Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан

ды ң артериялық ұшында су және онда еріген майда молекулалы зат- 
тар - анорганикалық тұздар, глюкоза жөне оттегі - қаннан ұлпаара- 
л ы қ  сұйы ққа өтеді.  Капиллярдың артериялық ұшыңда қысым  с.б. 
30-35  мм,  ал  веналық  ұшында  с.б.  20-25  мм-ге  дейін  төмендейді. 
Капиллярлар қабырғасының сыртында жиырылғыш құрылым - Ру­
жье перициттері орналасады. Осы құрылым капиллярдың ашылып, 
жабылуын  реттеуге  қатысады  деген  болжам  болған.  Қазіргі  кезде 
жүрек-тамыр жүйесінде “шүмек” қызметін артериолалар атқарады 
деген дерекгер жинақталған. Олар ашылса капиллярларға келетін қан 
мөлшері артып, іске қосылатын капиллярлар саны көбейеді, аумақ- 
ты қ қан айналым жақсарады. Ал, артериолалар жабылғанда сол аумақ 
капиллярлары жабылып, қан айналымы нашарлайды.
Түрлі мүшелерде капиллярлар пішіні, мөлшері, саны өр қилы бо- 
лады. Зат алмасу процесі күштірек жүретін мүшелерде олардың саны 
көбірек.  Мысалы, қ аң қа етімен салыстырғанда жүрек етінің көлде- 
нең қиындысының  1мм2-де  капиллярлар саны  5-6 есе  көп  болады. 
Үсақ жануарлар денесінде капиллярлар ірі жануарлармен салыстыр- 
ғанда тығызырақ  орналасады.  Иттің  қаң қа  етінің  Імм2  аумағында 
2500 капиллярлар болса, теңіз тьппқанъшда оның саны 4000-ға жетеді. 
А.Крог деректеріне  сөйкес  жұмыс  үстінде  бақа  етінің  1  мм2  аума- 
ғында орналасқан 400 капиллярдың 325-і іске қосылса, тыньпитық 
күйде тек  10-20  капилляр  ғана аш ы қ күйде болады.  Ал теңіз тыш- 
қаны ны ң  4000  капиллярының  жүмыс  үстінде  2500  капилляры,  ал 
тыныштық күйде тек 30-270 капилляры қан айналым жүйесіне косы- 
лады. Тыныштық кезіңде бақа етінің капиллярларының арасы 200- 
800 мкм болса, жүмыс кезінде ол  30-50 мкм дейін азаяды, демек өр 
капиллярдың қызмет ауқымы  100-400 мкм-ден  15-25  мкм-ге дейін 
азаяды. Тыныштық жағдайыңца капиллярлар айналымға беліілі бір 
ретпен қосылып отырады: ашық капиллярлар бірінен соң бірі жабы- 
лады да, іске басқа капиллярлар қосылады. Артериолалар, капилляр­
лар жөне венулалар жалгасы организмде микроайнальімдық арна құрады.
76-сурақ.  Веналарда қан агынының қандай ерекшеліктері болады?
М икроайналымдық арнадан өткен қан вена жүйесіне жиналады. 
Денеде  вена жүйесі сиымдылық тамырларды  құрайды,  онда айна- 
лымдағы  қанны ң 65-70  пайызы  жиналады.  Вена  қабырғасы жүқа, 
керілгіш  келеді,  себебі  оны ң  ет  қабаты  өлсіз  болады.  Қүрылым 
ерекшеліктеріне байланысты вена қабырғасының серпімділігі томен. 
Веналармен қанны ң жүрек бағытында жылжуын бірнеше факторлар 
қамтамасыз  етеді:  1)  вена жүйесінің капиллярлық  ұшында  қысым 
с.б.  15 мм, ал оң жүрекше қуысында нольге тең, сондықтан қан вена 
жүйесінен  жүрекшеге  сорылады;  2)  веналарда  қалталы  (айшық)
60
қақпақш алар болады,  сондықтан қан кері лықсымай, тек жүрекке 
қарай жылжиды; 3) бұлшық етгер жиырылған кезде веналардағы қан 
көкірек қуысына қарай сығылады; 4) дем алынған кезде көкірек қуысын- 
дағы теріс  қысым деңгейі  артып,  ірі  веналардан  қан  жүрекке  қарай 
жылжиды.  Қан майда веналарда секундына 50-140 мм, ал куыс вена­
ларда -  160-200 мм жылдамдықпен ағады.  Венулалардағы қысым с.б. 
10-15 мм, ірі веналарда 8-10 мм, куыс веналарда нольге дейін төмендейді.
77-сурақ.  Тамырлар  жуйесінде  қан  қандай  cunamma  агады?  Қан 

жүктеу/скачать 13,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: