің екі шетінде жарты изотроптық дискалар, ал орта шенінде - бүтін анизотроптық диск орналасады. Ж ылы қанды жануарлар етінде саркомердің ұзындығы 2 мкм шамасында болады. Z мембранасына актин жілшелері бекиді. Миофибриллалардың күңгірт участкелерінде миозин протофибриллалары орналасады да, олардың ортаңғы жуан- даған бөлігі М мембранасын түзеді. Актин жіпшелерінің үпггары ми озин жіпшелерінің арасына кірігіп жатады. Актин мен миозин жіпшелері өзара миозиннен шығатын көптеген көлденең көпіршелер арқылы жалғасады. Бұл көпіршелерде басқа заттармен қатар АТФ- аза ферменті болады. Әрбір миозин протофибрилін алты актин протофибрилі қоршап жатады. Миофибриллалардьщ А дискасының ұзындығы өзгермейді, ал И - дискасының ұзындығы ет талшығы- ныңжиырылу сатысьша қарай өзгеріп отырады. Миофибриллалардьщ актин жіпшелері кірікпеген А диск ауданын Н аймағы деп атайды. 215 226- сурақ. Миофибриллалар щрамалары қандай қызмет атқарады? Ет талшықтарыньщ жиырылуын Z мембранасымен шектелген функ- ционалдық құрылым, - саркомер, қамтамасыз етеді.Талшықтардың физиологиялық күйіне қарай саркомер ұзарып- қысқарып отырады. Ет талшықтарыңда жазық эндоплазмалық тор, немесе саркоплаз- малық ретикулум, біртұтас түтікшелер мен цистерналар (қуыстар) құрады. Кейбір түгікшелер миофибриллаларды бойлай орналасып, Н аймағында анастамоздар қүрады да, миофибриллаларды қоршап жат- қан қуыстармен, - цистерналармен, жалғасады. Қуыстар жұбы сар- колеммадан басталып, ет талшықтарын көлденең қиып өтетін түтікшелермен (Т-арналармен) жанасып жатады. Т-арна мен оның бүйірінде тепе-тең (симметриялы) орналасқан қуыстар жиынтығын уштаган деп атайды. Қос мекенділерде үштаган Z-жолағы деңгейіңде, ал сүт қорекгілерде - А дискалар шекарасында орналасады. Саркоплаз- малық ретикулум элементтері қозу процесінің ет талшықтарының ішіңде таралуын, талшықтардың жиырылып, босаңсуын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Ет талшықтарының жиырылуын негізінен актомиозиңдік кешен құрайтьш актин жөне миозин белоктары қамтамасыз етеді. Бүл белок- тар суда ерімейді, бірақ тұзды ерітінділермен шайылады. Жиырылт- қыш белоктарға жіңішке жіпшелерде (актинде) болатын тропомио- жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|