Несіпбаев Т., Исхан Қ. Ж., Несіпбаева А.Қ. ҚҰс физиологиясы

Динамикалық стереотип жайлы ілім және болмыстың сигналдау жүйелері

жүктеу/скачать 0,92 Mb. бет 93/103 Дата 25.11.2023 өлшемі 0,92 Mb. #126940 түрі Оқулық

Динамикалық стереотип жайлы ілім және болмыстың сигналдау жүйелері. Табиғи жағдайда сыртқы дүние организмге белгілі бір ретпен әсер ететін тітіркендіргіштер көзі болып табылады. Демек, тіршілік барысында организм тітіркендіргіштердің белгілі стереотипті тіркесімен кездесіп отырады. Осындай стереотипті тітіркендіргіштер тіркесі көп мәрте қайталанса, ми қыртысында белгілі бір ретпен бірін-бірі алмастырып отыратын қозу және тежелу ошақтарының өрнегі (мозайкасы) пайда болады. Осыдан үлкен ми жарты шарлары қызметінде жүйелілік, немесе И.П.Павлов айтқандай динамикалық стереотип, қалыптасады. Мұның нәтижесінде организм үнемі қайталанып отырылатын тітіркендіргіштер жиынтығына белгілі әрекеттер ретімен жауап береді. Сонымен, динамикалық стереотип дегеніміз ми қыртысындағы уақытша байланыстар жүйесі, белгілі бір ретпен атқарылатын шартты рефлекстердің жүйелі тізбегі. Динамикалық стереотип қалыптастыру ми қыртысының өте күрделі синтездеу жұмысымен байланысты және жүйке жүйесі үшін ең қиын міндет болып табылады. Бірақ бір рет қалыптасқан стереотипті сақтау онша қиынға соқпайды, оны жою немесе өзгерту өте қиын. Жақсы қалыптасқан стереотипті өзгерту мүмкін болмайды және көп жағдайда бұл жоғары дәрежелі жүйкелік қызметтің бұзылуына соқтырады. Сондықтан құсты белгілі тәртіпке үйреткен кезде олардың көзделген мақсатты әрекетерді орындауын жүйелі түрде қадағалап отырған жөн. Өйткені құсты үйретуде жіберілген қателер оларды болашақта тиімді пайдалануға, құстың шаруашылыққа пайдалы қасиеттерін қалыптастыруға мүмкіндік бермейді. Болымыстың сигналдау жүйелері. Адам мен жануарлардың жоғары дәрежелі жүйке қызметі сыртқы немесе ішкі ортаның әр түрлі тітіркендіргіштерінің әсерінен қалыптасады. Бұл тітіркендіргіштер түрлі сезім мүшелері арқылы әсер етеді. Осы сезім мүшелерінің қызметі нәтижесінде жануарлар нақты жағдайды талдап және жинақтап отырады, сондықтан сезім мүшелері бірінші сигналдық жүйені құрайды. Бұл жүйе адамға да, жануарларға да ортақ, ол болмыстың тікелей сигналдау жүйесі болып табылады. Болмысты сигналдаудың тағы да бір ерекше екінші жүйесі болады. Ол әлеуметтік даму процесінің әсерінен адамдарда ғана дамыған. Бұл жүйе - сөз. Сөз арқылы сыртқы және ішкі ортада болып жатқан құбылыстар хабарланады. Екінші сигналдық жүйенің арқасында адамдар ойлау қабілетіне ие болады. Екінші сигналдық жүйе бірінші сигналдық жүйе негізінде пайда болады. Адамда екі сигналдық жүйе функционалдық байланыста болады. жүктеу/скачать 0,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу: