Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 9-сурет.
Сфигмограмма: а-анакрота: 1-катак- рота: 2-тіркес өр 62 Ж үрек жұмысына байланысты көкірек қуысына жақын орналасқан вена тамырлар да толып-солып оты- рады. Оның себебі, жүрекшелер жи- ырылған кезде қуыс веналар саға- сында орналасқан сақина етгер жи- ырылып, қан веналарда іркіледі де, олардың қуысындағы қысым жоға- рылап, қабырғалары керіледі. Ал жүрекшелер босаңсыған кезде вена- дағы қан олардың қуысына құйы- лады да, венадағы қысым төмендеп, олардың қабырғалары солады. Бұл қүбылысты вена пульсі дейді. Вена пульсін флебограф деген аспаппен зерттейді. Вена пульсін бейнелейтін сызықты флебограмма дейді (10-сурет). Пульсті зерттеу арқылы жүректің жүмысы, жиырылу күші, ырғағы, жүрек қақпақшаларының жағдайы, тамыр тонусы т.б. жайлы құнды дерекгер алуға болады. 10-сурет Флебограмма, v-вена соққысы. 79-сурақ. Тамырлар арнасы қалай реттеледі? Дененің түрлі бөлікгерінде қан бірдей таралмайды. Физиология- лы к күйіне қарай бір мүше қанм ен молырақ, ал екінші мүше - азырақ қамтамасыз етіледі. Салмағына шаққанда қанмен ең мықты қамтамасыз етілетін ағза - бүйрек. Одан кейінгі орындарды бауыр, жүрек, ми, ішкі секреция бездері алады. Пайызға шаққанда жүрекгің систолалық сиымдылығының 80 пайызға жуығы бауыр, бүйрек, бүлшық ет пен мидың үлесіне тиеді. Үлкен қан айналым шеңберінен өтетін қанньщ мөлшері жүректің минутгық сиымдылығына жөне шеткі кедергіге байланысты өзгеріп отырады. Ал шеткі кедергі қан тамырларының тонусына қарай қалып- тасады: тамырдың тонусы жоғарыласа, оның арнасы тарылып, кедергі көбейеді, ал тонус төмендесе - арна кеңіп, кедеріі азаяды. Өз кезегінде тамыр тонусы арнаулы нервтер арқылы ОЖЖ-нен келетін тітіркенісгер өсерімен өзгереді. Тамыр қозгагыш (вазомоторлық) орталық сопақша мида орналаса- ды. Оны 1871 жылы орыс физиологы В.Ф.Овсянников аш қан. Ор- талық прессорлық (қысым көтеретін) жөне депрессорлық (қысым төмендетегтн) бөлімдерден түрады. Прессорлық бөлім қозса, тамырлар арнасы тарылып, қан қысымы жоғарылайды, ал депрессорлық бөлім қозса - керісінше, тамырлар арнасы кеңейіп, қан қысымы төмендейді. Қан тамырлары арнасын симпатикалық нервтер тарылтады. Оны А.П.Вальтер (1842), кейінірек К.Бернар (1851) дөлелдеген. Тамыр 63 11-сурет. Мойыңцағы симпати- калық жүйкесі кесілген (2) қоян құлағыньщ тамырындаіы өзгерістер. 1 - сау құлақ. тарылтатын нервтер (вазо- констриктерлер) негізінен си м п ати к ал ы қ нервтерге жатады (11-сурет). Қан тамырлары арнасын кеңейтетін нервтер (вазоди- лятаторлар) негізінен пара- симпашкалық нервтерге жа тады. Дененің парасимпатикалық нервтер бармайтын бөліктерінде (мысалы, қаң қа еттерінде) қан тамырлары ұпггарында ацетилхолин бөлінетін нерв талшықтарының өсерімен кеңиді. Осымен байланыс- ты қан тамырлары арнасын реттейтін нервтерді адренэриялық жөне холинэриялық деп бөледі. Тамыр арнасы тек вазоконстриктердің тонусына байланысты өзгереді деген болжам бар. Қазіргі кезде тамырларда ос жөне (3 адре- норецепторлар болатыны анықталды. Адреналин мен норадреналин ос рецепторларға эсер етсе, тамыр арнасы тарылады, ал (З-рецепторларга эсер етсе - кеңиді. Тамыр тарылтатьш нервтерді қиып тастаса, тамырлар арнасы кеңиді, ал тамыр кеңейткіш нервтер қиылғаннан соң тамырлар тарылып кет- пейді. Демек, тамыр тарылтқыш нервтер тұрақты тонус жагдайын- да (ширыгуда) болады, ал тамыр кеңейткіш нервтер тонусы тұрақты болмайды, олар тек қажет болған жағдайда ғана іске қосылады. Қ ан тамырларының арнасын қан құрамындағы түрлі химиялық затгар да ретгейді. Тамырларға өсеріне қарай олар тамыр тарылтатын жөне тамыр кеңейтетін заттар болып бөлінеді. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|