Нұсқаулардың; әдістемелік ұсыныстардың; әдістемелік нұсқаулардың титул парағы Нысан пму ұс н 18. 3/40

Әдістемелік ұсыныстар мен

нұсқаулардың; әдістемелік

ұсыныстардың; әдістемелік

нұсқаулардың титул парағы 

Нысан 

ПМУ ҰС Н 7.18.3/40

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі 

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті 

Филология, журналистика және  өнер  кафедрасы

 

«Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы» пәні бойынша 5В011700- «Қазақ тілі мен

әдебиеті» мамандығының студенттеріне арналған

    

пәнді оқыту бойынша

  

ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР МЕН НҰСҚАУЛЫҚТАР 

Павлодар

Әдістемелік ұсыныстар мен

нұсқауларды; әдістемелік ұсыныстарды;

әдістемелік нұсқауларды бекіту парағы 

Нысан

ПМУ ҰС Н 7.18.3/41

БЕКІТЕМІН

ОІ жөніндегі проректор 

__________ Пфейфер Н.Э.

     (қолы)                   (аты-жөні)

20__ж. «___»____________

Құрастырушы:

 _____________        

ф.ғ.к, аға оқытушы А.О. Кәріпжанова

                                      (  қолы)

                                                    (аты-жөні)  

Филология, журналистика және өнер

 

 кафедрасы

                                                

        (кафедра атауы)

«Қазіргі қазақ тілі лексикологиясы» пәні бойынша 5В011700- «Қазақ тілі мен

әдебиеті»

 

мамандығының  студенттеріне арналған

 

ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР МЕН НҰСҚАУЛЫҚТАР 

Пәнді оқыту бойынша  

 

  

Кафедраның отырысында ұсынылды 

20__ж. «___»______________,№__ Хаттама 

Кафедра меңгерушісі 

_____________  

Жүсіпов Н.Қ.

    20__ж. «____» ________

      (қолы)                     (аты-жөні)

Филология, журналистика және өнер   факультетінің ОӘК мақұлданды

                                                     (факультет атауы)

20__ж. «___»______________,  №____ Хаттама

ОӘК төрағасы 

_______________     

Жұманқұлова Е.Н.

   20__ж. «____» ________

                                                 (қолы)

            (аты-жөні)

МАҚҰЛДАНДЫ:

ЖжӘҚБ бастығы _____________        

А.А.Варакута   

20__ж. «____» ________

                                               (қолы)                            (аты-жөні)

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды     

20__ж. «___»______________  №____ Хаттама

    

Курс бойынша қамтылатын тақырыптар  

1.Тақырып. Сөз мағынасының дамуы. Семасиология. Сөз 

және мағына.

Мазмұны:  Сөз   мағынасының   түрлері.   Сөздің   лексикалық

мағынасының   негізгі   типтері.   Сөздің   негізгі   және   туынды

мағыналары,   тура   және   ауыспалы   мағыналары,   нақты

(деректі)   және   дерексіз   мағыналары,   еркін   және

фразеологиялық байлаулы мағыналары, синтаксистік шартты

мағыналары,   узуалды   (дағдылы)   және   окказионалды   (бір

қолданар тосын сөздердегі) мағыналары.

2.  Тақырып.  Сөздің   көп   мағыналығы,   олардың   пайда  болу

жол-дары: метафора, метонимия, синекдоха.

Мазмұны:  Қазақ   тіл   білімінде   сөз   мағынасының   зерттелу

жайы.

3. Тақырып. Лексикалық омонимдер, олардың көп мағыналы

сөздерден айырмашылығы.

Мазмұны:  Пайда   болу   жолдары.   Омонимдердің   түрлері:

толық   омонимдер,   туынды   омонимдер,   сөз   қолдану

процесінде пайда болып отыратын омофондар, омофориалар,

омографтар, паронимдер. Омонимдердің стилистикалық мәні,

зерттелу жайы. Сөз варианттары. 

4. Тақырып. Лексикалық антонимдер.

Мазмұны:

 Олардың   түрлері,   пайда   болу   жолдары,

стилистикалық мәні, зерттелу жайы.

5. Тақырып. Лексикалық табу және эвфемизмдер.

Мазмұны: Олардың пайда болу жолдары, өзіндік сипаты мен

мәні.

6. Тақырып.  Қазіргі қазақ тілі лексикасы-ның құрамы, шығу

арналары, қалыптасуы мен дамуы.

Мазмұны: Қазақ тілінің сөздік құрамы, оның қалыптасуы мен

дамуы,   ерекшелік-тері.   Негізгі   сөздік   қор,   оның   басты

белгілері   (тұрақтылығы,   сөзжасамға   негіз   болатыны,

жалпыхалықтығы),   сөздік   құрамда   алатын   орны,   сөздік

құраммен   арақатынасы,   бір-біріне   ауысып   отыратыны.   Сөз

құрамының зерттелу жайы.

7. Тақырып. Сөздік құрамның тарихи арналары.

Мазмұны:  1.Қазақтың   байырғы   тума   лексикасы,   оның

бірнеше   қабаттан   тұратыны:   а)жалпы   түркілік   сөздер,

ә)қыпшақ   тілдеріне   ортақ   сөздер,   б)қазақтың   тума   төл

сөздері. Кірме сөздер, олардың бірнеше қабаттан тұратыны:

а)монғол   тілінен   ауысқан   сөздер,   сонымен   бірге   монғол,

қазақ   тілдеріне   ортақ   сөздер   бар   екені,   оның   тарихи

себептеріне қысқаша шолу, ә)араб, парсы, тілдерінен кірген

сөздер,   олар-дың   ену   кезеңдері   мен   ауысу   жолдарына

қысқаша   шолу.   Араб,   парсы,   сөздерінен   лексика-

семантикалық   топтары,   тұлғалық   және   семантикалық

өзгерістерге   ұшырап   отыруы,   бірқатарының   қазақ   тіліне

сіңісіп,   игеріліп   кету   себептері,   б)орыс   тілінен   және   ол

арқылы   Европа   тілдерінен   енген   сөздер,   олардың   ауысу

кезеңдері,   лексика-семантикалық   топтары,   тұлғалық

өзгерістерге   ұшырап   отыруы.   Кірме   сөздердің   зерттелу

жайы.

8.   Тақырып.  Қазақ   тілі   сөздік   құрамының   толығып   даму

жолдары

Мазмұны:  а)байырғы тума сөздер негізінде, ә)кірме сөздер

негізінде   іске   асатыны.   Сөздік   құрамның   тума   сөздер

негізінде  дамуына сөзжасам тәсілдері қызмет   ететіні  (түбір

сөзге   жұрнақ   жалғау,   сөздердің   біріктіру,   қосарлау,   тіркес-

тіру,   қысқартып   қолдану,   сөз   мағынасын   жаңарту).   Сөздік

құрамның толығу жолдарының зерттелу жайы.

9.Тақырып.  Қазақ тілі сөздік құрамының қолдану сипатына

қарай бөлінетін түрлері. Сөздердің стильдік қызметіне байла-

нысты түрлері.

Мазмұны:  Жалпыхалықтық   сөздер,   ауызекі   қарапайым

сөздер,   әдеби   сөздер,   кәсіби   және     термин   сөздер,

интернационалдық   сөздер,   эмоционалды-экспрессивті

сөздер,   диалектизмдер,   жаргон   сөздер,   варваризмдер.

Бейтарап лексика. Сөйлеу тілінің лексикасы. Кітаби лексика.

Экспрессивті-эмоционалды   лексика.   Бұлардың   зерттелу

жайы.  

10.   Тақырып.  Қазақ   тілі   сөздік   құрамының   актив   және

пассив қабаттары.

Мазмұны:  Актив   қабатқа   –   күнделікті   жиі   қолданылатын

дағдылы   сөздер,   пассив   қабатқа   –   көнерген   сөздер,   кең

тарамаған   неологизмдер,   диалектизм-дер,   кәсіби   сөздер,

жеке   мамандық-тарға   тән   термин   сөздердің   көпшілігі

жататыны.   Сөздердің   актив,   пассив   қабаттарға   бөлінуінің

шарттылығы.

11.Тақырып. Қазіргі қазақ тіліндегі неологизмдер.

Мазмұны:  Неологизмдер   жиі   кездесетін   лексика-лық

салалар.   Сөзжасамдағы   өнімді   үлгілердің     неологизмдерге

қатысы.     Семантикалық   неологизмдер.   Жалпы-халықтық

және авторлық неологизмдер. 

12.Тақырып. Қазіргі қазақ тіліндегі көнерген сөздер.

Мазмұны:  Олардың   архаизмдер   және   тарихи   сөздер

(историзмдер)   болып   бөлінетіндігі.   Сөздік   құрамның   пассив

қорында   көнерген   сөздердің   кейбір   түрлері   (тарихи   және

классикалық   әдебиетте)   сақталып   қалу   себебі.   Көнерген

сөздердің   стилистикалық   қызметі.   Актив   және   пассив

сөздердің зерттелу жайы. 

13.Тақырып. Фразеология, оның зерттеу нысаны, мақсаты.

Мазмұны:  Қазақ   тілінің   біртұтас   лексикалық   жүйесіне

фразеологияның   қатысы.   Тұрақты   тіркестердің   басты

белгілері.   Еркін   және   тұрақты   сөз   тіркестері.   Тұрақты

тіркестердің   жеке   сөздерге   ұқсастығы   және   олардың

айырмашы-лығы.   Тұрақты   тіркестердің   жеке   сөздерге

ұқсастығы   және   олардың   айырмашылығы.   Тұрақты

тіркестер-дің   түрлері:   фразеологиялық   тұтастық   (идиома),

фразеологиялық   бірлік,   фразеологиялық   сөйлемше,

фразеологизмдердің   стилистикалық   қызметі   және   олардың

зерттелу   жайы.   Фразеологизмдердің   мақал-мәтелдер-ге

қатысы.   Фразеологизмдердің   сөз   табына   қатысы,   олардың

көп   мағыналылығы.   Фразеологиялық   сөз   табына   қатысы,

олардың   көп   мағыналылығы.   Фразеологиялық   синонимдер,

анто-нимдер, варианттар. Тұрақты тіркес-тердің арналары.

14.Тақырып. Лексикография.

Мазмұны:  Қазақ   лексикографиясының   қалыпта-суы   мен

зерттелу   тарихына   шолу.   Қазақ   тіліне   қатысты

түркологиялық   сөздіктер   (М.Қашқари   сөздігі   –   ХІ.,құман

(қыпшақ) тілінің сөздігі – ХІVғ., В.Радлов сөздігі – ХІ ғ. т.б.).

Абай   тілінің   сөздігі.     Осы   күнгі   тілдік   сөздіктердің   түрлері

және   олардың   сипаттамасы   (аударма,   түсіндірме,

терминололгиялық,   этимологиялық,   диалектологиялық,

синонимдік,   анто-нимдік,   фразеологиялық,   неологизм-дік,

орфографиялық,   орфоэпиялық   т.б.   сөздіктер).   Қазақ

лексикографиясы-ның міндеттері.

15. Тақырып. Этимология.

Мазмұны:  Этимологияның лексикология ғылымы үшін мәні.

Этимологияның   негізгі   объектісі,   зерттеу   әдістері,   өзіндік

ерекшеліктері   мен   принциптері.   Этимологияның   ғылыми

және   халықтық   болып   бөлінетін   түрлері.   Қазақ   тілі

этимологиясының зерттелу жайы.

Әдебиеттер тізімі

Негізгі:

1. Айғабылов   А.   Қазақ   тілінің   лексикологиясы.   Алматы,

1996.

2. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. Алматы, 1973.

3. Аханов   К.   Қазақ   тілінің   лексикологиясының

мәселелері. Алматы, 1956.

4. Әбілқасымов   Б.   Алғашқы   қазақ   газеттерінің   тілі.

Алматы, 1971.

5. Байтұрсынов А. Шығармалары. Үшінші бөлім. Алматы,

1989.

6. Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің лексикологиясы. Алматы,

1988.

7. Болғанбаев   Ә.   Қазақ   тіліндегі   синонимдер.   Алматы,

1970.

8. Болғанбайұлы   Ә.,   Қалиұлы   Ғ.   Қазіргі   қазақ   тілінің

лексикологиясы мен фразеологиясы. Алматы, 1997.

9. Жанұзақов Т. Қазақ есімдерінің тарихы. Алматы, 1971.

10. Жұбанов Қ. Қазақ есімдерінің тарихы. Алматы, 1971.

Қосымша: 

11.   Кеңесбаев   І.,   Мұсабаев   Ғ.   Қазіргі   қазақ   тілі.

Лексика, фонетика. Алматы, 1975.

12. Қайдар Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. Алматы, 

1998.

13. Қалиев А., Сарыбаев Ш. Қазақ диалектологиясы. 

Алматы, 1979.

14. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 2005. 

15.

 

Оразбаева Ф. Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім 

синонимдері. Алматы, 1988.

16. Сағындықұлы Б. Қазақ тілі лексикасы дамуының 

этимологиялық негіздері. Алматы, 1994.

17. Сыздықова Р. Сөз құдіреті. Алматы, 2004. 

18. Смағұлова Г. Фразеологизмдердің варианттылығы. 

Алматы, 1996.