Ұсынылатын әдебиет: [1], [2], [22],[25], [61]

4-тақырып. Ілияс Жансүгіров(1894-1938)

І.Жансүгіровтің әдебиеттің әртүрлі жанрына қалам тартып,

барлық   талант   қырларының   жарқырап   көрінуі.   Әсіресе

поэзия саласындағы жетістігі. 

Өмірбаяны туралы қысқаша мәлімет.

Шығармашылық жолының басында әлеуметтік мәселені

көтеруі.   «Не   күйде»,   «Ел   шетінде»,   «Жау   бетінде»,

«Арыным» өлеңдері.

Қазақ   поэзиясында   Абай   дәстүрін   ілгері   дамытып,

табиғат көріністерін «Күз», «Жазғытұрым», «Жазғы шілде»

өлеңдерінд суреттеуі. 

Өндіріс туралы «Алтын қазан», «Заводта», «Жаңа дала»

жырларын шығаруы.

«Қазақстан»,   «Мәскеу»,   «Ресей   жері»   өлеңдері   арқылы

достыққа   үндеуі.   Күншығыс   халқының   саяси-әлеуметтік

санасын суреттейтін «Гималай» өлеңінің қысқа лирикалық

өлеңнің озық үлгісі екендігі.

Өнер тақырыбына арналған өлеңдері: «Ән», «Әншіге».

І.Жансүгіровтің   қазақ   әдебиетінде   поэма   жанрының

дамуына үлес қосып, «Байкал», «Рүстем қырғыны», «Жаңа

туған»,   «Кәмпеске»,   «Дала»,   «Күй»,   «Күйші»,   «Құлагер»

туындыларын жазуы.

«Күй»(1929),   «Күйші»   (1935)   поэмаларында   күй

құдыретін, өнердің эстетикалық мәнін, сыры мен сипатын

шабытпен   өрнектеуі.   Қобызшы   Молықбай   образы.   Күйші

үйсін жігіті мен Қарашаш бейнелері.

«Құлагер» поэмасында Ақан сері образын сомдауы.

Проза   жанрындағы   алғашқы   қадамдары.   «Құқ»   атты

фельетондар жинағы.

«Жолдастар»

 

романы

 

(1935).Онда

 

төңкеріс

қарсаңындағы   қазақ   кедейлерінің   аянышты   өмірі.   Сатан,

Мардан, Шалматай, Нәзипалардың кесек образ дәрежесіне

жетпей қалуы. Сюжет құрудағы кемшіліктер.

«Кек»(1931), «Түрксиб»(1934), «Исатай-Махамбет»(1936)

пьесалары.   Махамбет   бейнесін   поэзия   тілімен   драмалық

образ дәрежесіне көтерудегі шеберлігі. Исатай бейнесі.

Аудармалары.   Пушкиннің   «Гаврилиада»,   «Евгений

Онегин» шығармаларын аударуы.

  Ұсынылатын әдебиет: [1], [2], [22],[25], [61]

5-тақырып. Жамбыл Жабаев(1846-1945)

Өмірбаяны туралы қысқаша мәлімет.

Қазақтың   халық   поэзиясындағы   дәстүрлерді

дамытудағы Жамбылдың орны. Қазан төңкерісінен кейіңн

Жамбыл   шығармашылығының   қайта   гүлденуі.   Соған

байланысты «Менің өмірім», «Менің бақытым» дастандары.

Жамбылдың   жас   кезінде   қайым   айтысқа   түсіп,   өнерін

шыңдауы.   «Кәмшат   қызға»,   «   Жаныс   ақынға»   және

Айкүміспен, Бөлектің қызымен сөз қағыстырулары.

Жамбылдың   Құлмамбетпен   (1881),   Сарыбаспен

(1895),Досмағанбетпен   (1904),   Шашубаймен   (1909)

айтыстары.

1916   жылғы   ұлт-азаттық   көтерілістің   «Зілді   бұйрық»,

«Патша әмірі тарылды» өлеңдерінде көрінісі.

Жамбыл   шығармашылығындағы   қайта   өрлеу.   Ақынның

1936   жылы   Мәскеуде   өткен   қазақ   әдебиеті   мен   өнерінің

онкүндігіне қатысуы. Мәскеу сапарының әсерімен жазылған

«Ленин   мавзолейінде»,   «Туған   еліме»,   «Халықтар   сәлемі»,

т.б. өлеңдерінде халықтар арасындағы достықты жырлауы.

1938   жылы   тойланған   Жамбылдың   75   жылдық

мерейтойы.   Осы   ұлан-асыр  тойдың   тұсында   ақынның   өткен

өмірі мен қазіргі қуанышын салыстыра отырып «Тағы да бітті

жаңа күн», «Қайта келген жастық», «Мәстек пен тұлпар», т.б.

өлеңдерін шығаруы.

Ұлы Отан соғысы жылдарында Жамбылдың «Ата жаумен

айқастық»,   «Ленинградтық   өрендерім»   ,   «Отан   әмірі»,

«Алынбас қамал», «Балама хат» өлеңдерін шығаруы.

«Өтеген батыр» дастаны. Тақырыбы мен идеясы. Өтеген

батырдың   малға   өріс,   халыққа   жаңа   қоныс,   бақытты   өмір

іздеуінің   қоғамдық   мәні.Дастандағы   ауыз   әдебиетіне   тән

мифтік   көріністер   мен   сюжеттер.   Поэманың   көркемдік

ерекшеліктері.

«Сұраншы   батыр»   поэмасы.   Шығармадағы   Сұраншы

Хакімбеков   бейнесінің   ХІХ   ғасырдағы   тарихи   шындықпен

тонның   ішкі   бауындай   байланысып   жатуы.   Поэмадағы   ел

қорғау   проблемасы   мен   халықтар   достығының

сипаты.Тарихи   деректің   көркемдік   шындықпен   жалғасып

жатқандығы..

  Ұсынылатын әдебиет: [1], [2], [5], [18] [22],[25], [61]

6-тақырып. Иса Байзақов(1900-1946)

Иса   Байзақовтың   шығармашылық   өмір   жолы.   Ақындық

өнері.Өлеңді   суырып   салып   та,   жазбаша   да   шығаратыны.

Яғни, Исаның талант қырлары мол екендігі.

Исаның «Қарталы», «Киров каналы», «Мақтандым бүгін,

мақтандым»,   «Біздің   еңбек»,   «Неге   Алатау   шаттанды»,

«Аэроплан»   өлеңдерінде   ауыз   әдебиетінде   орныққан

бейнелеу құралдарын қолдана отырып, кеңес заманының әр

түрлі жаңалықтарын көпшілікке паш етуі.

«Қордайдан   өткенде»,   «Киров   каналы»,   «Қарталы»,

«Горький»   және   т.б.   өлең-толғауларында   Түркістан-Сібір

теміржолының   іске   қосылуына   байланысты   өндіріс,

шаруашылық,   мәдениет   саласындағы   жетістіктерге   қатысы

бар елеулі оқиғаларға ден қоюы.

Исаның   әншілік,сазгерлік,   термешілік   өнері.   Оның

«Жастар маршы», «Ақайша», «Жаңа өмір», «Ұлы заң», «Сұр

желгенше» ән-өлеңдері.

«Құралай   сұлу»   (1925)   поэмасы.   Поэма   сюжетінің   ауыз

әдебиеті   үлгісінде   құрылғандығы.   Ел   қорғау,   отаншылдық

идеясын   көтеруі.   Жастар   махаббаты.   Құралай   мен   Келден

бейнелері. Поэманың көркемдігі.

«Алтай аясында»(1925-34) поэмасындағы   Еркежан мен

Балағаз   бейнелері.   Қалмақтың   шонжарлары   Кәпін   мен

Кәбіктерінің жағымсыз іс-әрекеттері.

«Ақбөпе»(1941)  поэмасы.  Поэмадағы  тартыстың  Ақбөпе

мен Әміржан  сезімдеріне құрылуы. Поэмадағы Ақажан, Әбіш,

Құдияр   образдары   арқылы   таптық   қарама-қайшылықтың

ашылуы.   Оларға   қарсы   тұрған   Ақбөпе,   Әмірхан   сияқты

жасьар бейнелері.Поэманың қазақ поэзиясынан елеулі орын

алатыны жәнекөркемдік ерекшеліктері, тілдік өрнектері.

«Он   бір   күн,   он   бір   түн»   (1938)   поэмасының

суырыпсалмалық   талантының   жарқын   көрінісі   екендігі.

Дастанда Мәскеуден Қиыр Шығысқа дейін еш жерге қонбай

ұшуға   талаптанған   Марина   Раскова   ерлігінің   мадақталуы.

Ұшағы   апатқа   ұшыраған   М.Раскованың   қалың   тайгада

адасып   жүріп   көрген   қиындықтары.   Ұшқыш   қыздың

табандылығы   мен   ержүректілігі.   Поэманың   сюжеттік   желісі

мен тіл көркемдігі.

Иса   Байзақов   шығармаларының   қазақ   поэзиясынан

алатын орны мен көркемдік ерекшеліктері.

Иса Байзақов шығармашылығының зерттелуі.

  Ұсынылатын әдебиет: [1], [2], [5], [18] [22],[25], [61]

7-тақырып. Мағжан Жұмабаев(1893-1937)

Өмірбаянынан   қысқаша   мәлімет.   М.Жұмабаевтың

шығармашылық   жолындағы   алғашқы   қадамдары.Қазақ

поэзиясының     ежелгі   дәстүрін   ілгері   дамыта   отырып,

ағартушылық   бағытта   «Өнер-білім   қайтсе   табылар»,

«Сорлы қазақ», «Жазғы таң» , «Қазағым» өлеңдер жазуы.

Ақынның   ағартушылық,үгіт-насихаттық   бағыттағы

сыншыл   реализмге   ден   қойып,   ескі   әдет-ғұрыптың,

қалыңмалдың   құрбаны   болған   қазақ   әйелдерінің   бас

бостандығын жырлайтын «Орамал», «Тілегім»,  «Алданған

сұлу» өлеңдері.

Мағжан   поэзиясының   саяси-әлеуметтік   сарынын

күшейтіп,   уақыт   талабын,   замана   рухын   бейнелейтін

«Бостандық»,   «Күншығыс»,   «Жаралы   жан»,   «Тұтқын»,

«Жауға түскен жанға» өлеңдерін жазуы.

Ақынның   поэзия   әлеміндегі   ізденістері.   Бальмонт,

Брюсов,   Мережковский,   Сологуб,   Блок   сияқты   символист

ақындарға еліктеп өлеңдер жазуы. «Сарғайдым», «Бүгінгі

күн өмір, өлім менікі», «Берниязға», «Өмір», «Мені де өлім,

әлдиле» өлеңдеріндегі өмір мен өлім философиясы.

Мағжанның махаббат лирикасы. «Сүй, жан сәулем», «Н-

ға»,   «Сен   сұлу»,   «Сүйгенім   анық»,   «Гүлсім   ханымға»,

«Жұлдызды жүзік, айды алқа қып берейін» өлеңдеріндегі

жан   мен   тән   сұлулығының   диалектикалық   бірлікте

жырлауы.

Мағжанның  балаларға  арнап   өлеңдер,   оқу  құралдарын

шығаруы.   «Бастауыш   мектептегі   ана   тілі»(Ташкент,1923),

«Бастауыш мектепте ана тілін оқыту мәні»(Москва,1925) ,

«Педагогика»   (Орынбор,1923)   ,   «Сауатты   бол»(Москва,

1926)   оқулықтары   мен   «Аққала»,   «Әже»,   «Немере   мен

әжесі», «Қойшы бала мен күшік» өлеңдері.

Қазақ   халқының   тарихы,   аңыз-әңгімелері   негізінде

«Батыр   Баян»,   «Жүсіп   хан»,   «Өтірік   ертек»,   «Қорқыт»,

«Қойлыбайдың қобызы» поэмаларын жазуы.

«Батыр   Баян»   поэмасы.   Поэмадағы   Абылай   хан,   Баян

батыр   образдары.   Махаббаттың   трагедиялы   хикаясы.

Абылай   ханның   характеріндегі   кейбір   қайшылықтар.

Баянның өлімі. Поэмадағы орыс әдебиетінің әсері.

«Жүсіпхан» поэмасы. Шығармадағы Аббасхан, Жүсіпхан,

бейнелері.   Жүсіп   образының   символдық   мәні.Сол   арқылы

сталинизм дәуірінің сипатын әшкерелеу.

«Өтірік   ертек»   дастаны.   Шығарма   сюжетінің

шарттылыққа   құрылуы.   Мысыққа   қарсы   тышқандардың

көтерілісі.   Поэмада   байды   байыту   тәңірдің   ісі   деген

философияны жоққа шығару.

«Тоқсанның   тобы»   дастаны.   Поэмадағы   тоқсан   деген

сөздің   символдық   мәні.   Автордың   еңбекші   жарлыны

мадақтап,   туған   халқын   жақсы   көретінін   өлеңмен

өрнектеуі.

Мағжан аудармалары. «Орман патшасы» (Гете), «Күннің

батуы»   (Гейне),   «Сарғайып   келген   егін   толқынданса»,

«Тұтқын»(Лермонтов)   шығармалары   арқылы   көрінетін

аударма саласындағы асқан шеберлігі. Ақынның Горький,

Иванов,   Мамин-   Сибиряк   тәрізді   орыс   қаламгерлерінің

прозалық   шығармаларын   аударуы.   Олардың   өзіндік

ерекшеліктері.

Мағжан   поэзиясының   өлең   құрылысы.   Қазақ   өлеңін

байытудағы жаңалықтары. Образдар өрнегі. 

Мағжан   Жұмабаевтың   шығармашылығы   туралы

қорытынды.

  Ұсынылатын әдебиет: [1], [20], [23],[25], [61]

8-тақырып. Жүсіпбек Аймауытов(1889-1931)

Өмірбаянынан қысқаша мәлімет. 

Прозалық   шығармалары..   «Қартқожа»(1926)   романы.

Шығармада қазақ аулының төңкеріс қарсаңындағы саяси-

әлеуметтік   тіршілігін,   қоғамдық   әділетсіздіктерді

суреттеу.1916   жылғы   оқиғаның   1917   жылғы   ақпан

төңкерісіне   ұласуы.   Соның   нәтижесінде   сана   –   сезімі

оянған қазақ кедейлерінің әлеуметтік күрес алаңына шыға

бастауы.   Қартқожа   бейнесі.   Романның   көркемдік   әлемі.

Авторлық мінездеме, характер сомдау ерекшеліктері.

«Ақбілек»(1927-28)   романы.   Романдағы   феодалдық-

патриархалдық   қоғам   қалыптастырған   ескі   салт-сананың

бұғауынан   құтылып,   мәдениетке,   оқу-білімге   ұмтылған

Ақбілектің образы. Алтынай, Бозінген, Күмісай, Өрік сияқты

қазақ әйелдерінің от басы, ошақ қасында қалып, етекбасты

болған өмірлерінің суреттелуі. Шығармадағы Ақбала, Доға,

Балташ, Жорғабек,т.б. қосалқы қаһармандар тағдырының

суреттелуі

.Романның психологиялық роман екендігі. Шығарманың

көркемдік әлемі. Автордың баяндау тәсілдері. Кейіпкерлер

психологиясын сипаттаудағы шеберлігі.

«Күнікейдің   жазығы»   (1928)   повесінің   тақырыбы   қазақ

әйелінің тағдыры екендігі. Күнікей образы. Оның образын

сомдап, толықтыра түсуге көшпелі тұрмыс тудырған салт-

сананың   әсер-ықпалы.   Повестегі   қосалқы   кейіпкерлер

Құлтума,   Тұяқ,Шекер,   Байман   образдары.Шекер,   Байман,

Тұяқ бейнелері.

Ж.Аймауытовтың 20-30 жылдары жазылған «Өмір деген

осы   ма»,   «Мысыққа   ойын,   тышқанға   өлім»(1923),   «Елес»,

«Қойшы   Тастамақ»,   «Жидебайдың   баяндамасы»(1924),

«Әнші»,   «Көшпелі   Көжебай»,   «   Жол   үстінде»(1925),

«Боранды   болжаған   әулие»   (1926),   «Ханамар

тарихы»(1927),   т.б.   әңгіме-новеллаларының   тақырыбы,

идеясы.

Драмалық   шығармалары:   «Мансапқорлар»(1925),   «Ел

қорғаны»,

 

«Қанапия

 

мен

 

Шәрбану»(1926),

«Шернияз»(1926).

«Ел   қорғаны»   пьесасындағы   оқыған   кейбір   қазақ

зиялыларының   еркіндік,   бостандық   үшін   күресте   қате

көзқарастарының   сыналуы.   Ал   «Қанапия-   Шәрбану»

пьесасының   С.Сейфуллиннің   «Бақыт   жолына»   атты

шығармасымен   тақырып   жағынан   үндестігі.   Бірін-бірі

ұнатқан екі жастың махаббат хикаясы, қосыла алмауы мен

1916   жыл   шырғалаңының   тұспа-тұс   келуі.   Елдегі

әлеуметтік   әділетсіздік   пен   тап   тартысының   көрінісі.

Пьесадағы   Шәрбану,   Қанапия,   Ынтықбай,   Сазанбай,   т.б.

образдар.

«Мансапқорлар» пьесасы. Шығармадағы атақ, мансапқа

таласып,   өзара   қырғиқабақ   болған   Қасқырбай   болыстың,

оның туыс інісі әрі тілмашы Мүсілімнің бейнелері. Пьесада

ағайын   адамдардың   арасына   жік   салған   іштарлықтың,

көре алмаушылықтың қантөгіске, зұлымдыққа ұласуы.

«Шернияз»   пьесасы.   Шығармадағы   Шернияз   бейнесі.

Рушылдық   пен   жікшілдік   жайлаған   ел   ішіндегі   айтыс-

тартыс,   дау-   дамайдың   Шерниязды   күреске   итермелеп

ширатуы.   Оның   жеңісі   мен   жеңілісі.   Пьесаның   жалпы

идеясы.

Ж.Аймауытыв шығармашылығы жөнінде қорытынды.

  Ұсынылатын әдебиет: [1], [20], [23],[36], [61]

9-тақырып. Мұхтар Әуезов (1897-1961)

Шығармашылық   өмір   жолы.   20-жылдары   жазған   әңгіме,

повестері:   «Қорғансыздың   күні»,   «Барымта»,   «Жетім»,

«Ескілік   көлеңкесінде»,   «Жуандық»,   «Қаралы   сұлу»,

«Оқыған   азамат»   және   «Қараш-Қараш   оқиғасы»,   «Қилы

заман» повестері.

  «Барымта»,   «Жетім»,   «Қорғансыздың   күні»,   т.б.

әңгімелерінде   автордың   сол   кездегі   әлеуметтік   өмір

шындығын   көрсетіп,   зорлық   пен   қорлық   көрген

қорғансыздардың жағына шығуы.

«Қараш-Қараш   оқиғасы»   (1927)   повесі.   Шығармадағы

таптық,   топтық   және   әлеуметтік   тартыстардың   көрінісі.

Бақтығұл   мен   Жарасбай   образдары.   Көркемдік

ерекшеліктері. Толстой стиліне тән психологизмнің кейбір

әсерлері.

«Қилы   заман»   (1928)   повесі.   Повестің   ел   басқарудың

әкімшілдік-әміршілдік   жүйесінің   тұсында   оқылуға   тыйым

салынуы.   Жетісу   өңіріндегі   1916   жылғы   көтерілістің

суреттелуі.   Ұзақ,   Жәмеңке,   Серікбай   сияқты   халық

өкілдерінің   образдары.   Рахымбай,   Түнғатар,   Ақжелке

тәрізді   ұнамсыз   типтер.   Повестің   баяндау   жүйесінің

ерекшеліктері.   Портрет   пен   пейзаж.   Адам   характерін

жасаудағы диалогтың мәні.

М.Әуезовтің   отызыншы   жылдары   жазылған   «Іздер»,

«Бүркітші», «Шатқалаң», «Білекке білек», «Құм мен Асқар»

шығармаларының мәні.

Драмалық туындылары: «Еңлік-Кебек»(1917), «Қаракөз»

трагедиялары.   Оларда   махаббат   бостандығы   мен   әйел

теңдігі   мәселесінің   көтерілуі.   Трагедиялық   образдар

жүйесі.

«Түнгі   сарын»(1934)   пьесасында   1916   жылғы

көтерілістің   көркем   бейнеленуі.   Драмалық   шиеленіске

толы тартыс таңбасы.  Жантас, Тәнеке образдары.

«Шекарада»   пьесасы   (1938).   Шығармада   ел

қорғау,қырағылық,   туған   жерге   деген   сүйіспеншілік

сезімінің өркендеуі. Пьесадағы Мұрат , Сәрсен, Қанай мен

Ажардың   образдары.   Әйтсе   де   драмалық   шиеленістің

жалған тартысқа құрылуы.

Тарихи   тақырыптағы   «Хан   Кене»     драмасын   жазуы.

Туындыдағы   Кенесары   мен   оның   інісі   Науан   батырдың

бейнесі.   Әлеуметтік   және   жеке   бастық   ішкі   тартыстар.

Әйелдер образдарының кейбір ерекшеліктері.

М.Әуезовтің   Соболевпен   бірге   жазған   «Абай»

трагедиясы (1940). Ондағы Абай бейнесі.Ақынның әділетті

өмір   мен   адам   баласының   бақыты   үшін   жауыздықпен

бетпе-бет арпалысуы. Бірін бірі сүйген Айдар мен Ажардың

бас   бостандығын   қорғау   арқылы     феодалдық   ескі   салт-

санаға қарсы шығу.

Халықтық   эпостық   жырлар   негізінде   «Айман-

Шолпан»(1934),   «Қарақыпшақ   Қобыланды»   (1941)

пьесаларын   жазуы.   Ел   қорғау,   ерлік   пен   ездік   мәселесін

көтеруі.

«Абай жолы» роман-эпопеясының тек қазақ әдебиетінің

ғана емес, әлемдік әдебиеттің озық туындысы екендігі.

Оған   берілген   әр   түрлі   әдеби   сыйлықтар   мен   өнер

қайраткерлерінің   бағасы.Романның   эпопеялық   сипат-

белгілері.

 

Шығармада

 

Абай

 

өмірі

 

мен

шығармашылығымен   қатар   қазақтың   жарты   ғасырлық

саяси-әлеуметтік өмірін , тұрмыс салтын көрсетуі.

 

Роман   –   эпопеяның   басты   тұлғасы   Абай

екендігі.Абайдың өсу, кемелдену эволюциясы. 

Романдағы   Абай   және   кедей   жатақтар.   Құнанбай

бейнесі.   Тәкежан,   Әзімбай,   Ысқақ,   Оразбай,   Майбасар

бейнелері.   Романдағы   әйелдер   бейнесі.   Романның

көркемдік ерекшеліктері.

Әуезовтің   аяқталмай   қалған   «Өскен   өркен»   (1962)

романы.   Оңтүстік   өлкедегі   мал   шаруашылығына   қатысты

көкейтесті мәселелер. Карпов, Алмасбек, Әсия бейнелері.

Әуезовтің аудармалары. Шекспирдің «Отелло», «Асауға

тұсау»,   Гогольдің   «Ревизор»,   Н.Погодиннің   «Ақсүйектер»,

К.Треневтің   «Любовь   Яровая»   пьесаларын   аударуы.   Осы

арқылы драматургияның қыры мен сырын игеруі.

«Әдебиет   тарихы»(1927)   Әуезовтің   тұңғыш   зерттеу

кітабы   екендігі.   Ғалым-жазушының   қазақ   фольклорының

ертегі,   эпостық   жырлар,   ақындар   айтысы,   т.б.   жанрлар

туралы   зерттеулері.   «Әр   жылдар   ойлары»,   «Абай

Құнанбаев», «Уақыт және әдебиет» зерттеулері. 

Әуезов   бейнесінің   көркем   прозада,   театр   сахнасында

бейнеленуі.

  Ұсынылатын әдебиет: [1], [22], [23],[37], [46], [59]

10-тақырып. Сәбит Мұқанов (1900-1973)

Өмірінен   мәлімет.   Жетімдіктің,   жоқшылықтың

тақсіретінен   үзіп-жұлып   білім   алуы.   Оның   «Бостандық»,

«Кедей   баласы»   жырларында   жастық   шағының   көрініс

беретіні. Сәбиттің ақындық өнерге бой ұруына халық арасына

кең   тараған   қисса,   дастан,   аңыздардың,   батырлық,   лиро-

эпикалық, тарихи жырлар мен жыраулардың, Ғ.Тоқай, Абай,

Горький,   И.Бунин,   Маяковский,   Гладков,   т.б.   игі   ықпалы.

Социалистік   құрылысты   құптауы   мен   оған   белсенді   қызмет

етуінің   заңдылығы.   «Шоқпыттың   шаруасы»,   «Сүт   заводы»,

«Қазақстан»,   «Егістік»,   «Конвейер»,   «Майға   сәлем»,

«Колхозды   ауыл   осындай»,   «Малшының   мақтанышы»,   т.б.

шығармалары.   Соғыс   кезінде   туған   «Мен   де   аттандым

майданға»,   «Фашизмнің   ажалы»,   «Гвардеец   бауырларға»,

«Ленин   қаласында»,   «Берлин   алынды»   өлеңдеріндегі

патриоттық сезім.

Ақынның   «Жетім қыз үйінде», «Октябрьдің өткелдері»,

«Батырақ»,   «Балбөпе»,   «Пионер»,   «Жұмаштың   өлімі»,

«Құрдас»,     «Жұпархан»     «Алдабергенов   туралы   аңыз»

поэмалары.«Сұлушаш»   поэмасындағы   Сәбиттің   сюжет

құрудағы,   тіл   қолданудағы,   образ   жасаудағы   көркемдік

ізденістері.

С.Мұқанов – жазушы. «Түсімде», «Ақбөпенің сыры», т.б.

әңгімелердің,   «Балуан   Шолақ»,   «Екпінді»   повестері,

«Адасқандар»   («Мөлдір   махаббат»),   «Теміртас»,   «Жұмбақ

жалау» («Ботагөз»), «Сырдария» романдары, «Өмір мектебі»

трилогиясы.   «Тыңдағы   толқындар»,   «Аққан   жұлдыз»

романдары.   Жазушының   «Адасқандар»   романына   таптық,

әлеуметтік   шындықтың   арқау   болатыны.   Кезінде   романның

сынға   ұшырағаны.Автор   біраз   ізденістерден   кейін   «Мөлдір

махаббат»   (1959)   деген   атпен   қайта   шығарғаны.   Бәтес,

Бүркіт,   Мүсәпір   бейнелері.   «Мөлдір   махаббаттың   бастапқы

варианты   «Адасқандардың   зерттеушілері   (Қ.Ергөбеков)

тарапынан көбірек құпталуының себептерін ашу.

«Ботагөз» (Жұмбақ жалау) – жазушының басты кітабы.

Қазақ әдебиетінің тарихында өскен әдебиеттер талабына сай

күрделі оқиғалы реалистік туынды. Асқар, Ботагөз, Амантай,

Итбай,   Кулаков,Кузнецов,   Сарбас,   Кошкин   образдарының

типтік деңгейге көтерілуі. Романның көркемдік табыстары.

«Өмір   мектебі»   -   өмірбаяндық   трилогия   («Азапты

жолда»,   «Азатты   жолда»,   «Есею   жылдары»)   екендігі.

Әміршіл-әкімшіл   жүйенің   саясаты   мемуарлық  шығармаға  өз

ізін   қалдырғаны.   Оның   ұлттық   санаға   тигізген   зиянын   әділ

бағалаудың қажеттігі.

«Балуан Шолақ» - белесті туынды. «Сырдария, «Тыңдағы

толқындар»   романдары   мен   «Алтын   аймақ»,   «Каспийге

саяхат» сияқты очерктері.

«Аққан   жұлдыз»   дилогиясы.   Роман   материалдары   төрт

кітапқа жоспарланғандықтан Шоқан образының әлі өз биігіне

шыға   қоймағаны.   Романның   аяқталған   кітаптарында

қазақтың тек Шоқан өмір сүрген тұсындағы тіршілік-тағдыры

емес,   бір   жарым   ғасыр   бұрынғы   сұлбасының   бой

көрсететіні.жазышының   алдымен   ескі   тарихымыздың

шежіресіне   ден   қоятыны.Қаламгер   халық   тарихының

кезеңдерін   оқиғалармен   бере   отырып,   сындарлы   талдауға

барғаны, есте қаларлық көркем бейнелер сомдағаны.

С.   Мұқановтың   –   драматург.   «Көкірегі   көрегендер»,

«Алтын аймақ», «Бурылтай», «Біздің үй», «Ақан мен Зайра»

(Әуезовпен   бірігіп   жазған),   «Балаусаға   келіңіздер»,   «Жеңіс

жыры»,   «күрес   күндерінде»   поэмалары   мен»Гвардия,   алға»

либреттосы.   «Сыбызғының   сыры»,   «Ариадна   арқауы»

пьесалары,   «Шоқан   Уәлиханов»   трагедиясы.   Қазақ

драматургиясын байытқаны.

«Сәкен   Сейфуллин»   драмасының   Сәкеннің   «Қызыл

сұңқарлар» драмасымен, «тар жол, тайғақ кешу» романымен

үндестігі.   Драманың   алғаш   «Дала   дауылпазы»   деген   атпен

жұрт назарын аударғаны. Кейін өңделіп, «Сәкен Сейфуллин»

атты   тарихи   драмаға   айналғаны.   Колчак,   Анненков,

Қаранайлардың бейнелері. Сәкен, надежда, Шафран, Досов,

Абдолла   Асылбеков   тұлғалары.   Пьесада   үш   желі:

төңкерісшілердің   күрес   жолы,   Сәкен-надежда-   Хамит

арасындағы   тартыс,   әйел   теңдігі   мәселелерінің   қиюласа

өрілуі.Пьесаның түрлі кедергілерге кездесуі.

С.Мұқановтың   «Саяхаттар»,   «Алыптың   адымы»

кітаптары мен «цейлон шеруі», «Адам атаның шоқысы» атты

жолжазба   очерктерінің   дүниетанымдық,   этнографиялық

маңызы.

«Қара тақтаға жазылып жүрмеңдер, шешендер», «Абай

–   халық   ақыны»,   «Абайдың   ақындық   мектебі»,   «Менің

қателерім   қандай»,   «Қазақтың   18-19   ғасырларындағы

әдебиеті   тарыхынан   очерктер»,   «ХХ   ғ.   басындағы   қазақ

әдебиеті», «Айтыс», «Сынға сын», «Жікшілдік туралы», «Мен

қалай   жазып   келемін»,   «Халық   мұрасы»,   «Жарқын

жұлдыздар»,   «Қазақ   қауымы»,   т.б.   мақалалар   мен   зерттеу

еңбектерін, оқулықтар жазуы.

С.Мұқановтың әдеби бейнесінің жасала бастауы.

Шығармашылығының зерттелу жайы.

жүктеу/скачать 212,12 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: