Нұрсұлтан Назарбаев
Утегенова К а р л ы г а
жүктеу/скачать 10,92 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Этот день мы приближали, как могли…»
- «Я вам пишу на русском языке…»
- «Казахский язык стал моим любимым предметом в школе…»
- (о Карлыге таскалиевне Утегеновой)
- Қосымша бетті дайындағандар: Ажгалиев М.К. – педагогика ғылымдарының кандидаты, тұрғаналиева Г.Г. – оқытушы, магистр
- Невозможное стало реальностью
- У порога нового этапа деятельности
- С юбилеем вас, дорогая Карлыга таскалиевна! Благополучия вам, счастья вам и вашим близким и
- “тағылым” жаршысын әзірлеуші жауапты редактор – Нұрмұханбетова венера, 06301-топ
- Университетіміздің ″Педагогика және психология″, ″БОПӘ″, ″Дене шынықтыру және спорт″, ″БӘД″, «Әлеуметтік
Утегенова К а р л ы г а Таска лиевна всегда выде- лялась среди окру жающих своей эруди- цией, глубоким умом, трудолю- бием, работо- способностью и принципиаль- ностью. «И дым отечества нам сладок и приятен…» Как певца степей, патриота Джамбейты, я впервые заочно узнал Карлыг у Таскалиевну, ставшую моим Первым уче- ником. Как о перспективной абитуриентке, затем талантливой студентке, отзывалась о ней Зоя Ивановна Туаева, которая прини- мала у Карлыги Утегеновой вступительные экзамены и на первом курсе вела про- педевтический курс русской литературы. Сочинение Карлыги о родном крае было настолько интересным и душевным, что преподаватели использовали его как об- разец подобных работ. Настолько сильной любовь к родному краю может быть только у человека со светлой душой. Так мог пи- сать только талантливый студент.
Но непосредственно я узнал Карлыгу с 3-го курса, когда студенты начинают осваивать методику русского языка, когда я начал читать в ее группе лекции, вел педа- гогическую практику, руководил ее курсо- вой, дипломной работами и кандидатской диссертацией. Стоит ли говорить о том, что лучшие конспекты тематических уроков, а в школе лучшие тематические уроки, как и лучшие доклады на спецсеминарах, на конференциях после практики были у Утегеновой Карлыги. Достойна особого выделения работа старосты методического кружка по сбору материала о преподавателях института – ветеранах Великой Отечественной войны. Сколько интереснейших встреч кружковцев и студентов разных групп с ветеранами было организовано нами со всегда актив- ным, инициативным старостой. А сколько замечательных уроков было разработано и проведено на этом материале. Результатом работы стал сборник «Этот день мы при- ближали, как могли…». Много соавторов у этого сборника. Но самым первым моим помощником от самого начала до переплета в типографии является Карлыга Утегенова. Теперь это Красная книга, книга памяти о тех, кто спас нас от фашистского рабства: Абояне Артеме Филлиповиче, Акмурзине Сарсене Акмурзиевиче, Габидуллине Ришате Нуриевиче и десятках других. Этот сборник стал пособием по обучению речи, патриотическому воспитанию многих по- колений студентов. «Я вам пишу на русском языке…» Я всегда получаю удовлетворение от работы с Карлыгой: она на лету схватывает новые мысли, творчески вникает в новые идеи и не жалеет времени и сил для овла- дения и внедрения их в практику. Карлыга Таскалиевна очень тонко чувствует потреб- ности в разработке наиболее актуальных проблем образования и внедрении резуль- татов их в практику. Именно поэтому после окончания Уральского педагогического института с красным дипломом она выбрала не аспи- рантуру («она еще подождет» - заявила Карлыга), не родную Джамбейту, где ее ждали родители, а отдаленный район и самое далекое село, куда даже питьевую воду привозили за десятки километров. Там остро стояла проблема обучения русской речи в условиях совершенного отсутствия естественной русской языковой среды. Карлыга Таскалиевна достойно выдержала это испытание, стала любимой учитель- ницей школы, ее питомцы до настоящего времени не забывают, навещают ее. Выпускники Карлыги, призванные в армию, быстро и легко адаптировались к во- енной службе в условиях функционирования русского языка и достойно выполняли свои обязанности. Об этом с благодарностью пи- сали они своему любимому преподавателю. Результаты такого опыта высоко оценила московская газета «Красная звезда» в ста- тье «Пишу по-русски» (26 мая 1988 г. с.2). По заказу Министерства Обороны СССР эти занятия сняли на видео и показали по 4-ой программе Центрального телевидения. Интервью с Карлыгой транслировалось по Всесоюзному радио.
Так заявляли ученики не только Карлыги Таскалиевны, но и десятков других учите- лей, работавших по интенсивной методике казахского языка. Технологию интенсивного обучения вто- рому языку Карлыга Таскалиевна предложи- ла использовать при обучении казахскому языку в русской школе. По ее инициативе нами в соавторстве были разработаны ин- тенсивные курсы казахского языка для взрослых, а также курсы для первокласс- ников. По учебнику «Учимся и учим гово- рить по-казахски», изданному в Алма-Ате, работали во всех областях Казахстана. Эти уроки перепечатаны журналом «Бастауыш мектеби», многие – разными газетами. Были многочисленные отзывы в республиканских и областных газетах. Совершенствованию интенсивных курсов способствовал и семинар в Москве у специалиста по интенсивной методике английского языка И.Ю.Шехтера, активное участие в котором приняла К.Т.Утегенова и привезла для кафедры учебные пособия, разработки занятий. На кафедре уже был опыт работы по интенсивным курсам с призывниками, ко- торый освещался в специальных рубриках «Военно-речевая подготовка», которые по нашему с Утегеновой К.Т. и Туаевой З.И. опы- ту открылись в методических журналах, по- священных русскому языку в национальных школах в Москве, Алматы, Баку, Ереване и столицах других республик. Широкому распространению ин- тенсивной методики способствовали и О Т СТУДЕНТА-ОТЛИЧНИКА Д О ДЕКАНА ФАКУЛЬТЕТА (о Карлыге таскалиевне Утегеновой) Ґ № 1 (873) қаңтар 2012 жыл
9 Қосымша бетті дайындағандар: Ажгалиев М.К. – педагогика ғылымдарының кандидаты, тұрғаналиева Г.Г. – оқытушы, магистр, ерманова Ж. – студент, Құсайынова А. – студент, Новиков К. - студент рекомендации ученых Академии наук Башкортостана повсе- местно внедрять эту методику при обучении башкирскому языку как государственному и отзыв редактора книги про- фессора Копыленко М.М.: это уроки «наполненные живым, ярким, увлекательным действом». Таким образом, еще до защиты кандидатской диссер- тации на тему «Развитие русской речи на факультативных занятиях по интенсивной методике» и после ее защиты К.Т.Утегеновой был внесен значительный вклад в совер- шенствование разных вариантов интенсивной методики как русского, так и казахского языка. Невозможное стало реальностью Имея богатейший опыт, две книги, дипломы победителя Республиканских педчтений, Первого Республиканского слета творчески работающих учителей, написать диссер- тацию было не так уж трудно. Кандидатская диссертация К.Т.Утегеновой написана в аспирантуре ЗКГУ и успешно за- щищена при полной поддержке московских ученых в Москве в Институте национальных проблем образования. Но оказались барьеры, которые обычному человеку в та- ких условиях преодолеть невозможно… При этом Карлыга Таскалиевна показала свою научную и этическую принци- пиальность и порядочность при стойком преодолении жест- кого прессинга со стороны некоторых руководителей ЗКГУ, фактически направленного на ее научного руководителя. Это подвиг, несравнимый ни с чем в ее жизни.
К.Т.Утегенова была лучшим из заведующих кафедрой методики русского языка, пришедших на смену профессору Абузярову Р.А. Работая заведующим кафедрой практического курса русского языка, Карлыга Таскалиевана уже сама воз- главляла авторские коллективы. Под ее руководством и на основе ее учебников по практическому курсу русского языка для вузов, электронному учебнику, учебнику для дистанционного обучения целые коллективы составляли методические разработки. Так К.Т.Утегенова обеспечила переход к обучению по кредитной системе. Своим опытом преподаватели кафедры, учителя школ делились на целом ряде научно-практических конференций, которые проводи- лись под руководством Карлыги Таскалиевны. Особый этап научно-исследовательской работы К.Т.Утегеновой начался, когда ее назначили директором педагогического института. С присущей ей хваткой Карлыга Таскалиевна приступила к решению главной задачи совре- менной школы: поднятию престижа профессии учителя, прежде всего у учащихся школ, который требовал самого внимательного отношения к нему со стороны вышестоящих органов. В последнее время кандидат педагогических наук, до- цент Утегенова К.Т непосредственно выполняет задания, возвышающие университет и помогающие реализовать самые современные идеи в международном масштабе. Так, на международной конференции в Казани, посвященной 125-летию Г.Тукая, Карлыга Таскалиевна сделала доклад о деятельности Евразийского центра Тукая, который получил высокую оценку слушателей. После конференции Карлыга Таскалиевна начала переговоры о соглашении между ЗКГУ, Казанским (Приволжским) федеральным университетом и НИИ истории языка и литературы АН РТ о создании консор- циума, одним из главных направлений которого является формирование общечеловеческих ценностей в процессе изучения всех дисциплин.
В университете К.Т.Утегенова направляется руководите- лем подразделений, которые испытывают особую потреб- ность в подобном руководителе. И вот она как декан, продолжая традиции филологиче- ского факультета, встречает свой юбилей. Перед филологическим факультетом университета стоят большие задачи: интеграции в мировое образователь- ное пространство, трехъязычия, духовно-нравственного воспитания молодежи, которая направлена на реализацию лингвокультурологического аспекта изучения языков и вно- сит особый вклад в совершенствование методики русского языка и методики казахского языка, как государственного. О том, что это задача реальная, говорит опыт про- ведения в Уральске 17 мая 2011 года международной on-line конференции с участием в ней ведущих ученых в этой области из Казани, Уфы, Алматы, Уральска. Карлыге Таскалиевне Утегеновой, как декану факультета легче будет осуществлять руководство подготовкой и проведением кон- ференции, запланированной на 16 мая 2012 года. Таким образом, юбилей Карлыги Таскалиевны – это и начало нового этапа деятельности. Это новый этап деятель- ности и кафедры, и факультета.
20 жылдағы жасампаздық 1991-де: Ордалы халқым, сан келіп қырғын, Жан-жақтарыңнан ысқырып жел тұрд(ы). ...Азаттық-әке қол беріп тұрдың, Ухілегенде күрсініп ел-жұрт. Міскін-мұңдардың қозғалып соңы, Ет жүрек елтіп елжіреген-ді. Аспани жақта бостандық болып, Аспан түстес ту желбіреген-ді. Полигон шоғы бықсып басылды, Шаттық үндерің шартарап тарап, Желтоқсан болып мысыңды асырдың, Көрші жұрттарға тәкаппар қарап. 2011-де:
Жаңарғандайсың жойқынды ызғын, Ұяң өр ұлыңа ұнамасы жоқ. Жоғары өрлеп, мойныңды создың, ОБСЕ-нің төрағасы боп. Алдағы күнге сенім ғып үміт, Қанаты қайтып, сөгілді қаз-мұң. Кер маралыңдай керіліп күліп, Бәйтерегіңнен төгілді саз үн. Бірлігің берік, жанжал ұсақтап, Деп ой түйеді мендік бала сын. Жетіліп келіп, арман құшақтап, «Жетілік» елге кетіп барасың. Астана-қыз
Қараңғы түн. Құр қорамыш секілді үміт, Қызғалдақ ой шешек атып көзіме талай. Желіктіріп, жетім сырды жетілдіріп, Еліктіріп тартқандайсың өзіңе қарай. Ақордасы қызарған от жүректің, Өрнек алып әсемдіктің гүлі шынында. Шыны ғана, саған іңкәр көкіректің, Ұлы қала, сиқыр бар ұлылығыңда. (Өзгелерді өмірем ғып қабылдамады) Жайма көрпе, қабаттаса күліп бала мұң. Жанарымды алмай суретіңнен қабырғадағы, Арманның ақ поезына мініп аламын. Мендік қиял, бәкенелеу, оқ жетер шың, Астана қыз әуендетіп, таспа күй бақта. ЖАС ҚАЛАМ МОЛОДОЙ АВТОР A YOUNG AUTHOR Қанаттанып күн көгіңде көк көгершін Бәйтерегің тіреу қағып аспани жаққа. Түсіме еніп... сен жетелер кезім үзік, Ісіне күліп, бақытқа оранды жөргек. Күшіне мініп, қағынғыр сезімді үзіп, Кісендетіп ой әлемді қараңғы бөлме. Астана-қыз Оралымдай өз түні бар, Сәлем тосып үміт етіп келесі күннен. Шаршап барып... сонан соң көз жұмылар, Түні бойы алысам деп елесіңмен. БАЗАРБАев Азамат, «қазақ тілін оқытпайтын мектептердегі қазақ тілі» мамандығының 1 курс студенті Сердце затрепетало при звуках лиры, Билось внутри маленькой пёстрой птичкой. Тело, из крови и плоти, стало эфирным, Призрачным, легким до необычного. Ты изогнулась изящно в сладкой истоме, Белой рукою, едва прикасаясь к струнам. Голос твой ведал чарующие истории, Что были намного древней, чем руны. Музыка смолкла. Птичка внутри затихла. Эфир неизбежно сливался с плотью. Покинув таверну, коня оседлала лихо И скрылась в ночи, в своём тёмно-зелёном платье. Франт
Вы только взгляните на этого франта, На его чёрный суконный фрак. Он так умен, он цитирует Канта, В общении с дамами он мастак. В лицо ему швырнули перчатку. Растрепались волосы в бриолине. Он стал смешон. Боясь проиграть схватку, Ищет укрытия в бальзамине. Ах, как трусливы эти альфонсы, То подкручивают усы и курят трубку, То, пресмыкаясь, раздают реверансы И пытаются спрятаться за каждой юбкой. *** Как всё изменилось. Цокот копыт - обратился шуршанием шин, Принц - обратился пузатым банкиром, Башня с принцессой в лесной глуши - замшелой квартирой. НовИКов Кирилл, студент группы 03204а Тілек
Екеумізді Толқыны тербеп шертілген күйдің, Ақ қайың әнін жырласа деймін. Естай мен Қорлан тағдырын емес, Пәк сезімдерін сыйласа деймін! Біз екеуміз Адал махаббат дастанын жазып, Сезімі ыстық, өрт-жалын ғашық Болайық бірге. Ойнайық күнде Жайықтың сары құмдарын шашып. Біз екеуміз Пәк сезімдерді қорғасақ екен. Махаббат жібін жалғасақ екен. Қосылмай кеткен Қозы мен Баян, Төлеген-Жібек болмасақ екен! Екеумізге Тағдыр бұғауын салмаса екен. Тәңір сыйларын жолдаса екен. Мендік махаббат темірдей мықты. Оған күмәнің болмаса екен! Тәуелсіздігім – құрдасым Тәуелсіздігім, еңкейтпей ұстап, тұлғасын. 20 жыл болды, келеміз өсіп, құрдасым. Мерейтойыңа тарту етейін, қабыл ал, Ескірмес мәңгі, жырымның алтын сырғасын. Оңайлықпенен келмеді азат, теңдігің. Басым боп шықты елдігің менен өрлігің. Тұтқасы берік, тұғыры биік қашанда Тәуелсіздігім, тайдырар сені енді кім?! Егемендігім, еңселім менің, айбыным! Көгіңді мынау, бұлты жаппасын қайғының. Қалықтап қыран, шарықтап дархан далаңда Оңынан тусын, сәулесін шашып, Ай-Күнің! Тәуелсіздігім, естелік бала шағымнан. Шыр еткен кезде табылдың сол сәт жанымнан. Сен өссең өрлеп, күтемін мен де жақсы сый, Ағарып атқан ақ таңдай болашағымнан.
Біз екеуміз.... Біз екеуміз - бәйшешекпіз бүр жарған, Сарқырамамыз құлап ағатын құздардан. Біз үшін сәулем махаббат жан ләззаты, Жүректегі асау сезімнен құралған. Біз екеуміз-қос аққумыз көлдегі, Сенсің кәусар бұлағым да шөлдегі. Саған жазған сұлу әсем жырларым, Албырт сезім, ғашықтықтың өрнегі. Теңеспейді, тең келмейді ешбір жан. Кілтін ашқан, жүрегімнің құлпынан. Ғашық болған сүйіктімді іздеймін, Тіпті кейде, таңның түскен шығынан. Сезбейсің ғой, сенбейсің ғой, сүйіктім?! Лағындаймын, адасқан бір киіктің. Судай толқып, өз жаныма сыймаймын, Толқынындай ерке сұлу Жайықтың! Махаббатым шексіз менің «сен» деген, Тамақ кеуіп, зәм-зәм суға шөлдеген. Кейде сәулем, төрт бұрышқа қамалып, Толғанамын, шықпастай-ақ бөлмеден. Жаза берем, жаза берем тынбастан, Мен жан емес, жүрегі тозып тот басқан. Талай ғашық махаббатына мәңгілік, Біз екеуміз ізі болдық жалғасқан. Қыран болып, аспанда қалықтайық, Шәрбат сезім жүректен болмас ғайып. Тағдыр бізге нендей жайт, салса басқа Ешқашанда сүюден жалықпайық?! Шындық менің бетімдегі ажарым Ғашық болдым мына ғажап дүниеге. Адалдықты сүйдім күндіз түнде де. Менің жұмыр жүрегімде орын бар, Құр сезімсіз, бос сандалып жүр деме. Шындық менің бетімдегі ажарым, Ақын болсам тек шындықты жазамын. Алдымнан менің өтірігі шықсыншы, Қалқан ұстап, қылышыммен шабамын. Талқандаймын таптап аяқ астына, Шындық туын көтеру үшін басыма. Адал аппақ ниетімді жер қылмай, Сақтағандар жүрсін әр кез қасымда. Сағым болып кетпесінші бақшасы, Ақиқат - біреу,жалғандықтың бас қасы. Құрбандығы болсаң мейлі шындықтың, Бірақ таза болсын ардың тақтасы! Қазір қалды ақиқаттың елесі, Көтеріп желкен, кетті ұзап кемесі. Айтады да өтірігін шындай ғып, Ақша тастап кетеді екен көкесі. Айтшы қане бар ма сонда періште?! Істің басын алып жүрер жеңісте! Табиғатыңнан жаралған соң адам боп, Шындық үшін сенде өлмей беріспе?!
Ґ № 1 (873) қаңтар 2012 жыл
10 Шешен сол – сөйлер сөзден қамалмаса №1(3), қаңтар, 2012 жыл
Сөйлеу тілін дамыту мәселесі сөйлеу мәнері мен тіл мәдениетіне қатысты. Бұл - күрделі мәселе, өйткені сөйлеу тілін дамыту психологиямен байланысты. Тілді дамытудың барлық сатысында қарым-қатынас жасау мен пікір алмасу бар. Ал қарым- қатынастың жүзеге асуы тіл мәдениетімен байланысты. Адамдар арасындағы пікір алы- сатын құрал тұрғысынан тілді дамытудағы психологиялық құбылыстардың бірі - түйсік. Сыртқы дүниені танып-білу осы түйсіктен басталады. Әсіресе, күнделікті тіршіліктегі сөзімізде көру мен естуге қатысты түйсіктердің рөлі ерекше. Таным әрекеттерінен қабылдау, ес және қиял қағидаларының адам сөйлеуіндегі орны бөлек. Т іл білікТілігі ауадай қажет Сөйлеу мәнері арқылы адамның психологиялық кескін-кейпі аңғарылса, тіл мәдениеті арқылы адам сөзінің дұрыстығы мен анықтылығы, ақылға қонымдылығы айқындалады. Демек, ой-өрісіміздің деңгейін сөзіміз, сөйлеуіміз арқылы таныта аламыз. Ойлау мен сөйлеу - ойды дұрыс жеткізу мен сыртқы дүниені бейнелеудің ең жоғарғы түрі. Сондықтан да тілдік біліктердің ауадай қажеттілігі дау туғызбайды. Педагогика факультетінің деканы, п.ғ.д., профессор Қыдыршаев Абат Сатыбайұлының бастамасымен ұйымдастырылған «Тәуелсіз Қазақстанға - білікті маман» тақырыбындағы шеберлік класына қатысушылардың «сөйлеу мәдениеті», «сөйлеу логикасы» және т.б. салаларға қатысты мазмұнды сөздері тілдік білікті қалыптастыру мақсатында өте пай- далы ой-түйіндерге толы деп санаймыз. Ел тәуелсіздігінің 20 жылдығына орай өткен бұл тәрбиелік шара студент жастар үшін тағылымға мол болды. Бұған қуанамыз әрі осы бағыттағы іс-шараларды қолдаймыз. Қорыта айтсақ, студент жастарымыз әр сөзді орынды қолдана білуі жөн. Әр мамандықтың өз ерекшелігі бар. Ал ұстаз атаулының тіл білігі жоғары болуы – заңдылық.
РИТОРИКАЛық мәдениетке баулу ісі Сөз сөйлеу құдіретіне ие болу – адамның жер бетіндегі тіршілік атаулының бәрінен де жоғары сатыда екендігін та- нытатын, адамды адам етіп тұрған адамзат баласының ұлы қабілеттерінің бірі. Тілсіз, сөзсіз, сөз сөйлеу дағдысынсыз адам өмірін көз алдымызға елестету мүмкін емес, оларсыз адам ғұмыры мағынасыз. Сөз – адамдар арасындағы қарым- қатынас құралы, ақпарат алмасу тәсілі, өзге адамның сана- сына және әрбір қадамына, әрекетіне әсер ету құралы. Сөзді орынды қолдана, құбылта білу өте жоғары бағаланады. Бұл сияқты қабілет - адамның жалпы мәдениетінің, білімділігінің құрамды бөлігі де. Бүгінгі таңда зиялы адамның сүреңсіз де сөлекет сөйлеуі, яғни шешен сөйлеу мәдениетінің төмендігі адам баласының оқи және жаза білмеуі сияқты ыңғайсыз көрінуі тиіс, ал білім беру мен тәрбиелеу ісін толық жүзеге асыруды шешендіксіз көзге елестету қиын. Сөз қоғам дамуының ағымын аңғартады және ілгері даму үрдісіне мүмкіндік туғызады. Сөз адамдардың сана- сы мен еркіне бірден-бір әсер ететін, оларға білім беретін, сенімін қалыптастыратын, жастарды нақты әрекеттерге жұмылдыратын өте күшті қарудың рөлін атқарады. Өте ежелгі дәуірлерден бері адам баласы жанды сөздің әсер ету құпиясының сыры неде екенін (бұл туа біткен қасиет пе, әлде ұзақ уақыт тер төге оқудың, өз бетімен білім алудың нәтижесі ме?) танып-білуге ұмтылуда. Осы және өзге де сұрақтарға жауапты риторика ғылымы - «сөйлеу сәтінде ойды дәл аңғарту, сөзді орынды орналастыру және мезетте тауып айту» заңдары туралы ерекше ілім жауап береді. Ежелгі дәуірде атылмыш ғылым беделі, оның қоғам мен мемлекет өміріне әсері өте жоғары болған, сол себептен де риториканы «ақылға жетекшілік жасайтын өнер» ретінде атап, әскери басшылық, эпос және музыка өнерімен қатар қойған. Риториканың алғаш ғылыми талдамасының авторы ежелгі дәуірдің ұлы ойшылы Аристотель риториканы «әрбір нақты пәнге қатысты сендірудің мүмкін болар амалдарын табу қабілеттерін туғызар» ілім ретінде анықтайды. Бұл арадағы басты сөйлеу мәселесіндегі орталық назар аударар тұс – оның сендіру құралы екендігінде. Барлық кезеңдегі ғалымдар мен шешендерді тап осы мәселе толғандырып келеді, әлі де ойландырады. Шешен алға қойған мақсатқа қалай жетуге бо- лады? Аудитория назарын қалай өзіңе аударуға, баурап алуға болады? Қалайша сөйлеу бірден-бір әсерлі болмақ? Шаршы топ алдында ауызша сөйлеудегі сендірудің құпиясы неде? Үздік шешендік сөздің құпиясы немен өлшенеді? Мүмкін болар сендіру амалдарының бірден-бір тиімдісі деп қайсыларын атауға болады? Бұл сияқты сауалдарға жауап табу, әсіресе, шешендік өнерді жаңадан бастап үйренуші студент жастарға оңай шаруа емес. Ондай адамдарға риториканың тарихы мен теориясын терең оқып-үйренуден, ауызша сөйлеудің атақты шеберлері мен ғалымдарының еңбектерімен танысу- дан алшақ кетуге, өзімен жүргізілетін салмақты тәжірибелік жұмыстарға мән бермеуге, сырт қарауға әсте болмайды. Мәселен, студент жастар назарына ұсынылып жүрген
Адам баласының қай-қайсысы да дұрыс та дәл, әрі ше- шен сөйлей білуді жете меңгеруге ынталы. Себебі бұл өзге адамдармен (отбасында, университетте, қызметте, қоғамдық өмірде) жылы да жағымды қарым-қатынас орнатуға және оны сақтауға мүмкіндік береді, әр түрлі салада жетістікке жетуге көмектеседі. Әншейінде мағынасы көмескі, тіптен қажетсіз көрінетін сөзді өз орнында, дәл мезетінде шебер де шынайы қолдана білсе, ол теңдессіз күшті құралға айналады. Біздің бір- бірімізбен қарым-қатынасымыз сәтті болу үшін, тек қана тілді, оның грамматикасы мен сөздік қорын жақсы біліп қана қою жеткіліксіз. Әңгімелесушіңді қызықтыра отырып, оған әсер ету үшін, өз бағытыңызға икемдеп, баурап алу үшін, өзіңізге көңілі ауған, ұнататын адамдармен, тіпті өз қарсыластарыңызбен де сөйлесу үшін, өз сөзіңізді орынды үйлестіре білу аса қажет. Демек, сөз сөйлеуді шебер меңгеруді қажет етпейтін мамандық атаулы жоқ. Ал адам іс-әрекетінің кейбір салаларында ол аса қажетті. Мәселен, заңгер, педагог-психолог, оқытушы, спортшы, менеджер, саясаткер, әлеуметтік педагог, әскери маман, діни қызметкер өз мамандықтарының шырқау шегіне жеткісі келсе, сөйлеу өнерін жете меңгеруі тиіс. Себебі, оларға адамдармен үнемі қарым-қатынас жасауға, яғни әңгімелесуге, ақыл-кеңес беруге, ұстаздық етуге, ресми жағдайда шаршы топ алдында сөйлеуге тура келеді. Ал шаршы топ алдында сөз сөйлеу үшін, не айтатыныңды ғана білу аздық етеді, бұған қоса, қалай айту керектігін білген жөн. Шешен өз сөзінің ерекшеліктерін көз алдына елестете білуі керек. Шешен мен тыңдаушыларға әсер ететін сандаған факторларды ескеруі дұрыс. Сөйлеу техникасын меңгеруі тиіс. Риторика – адам өмірінің әрқилы ішкі үрдістерін бейнелеудің озық тәсілі, өзгелерді өз еркіне бағындырудың аса күшті қаруы, жанды қарым-қатынастың амалы ретіндегі сөз сөйлеу құдіретіне ие болғызатын, шын мәнінде адамның құдіреттілігін танытатын көп қырлы ілім. Бүгінгі таңда қоғамның дамуына сәйкесті иландырушы сөзге нақты қажеттілік пайда болды. Риторика әрбір қадам сайын қолданылады: ол жеке адамның күнделікті өмірлік қажеттіліктеріне қатысты істерде де, сондай-ақ мемлекеттік мәндегі үлкен істерде де бірдей керектігі даусыз. Бұл ретте ойшылдардың бірі С.Лихудқа сүйенсек, «егер де көкте құдайдың, кеудемізде жанның бары рас болса, онда адамзаттың тыныс-тіршілігі де риторикадан ажырағысыз». Демек, шешендік өнер – тіл мәдениетінің, сөйлеу мәдениетінің шыңы.
- жастарды тұлға ретінде қалыптастыруға қажеттілігінде. Университетіміздің педагогика факультеті профессор- оқытушыларының студент жастармен бірлесе ашып отырған “Тағылым”, “Салауатты өмір салты” жаршыларының түпкі мақсаты да – талантты, аса қабілетті, елгезек те ізденімпаз студент жастарымызға қолдау білдіру, қазақ елінің интеллек- туалды ұлт келешегін қалыптастыруға саналы түрде үлес қосу. Біздіңше, қазіргі заманның ғаламдық проблемасы бұл таза экономикалық, саяси не ғылыми проблемалар емес, ең алдымен, адамгершілік-рухани құндылықтар. Ұлттық құндылықтардың бірегейі – тіл. Демек, біздің айтарымыз да – осы және өзге де түйіндерді ой елегінен өткізуге шақыру.
Жаңа жылды қарсы алу дәстүрлерін білеміз бе? жүктеу/скачать 10,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|