ЕРЕКШЕ ОҚЫТУ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІ БАР ОҚУШЫЛАРДЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-

355 
 
және кәсіптік білім беру оқу бағдарламаларын меңгерулері  арнайы  тәсілдерсіз, техникалық 
және басқа да құралдарсыз, тіршілік әрекет ортасынсыз, сондай-ақ медициналық, әлеуметтік 
және т.б. қызметтерсіз мүмкін емес» [1]. 
Арнайы  жағдайларды  құруда  оқушыларды  психологиялық-педагогикалық  қолдау 
маңызды  рөл  атқарады.  Психологиялық-педагогикалық  қолдау  мамандардың  жүйелі 
ұйымдасқан, бір тұтас әрекеттерінің барасында әрбір баланың білім беру-тәрбиелеу үдерісінде 
өзінің  мүмкіндігі  мен  қажеттіліктеріне  сәйкес  табысты  оқуы  мен  дамуы  үшін  қажетті 
әлеуметтік  психологиялық  және  педагогикалық  жағдай  құрылатын  балаға  көмек  (немесе 
қолдау)  көрсетудің  ерекше  түрі  ретінде  қарастырылады.  Оқудағы  қиындық  байқалымының 
анықтық деңгейіне қарай оқушыны қолдаудың түрі қысқа мерзімді, орташа мерзімді және ұзақ 
мерзімді  болуы  мүмкін.  Психологиялық-педагогикалық  қолдаудың  нысаны  білім  беру  (оқу 
тәрбиелеу)  үдерісі.  Психологиялық-педагогикалық  қолдаудың  мәні  –  баланың  әлеммен, 
қоршағандармен  (ересектер,  құрдастары),  өзімен-өзілік  қатынастың  жүйесі  ретіндегі  оның 
даму  жағдайы.  Ерекше  қажеттіліктері  бар  балаларды  қолдау  әр  түрлі  мамандардың 
(психологтың, логопедтің, арнайы педагогтың, әлеуметтік педагогтың) өзара тығыз әрекетін, 
жұмыстың командалық түрін білдіреді.  
Білім  алуда  ерекше  қажеттіліктері  бар  балалар  арнайы  психологиялық-педагогикалық 
көмекке  және  тәрбиелеу  және  оқыту  кезінде  ерекше  жағдайларды  ұйымдастыруға  мұқтаж 
балалар. 
Мүмкіндіктері  шектеулі  балалар  (МШБ)  дене  бітімі  және  (немесе)  психикалық  даму 
кемшіліктері  бар,  туа  біткен,  тұқым  қуалайтын,  жүре  пайда  болған  аурулардың  немесе 
жарақаттардың  салдарынан  өмір  тіршілігінің  шектеулілігі  бекітілген  тәртіпте  анықталған 
балалар. 
Психофизикалық    ауытқулар      адамның  мәнін,  сезіну,  әлеуметтік  тәжірибе  жинақтай 
алатын қабілеттерін,  жоққа  шығармайтынын бірте бірте көптен  сезінуде. Әр балаға даму 
үшін  қолайлы  жағдай  жасау  қажеттілігі    түсүнігі  келді  деуге  болады.  Оқушы  тұлғасын   
дамуына  қажетті  жағдай  ретінде,    мәдени  ағарту  кеністікті  құру;  ол  ерекше    оқыту  
қажеттіліктері бар балалардын оқыту процесінін моделі үшін  базалық болып саналады.  
Психологиялық  педагогикалық қолдау дегеніміз ол, әрбір баланы оның мүмкіндігі мен 
қажеттілігіне  сәйкес  табысты  оқыту  мен  дамыту  үшін  мамандардың  жүйелі  ұйымдасқан, 
біртұтас  әрекеттерін  білдіретін  білім  беру-тәрбиелеу  үдерісінде  құрылатын  әлеуметтік-
психологиялық  және  педагогикалық  жағдай  балаға  көмек  көрсетудің  (немесе  қолдаудың) 
ерекше түрі болып табылады. 
Білім  алуға  арналған  арнайы  талаптар  арнайы  білім  беру  оқу  бағдарламалары  және 
оқытудың арнайы әдістері, техникалық және басқа да құралдар, өмір сүру ортасы, сондай-ақ 
медициналық,  әлеуметтік  және  мүмкіндіктері  шектеулі  тұлғалардың  оларсыз  жалпы  білім 
беру және кәсіптік білім беру оқу бағдарламаларын меңгерулері мүмкін болмайтын басқа да 
қызметтерді қамтитын білім алуға арналған талаптар.[1] 
Ерекше  оқыту  қажеттіліктері бар оқушыға психологиялық- педагогикалық қолдауды 
іске асыру, тәрбиеленушіні әлеуметтендіруге және оқу материалды сәтті игеруге ықпал етеді. 
Алайда,  бірнеше  ережелер  сақтауға  талап  қойлады.  Біріншеден,  оқушыда,  ерекше  оқыту 
қажеттіліктерін бар екенін қалыптастыратын себептерді және олардын  оқыту  бағдарламасын 
менгеру  ерекшелігіне  әсерін,  қабылдау.  Екіншіден,  білім  беру  инклюзиясынын  жалпы 
барысына,  оқушыны  және  оның  жанұясын  субьектті  қамтуға  бағдар.  Үшіншіден,  осы  
процеске,  оқушының    тыныс  тіршілігінін  ерекше  түрін  құру,  яғни  үйымдастыруы 
мүғалімдерге тәуелді, арнайы дамытатын орта.  
Жаппай  мектеп  жағдайында,  ерекше    оқыту    қажеттіліктері  бар  оқушыларды 
психологиялық - педагогикалық қолдауды төрт бағыты бойынша жүргізу керек. Бірінші бағыт 
шенбері  (бейімделу  кезені)  бойынша  бала  мен  және  оның  жанұясымен,  мектепке  тіркелу 
кезенінде,  жұмыс  жүргізу  керек.  Екінші  бағдарда,  балаға  мектеп  жағдайында,  онын 
байланыс,қарым-қатынастарын  дамыту  мақсатымен,  психологиялық-педагогикалық  қолдау 
жасалу  керек.  Үшінші  бағдар  негізінде,  ерекше    оқыту    қажеттіліктері  бар  балаға,  жаппай 

356 
 
жалпыбілім  беретін  мектеп  жағдайында  оқыту  барысында  жеке  психологиялық- 
педагогикалық  көмек  беру  қарастырылған.  Төртінші  бағдар,    педагогикалық  ұжыммен 
жұмысты қамту керек.      
Әр бағытқа нақтырақ тоқталсақ. Бірінші кезенде білім алушы және онын  жанұясына,  
мамандардын  бүткіл    командасы,  білім  алушымен  жұмыс  жасайтын  және  жанұяның 
қатысумен  жеке бағдарлама негізінде нақты  көмек көрсетілу қажет. Бағдарлама құру кезінде, 
осы кезендегі баланың мүмкіндігінін денгейі, онын қызығушылығы, шабыттары, өмірлік және 
психологиялық  кеністікті  менгеру  шамасы,жақын  психологиялық  айналасы,  ескеріледі. 
Жанүяны  баламен  оңалту  жұмысына  кірістіру,  және  жанүядағы  қарым-  қатынасты  түзету, 
қалыптасу кезенінде психологтан және педагогтан көп назар аударуды талап етеді. Мамандар 
ата-аналарға    психотерапиялық  көмек  көрсетеді,  медикалық  психологиялық  кенес 
береді.Мазасыздықты  және    ата-  аналардағы  өзін  кінәлі  санайтын  сезімді  кетіру  арналған  
психотүзету және кенестер, сонымен қатар бала күтімінін рационалды әдістерін үйрету,  бұл 
жерде  ерекше  орын  алады  деуге  болады.  Мамандар  күші,  баланың  жанұясын  мектепке 
дайындауға  бағытталған. Бүл кезенде барлық мамандар, баланың  және оның жанұясының, 
жағымсыз  құбылыстарға  және  қоғамнын  әсеріне  байланысты,  психологиялық  тұрақтылық 
денгейін  көтеру,  ауруды,  арнайы  өмірлік  стилі  және  іс  қимылы  ретінде  қабылдауын  
қалыптастыру  бойынша,  жұмыс жүргізеді. 
Психологиялық  педагогикалық қолдаудыдын екінші  бағытынын  мақсаты ол, бала өзін 
жайлы  сезінетін  және  өзіндегі  бар  мүмкіндікті  іске  асыра  алатын,  арнайы  дамытатын  орта 
құру.  Арнайы  дамытатын  психологиялық  ортанын  формасына,  дамытатын,  және 
коррекциялық міндеттер шешілетін, әртүрлі тренинг сабақтарын жатқызамыз; сонымен қатар, 
балаға шындық өмірге қалыптасуға пайдасы бар,  алдынғы орында шығатын әрекеттер мен 
қылықтар,  арнайы  үйымдастырылған  ойын  қызметін  де.    Осы  мақсатқа,  балдарда  қажетті 
коммуникативті  қасиеттерді  дамытуға  ықпал  ететін,  әртүрлі  кездесулер  де  қызмет  етеді. 
Сонымен  қатар,  арнайы  дамытатын  ортаның  ерекше  формасы  ретінде,  психодиагностика  
рәсімдер көмегімен алынған,    талдау және мәліметтерді пайдалану негізінде,     өзін өзі тану 
және өзін дамыту қағидасы енгізілген,  психодиагностика пайдаланылады. 
Психологиялық    педагогикалық  қолдаудын    үшінші  бағытында,    ерекше    оқыту  
қажеттіліктері  бар  оқушыға  оны    жаппай  жалпы  білім  беру  мектеп  жағдайында    оқыту 
барысында,  жеке  психологиялық-  педагогикалық  көмек  беру  қарастырылған.  Бұл  кезенде 
жетекші  маман,    коррекциялық    педагог(мұғалім  дефектолог).  Бұл  жерде  жаппай  мектеп 
жағдайында,  баланын  бейімдеу  процесіне    мониторинг    жасалады.  Мониторингті  тексеру 
барысында басқа да эмпирикалық әдістер пайдаланылады: яғни, құжаттарды  тексеру(оқушы 
дәптерлері, бағалау парақтар, онымен жұмыс жасайтын мұғалімдердін күнделік  жазбалары), 
педагогтардың    эксперттік    бағалары.  Мониторинг,  мектепте  баланы  қолдаудын  жалпы 
жағдайын анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бала оқитын сыныппен жұмыс жүргізу 
қажет, яғни оқушыларда ,баланы қабылдауды қалыптастыру  бағытында.    
Төртінші бағыт педагогикалық ұжыммен жұмысты көздейді. Бұл жұмыс психологиялық-
педагогикалық  сүйемелдеу  мәселелері  бойынша  қолдауды,  білім  беру  процесіне 
қатысушыларға  психологиялық  көмекті  ұйымдастыруды,  ұйымдастырушылық-әдістемелік 
және құқықтық қолдауды, ақпараттық-әдістемелік қолдауды қамтиды.  
Жалпы, бірқатар қорытындыларды тұжырымдауға болады. Білім беру процесінің барлық 
қатысушылары (балалар, ата-аналар, педагогтар, мекеме әкімшілігі, жақын әлеуметтік орта) 
ерекше  балаларды  жалпы  білім  беретін  мектептің  ортасына  қосуға  дайын  болуы  тиіс.  
Педагогтарда тиісті құзыреттіліктерді-тұлғалық,мотивациялық, коммуникативті, әдістемелік 
т.б. дайындықты қалыптастыруға    ерекше талап қойылады. [ 2] 
Инклюзивтік  білім  беру  практикасының  қалыптаса  бастауы  мектепті  дамыту 
бағдарламасын,  оның  жарғысын  өзгертуді,  жаңа  стратегиялық  міндеттерді  шешуге 
әкімшіліктің дайындығын талап етеді. Ондай болмаған жағдайда жаңадан пайда болған жеке 
жағдайлар оқшауланған түрде болады. Олардың одақтастары, жалғастырушалары болмайды, 
яғни  олардың  жетістіктері  педагогикалық  кеңестер  мен  әдістемелік  бірлестіктерде  кеңінен 

357 
 
талқыланатын  тақырып  болып  табылмайды.  Педагогтардың  бала  туралы,  сынып  туралы 
диагностикалық ақпараттардың қолданысы мен философиясын толық түсінбегеніктерінен ол 
ақпараттар  педагогикалық  ұжым  үшін  сұранымсыз  болады.  Педагогтардың  білім  беру 
үдерісінің  тұлғалықбағдарлық  және  түзете  дамыту  технологияларын  меңгеруге  қажетті 
уәждері  болмайды.  Сондықтан  ұйымдық  мәселелерді  шешу  жалпы  білім  беру  үдерісіне 
қосылған  мүмкіндіктері  шектеулі  оқушыларды  сүймелдеу  қызметінің  маңызды  құрамды 
бөлігі  болып  табылады.  Оған  мектепте  «кедергісіз»  білім  беру  кеңістігін  ұйымдастыру 
бойынша  бірізділік  қадамдарын  анықтайтын  жергілікті  нормативтік  актілерді  әзірлеу, 
бірыңғай  стратегияда  әрекеттенетін  пәнаралық  мамандар  командасын  қалыптастыру,  әрбір 
маманның  атқарымын,  олардың  өзара  әрекеттену  тәсілдерін  анықтау  жатады.  Басқару 
шешімдерін  қабылдауға  жауапты  тұлғалар  төменде  берілгендердің  басқарудың  тиімді  емес 
екендігін білдіретінін естерінде сақтауға тиісті: - басқарудың реактивті түрінің басым болуы; 
- 
психологтың,  логопедтің,  дефектолгтың  және  т.б.  мамандардың  атқарымдық 
бағынушылдығының анық болмағанына байланысты басқарудың бір тұтас үлгісінің болмауы; 
-  жағдайды  талдаудың  жүйелілігі  мен  кешенділігінің  болмауы,  оған  ақпараттың 
жетіспеушілігі  немесе  тым  артық  болуы  себеп  болуы  мүмкін;  -  мектеп  ішілік  бақылауда 
шоғырлану түрінің басым болуы; - құндылығы бірыңғай команданың болмауы.  
Аталған  факторлар  жалпы  білім  беру  үдерісіне  қосылған  мүмкіндіктері  шектеулі 
балаларды  психологиялық-педагогикалық  қолдаудың  тиімділігін  төмендетеді,  ал  бұл 
балалардың сапалы білім алу құқығын бұзады. Мүмкіндіктері шектеулі балаларды мектептің 
білім беру үдерісіне қосу үшін мектепте құрылған ұйымдық негіздер мен талаптардың барабар 
көрсеткіштері:  -  білім  беру  үдерісіне  қатысушылардың  қарым-қатынасындағы  жоғары 
педагогикалық  мәдениет  (шиеленістің,  өзара  наразылықтың,  кемсітушіліктің,  балалар 
қоғамының  жіктелуінің  болмауы),  -  оқушылар  мен  ата-аналардың  білім  беру  үдерісіне 
қанағаттанулары; - оқушылардың ауруының төменгі деңгейі. 

жүктеу/скачать 3,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: