Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 234- сурақ. Ет куші деген не, оган қандай факторлар эсер етеді?
Ж ыйырылған кезде ет талшықтары тудырған ширығу, кернеу деңгейін ет күші дейді. Еттің жиырылу дөрежесі тітіркендіргіш күшіне, еттің морфологиялық ерекшеліктеріне жөне физиологиялық күйіне байланысты. Үзын бүлш ы қ еттер келте еттермен салыстырғанда көбірек қысқарады. Еттің жиырылу күпгі оның созылу деңгейімен байланысты өзгереді. Ет аз мөлшерде керілсе (созылса), онъщ серпімді қүрамалары ширы- ғып, жиырылу күші артады. Ал, ет шамадан тыс керілсе, оның жиы рылу күші өлсірейді, себебі, ет қатты созылғанда актин мен миозин жіпшелерінің жанасатын кесінділерінің ұзындығы азайып, оларды үштастыратын көпіршелер саны кемиді. Етгің күші оның физиологиялық көлденең енінің (талшықтар бағы- тьша перпендикуляр қиындысының) мөлшеріне байланысты. Таранды жөне жартылай таранды етгер күшіірек болады да, бүйірлі еттер одан өлсіздеу, ал талшықтары параллель орналасқан етгер өте өлсіз келеді. 235- сурақ. Булшық еттің қажуы деген не экәне бул процесс қалай дамиды? Қажу деп өрекет атқарғаннан кейін жеке мүшелердің, немесе бүкіл организмнің, жұмыс қабілетінің уақытша төмендеуін, не жойылуын айтады. Бүлш ық ет үзақ уақыт жұмыс атқарудың салдарынан қажи- ды. Қажыған кезде етгің функционалдық қасиеттері - қозғыштығы, лабильділігі, жиырылғыпггығы төмендейді, босаңсу сатысы ұзарады. Қ аңқа еттері бірыңғай салалы етгерден шапшаңырақ қажиды, ал қаң қа етгерінде ақ еттер қызыл етгерден бүрынырақ қажиды. Қажу процесі кезінде бұлшық етте қуат көзі болып табылатын АТФ пен гликоген тапшылығы байқалады. Сонымен қатар бүлшық етгің жиырылу процесін қамтамасыз ететін белоктарда да құрылым- ды қ өзгерісгер туындайды: актомиозин қүрамьшдағы сульфгидрильдік топтар азайып, АТФ-тің өрекеті бүзылады. Бұлшық етгің қажуына аталған жөйтгермен қатар еттің жиырылғыш аппаратыңдағы, немесе нерв — ет жалғамаларындағы (синапс), өзгерістер де себеітаіі болады. Бүл түрғындан ацетилхолин қорыньщ азаюьш, АТФ 222 пен КФ-тің тапшылығын сүт қышқылының жинақталуын, көмірсулар қорыньщ азаюын атауға болады. Бірақ өрекет түріне қарай бұл аталған факторлардың қажу процесін тудырудағы рөлі өзгеріп огыруы мүмкін. 236- сурақ. Бірыңгай салалы еттерге қандай функционалдық ерекиіеліктер тән? Бірығай салалы еттер ішкі ағазалар мен қан тамырлары қабырға- сында, теріде кездеседі. Олар қаңқа етгерінен баяуырақ жиырылады жөне де жиырылу жағдайын ұзақ уақыт сақтай алады. Қ ан тамырлары мен үры қты қ өзек жолы қабы рғалары ны ң миоцитгерінен басқа барлық бірыңғай салалы ет торшаларына электр потенциалының өздігінен туындау қасиеті тән. Бірыңғай салалы етгердің тонусы оларды нервсіздендіргеннен, тіш і оқшаулағаннан кейін де сақталады. Демек, бірыңғай салалы еттерде қозу толқы ны нерв импульсінің өсерімен байланысты емес, ж үрек етіндегі сияқты миогендік жолмен пейсмекер деп аталатын торшаларда пайда болады. Бүл құбылысты бірыңғай салалы еттер автоматизмі деп атайды. Ағыл- шын тілінен аударғанда пейсмекер деген сөз ырғақ беруші деген ма- ғына береді. Бүл торшаларға электрлік тербелістер тудырып, оларды басқа торшаларға таратьш отыратын қасиет төн. Бірыңғай салалы ет торшаларында тыныштық потенциалы томен деңгейімен (10-20 мВ) сипатталады. Оны тудыруда натрий, калий иондарымен қатар кальций жөне хлор иондары қатысады. Ал, өрекет потенциалы пейсмекерлік потенциал өсерімен кальцийлік арналар- дың белсенуі салдарьшан торша мембранасьпп»щ табалдырықты дең- гейге дейін үйексізденуі нөтижесінде пайда болады. Бірыңғай салалы еттердің қозғыштық қасиеті томен. Оның қозу табалдырығы жоғары, ал хронаксиясы ұзақ болады, қозу толқыны айналымды электр тогы арқылы таралады жөне қозу бір торшадан іргелес орналасқан торшаға оңай өтеді. Бүл еттердің бүркеме жөне жиырылу кезендері ұзағырақ, босаңсу кезеңі созылыңқы келеді. Бірыңғай салалы етгерде тонус жақсы байқалады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|