Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 258-сурақ. Экзоцитоз және эндоцитоз деген не?
Аксон үшына жеткен тітіркеніс өсерімен синапс көпіршікгерінен медиатор бөлінеді. Бүл процестің атқарылуы үшін кальций иондары қажет. Кальций иондарының қатысуымен медиаторлы көпіршіктер алғы шептік мембранаға жақындап, онымен жабысады да, көпіршік ішіндегі медиатор синапстық саңлауға бөлінеді. Бұл қүбылысты эк зоцитоз деп атайды. М е диаторы бөлініп, солған көпіршік мембранасы алғы шептік мембранаға қосы- лып кетеді де, оны ң бет- кейін үлкейте түседі. Одан кейін алғы ш ептік мем- брананың бір жері аксон ұшының ішіне қарай том- пайып шығады да, қайта- дан медиатор жинақтайтын көпіршік пайда болады. Бұл құбылысты эндоцитоз дейді (44-сурет). 44-сурет . Эндоцитоз / а / жөне экзоцитоз / б / схем асы. 241 259- сурақ. Рефлекс дегеніміз не, ол қалай жіктеледі? ОЖ Ж -сі өз қызметін рефлекс түрінде атқарады. Рефлекс деп организмнің өр түрлі ішкі немесе сыртқы өсерлерге орталық жүйке жүйесінің қатысуымен қайтаратын жауабын айтады. Ал, рефлекстің атқарылуын қамтамасыз ететін анатомиялық жолды рефлекс жолы, немесе рефлекс догасы, дейді. Рефлекс дененің белгілі бір бөлігінде орналасқан рецепторлардың тітіркенуінен басталады. Дененің нақтылы рефлекс тудыратын айма- ғын рефлексогендік аймақ, немесе рефлекс өрісі, деп атайды. Рефлекс алуан түрлі болады, сондықтан оны бірнеше принципті негізге ала отырып жіктеуге болады. 1. Биологиялық маңызьша қарай рефлекстер қорекгік, сақтану, жы- ныстық, ұрпақ қорғау, бағдарлау т.б. болып бөлінеді. 2. Рецепторлар табиғатына қарай рефлекстер экстерорецептивтік, интерорецептивтік, проприорецептивтік болып жіктеледі. 3. Нейрондардың орналасуьша қарай рефлекстер жұлындық, бул- барлы қ, меж энцеф альды қ, диэнцеф альды қ және қы рты сты қ бо лып жіктеледі. Рефлекстің бұл негізде жіктелуі көп жағдайда шарт- ты топтастыру болып табылады, себебі О Ж Ж -нің өр түрлі қүры - лымдары арасында тығыз м срф ологиялы қ ж әне ф ункционалдық байланыс болады. 4.Эфферентгік бөлімнің сипатына қарай рефлекстер тұлғалық (төн рефлекстері) жөне вегетативтік болып бөлінеді. Төн рефлекстерінің эффекторлары дене еггері болса, вегетативтік рефлекстер әр түрлі ішкі ағзалар мен қан тамырлары қызметінің өзгеруімен байқалады. 5.Жауап - реакцияның сипатына қарай рефлекстер қимыл-өре- кет, сөл белу т.б. болып бөлінеді. б.Эффекторға өсеріне байланысты рефлекстер қоздырғыш және тежеуші болып жіктеледі. 7.Қальштасу табиғатьша қарай рефлекстер шартсыз жөне шартгы болып жікгеледі. Шартсыз рефлекстер туа бітеді, үрпақ куалайды. ІПарт- ты рефлекстер тіршілік үстінде жүре пайда болады, үрпақ қуаламайды. 260- сурақ. Рефлекс догасы деген не, оның сақиналы сипатын қалай тусінесіз? Рефлекстердің атқарылуын қамтамасыз ететін анатомиялық қүры- лымдар бірлестігін рефлекс догасы (жолы) дейді. Рефлекс догасы жүйке жүйесінің функционалдық негізі болып табылады. Дененің белгілі бір рефлекс тудыратын аймағын рефлексогенді аймақ дейді. Рефлекс доғасы қарапайым, екі нейронды, жалғыз синапсты жөне курделі, көп нейронды, бірнеше синапсты болып бөлінеді. Ең кара- 242 4 5 - сурет . Рефлекс доғасы жоне оның сақиналық сипаты. 1 -рецепторлар, 2-сезімтал нерв, 3-аралық нейрон, 4-қозғағыш /эференттік/ нерв, 5-атқарушы орган /эффектор/, 6 -проприо- рецепторлар, 7-қайтарымды байланыс жолы Нүсқамалар-ттркеністердің тарану бағытын көрсетеді. пайым доға бес буыннан тұрады (45-сурет). Олар: рецепторлар, ор- жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|