Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| 122-
сурақ. М ал қарнында ас қорытудыц қандай ерекиіеліктері болады? Мал организмге қажет қорекгік затгарды азық құрамында қабыл- дайды. Ал, өсімдік текгес азықтар организмде қиыны рақ қорытыла- ды, осымен байланысты малдың ас қорыту процесінің көптеген ерекшелікгері болады. Олардың арасындағы негізгілерінің бірі - мик- робиологиялық процестердің басымдьпы. Мал қарыны құры лы с ерекшеліктеріне қарай бір бөлімді жөне көп бөлімді болып бөлінеді. Бір бөлімді қары н ж ы лқы м ен ш ош - 101 қада, ал көп бөлімді қарын - күйіс малдарында (ірі қара, түйе, қой- ешкі) кездеседі. Мал қарыны ет қоректілер қарынынан құрылысы жағынан да, қызметі жағынан да күрделі. Жылқы қарыны бір бөлімнен тұрса да, оның өзіне ғана төн құрылымдық ерекшелікгері бар. Өңештің қарын- мен жалғасқан жерінде безсіз кілегей қабықпен астарланған аймақ - қарын қурышы болады. Оны қарын түбімен пилорус аймағынан жіңішке кардиалық белдеу бөледі. Демек, жылқы қарнының кілегей қабығьшда төрт аймақ болады, олар: карын қурышы, кардиалық, фун- дальдық жөне пилорус аймақтары. Қарынның жалпы сиымдылығы 10-15 л. Қарын қимылы өлсіз, баяу атқарылады. Қабылданған азық араласпай, рет-ретімен қатпарланып орналасады да, қышқыл қарын сөлі жынға бірте-бірте сіңеді. Осымен байланысты қарында екі про цесс қатарлана (параллель) жүреді. Сілтілік орта сақталған қарын құрышында, сөл сіңіп үлгермеген жынның ортаңғы терең орналас- қ а н б ө л ік тер ін д е с іл ек е й , м и к р о о р ган и зм д ер ж өне өсім дік ферментгерінің (фитоферментгер) өсерімен көмірсулар ыдырайды. Ал, жынның сөл сіңіп, қьппқылданған бөліктерінде бұл процесс тоқтап, белоктар ыдырайды. Жылқыда қарын сөлі толассыз бөлінеді. Тіпті 2-2,5 төуліктік ашы- ғудан соң да сөл бөлу қарқыны бәсеңцегенмен, процесс тоқтамайды. Сөл құрамы нда пепсин, химозин, липаза ферменттері болады. Төулігіне жылқы 10-30 қарын сөлін бөледі. Шоища қарыны бір бөлімнен түрғанымен, қүрылысы жағынан күрделі. Оның сиымдылығы 6,5 -9 л. Қарынның кілегей қабығында бес айм ақ болады. Олар өңеиітік аймақ, қарын қалтарысы (диверти кула), кардиалық, фундальдық, пилорус аймақтары. Өңеііпің көп қабатгы жалпақ эпителийі кіші иін бойымен біршама жерге созылып, безсіз өңештік айм ақ түзеді. Үлкен иін бойымен кілегей қабы қ аймағының жартысына жуығын қамтып кардиалық айм ақ орналасады. Оның басталған жерінен (өңеш жағынан) күмбез төрізді қары н қалтарысы шығып түрады. Бұл безсіз бөлік, қарын- ны ң негізгі қуысынан арнаулы қатпаршамен бөлінеді. Кардиалық аймақтың түтікше бездері негізгі жөне қосымша торшалардан құры- лып, сілтілік реакциялы, қүрамында шырыш жөне аз мөлшерде пеп- синоген бар сөл бөледі. Қарынның қалған бөлігін фундальдық жөне пилорус аймақтары алып жатады. Бұл аймақтарда бөлінген сөл құра- мы мен қасиетгері жағынан ет қоректілер қарньпп>щ сөліне ұқсас. Қарьш қимылы өлсіз болады, сондықтан азық жақсы араласпай, қабылданған ретімен горизонтальды түрде қабат-қабат болып орна ласады. Ж ы лқы қарнындағы принциппен қарында көмірсулар мен 102 белокгардың ыдырауы қатарласа жүреді. Көмірсулар қарын қалтары- сында, өңештік аймақта, қьппқыл сөл сіңіп үглермеген жынньщ терең қабатгарыңда сілекей ферменттері мен микроорганизмдер өрекетінен ьщырайды. Көмірсулардың қорытылуы нөтижесінде мальтоза, глю коза жөне ашу өнімдері - сүт, сірке қьшіқылдары, майлы қышқыл, өр түрлі газдар бөлінеді. Жынның қьппқыл сөл сіңген қабаттарьщда көмір- сулардьщ ыдырауы тоқтап, белоктардың ьщырау процесі басталады. Қарында жын ұзақ бөгелмейді, азықтандыру үстінде немесе азық- тана салысымен ішекке өте бастайды. Тәулігіне шошқа 4,5-6 л қарын сөлін бөледі. К үйіс м алы ны ң қарны н дағы а зы қ қоры ту күрделілігім ен ерекшеленеді, сондықтан оны өз алдына бөлек талқылаған орынды. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|