Of L. N. Gumilyov Eurasian National University педагогика. Психология. ӘЛеуметтану



Pdf көрінісі
бет48/371
Дата14.04.2022
өлшемі3,76 Mb.
#31042
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   371
Байланысты:
Pedagogika 1,2021

Талқылау
Девиантты  мінез-құлықтың  көптеген  түр-
лерінің  болуы  сол  түрлерді  бағалайтын  көп-
теген  реттеуші  талаптармен  байланысты. 
Осыған  байланысты,  әлеуметтік  ауытқулар-
дың сипаттамалары біркелкі емес, сондықтан 
мінез-құлықтың қай түрін девиантты деп са-
науға  болатындығын  анықтаған  кезде  зертте-
ушілерде келіспеушіліктер кездеседі.
Деструктивтіліктің  табиғатын  зерттеудегі 
методологиялық  құндылық  ауытқуларды,  ең 
алдымен, нақты әлеуметтік-тарихи контексте, 
тұлға  мен  қоғамның  қарым-қатынасында  қа-
растыратын  Э.Фроманың  көзқарасымен  ұсы-
нылған [12]. 
Әлеуметтік  ауытқуларды  жіктеу  әртүрлі 
көзқарастардан  құрылады.  Ғылыми  әдебиет-
терде келесі негіздерге негізделген типология-
лар бар: бұзу субъектісі бойынша, ауытқу дең-
гейі бойынша, бұзылған нормалардың түріне 
сәйкес  және  т.б.  Ауытқудың  сипаттамалары 
мен  айырмашылықтары  туралы  егжей-тег-
жейлі біз тек типологиялардың қысқаша си-
паттамасын қарастырамыз. 
Бұзу  субъектісі  тақырыбына  сәйкес  жеке 
және  топтық  ауытқулар  ажыратылады.  Егер 
біріншісінде  моральдық-құқықтық  талаптар-
ды  бір  адамның  бұзуы  қарастырылса,  онда 
екіншісінде жағымды нормаларға ашық түр-
де қарама-қайшы әрекет етуі «мәдениеті» ұқ-
састығын  тудыратын  девиантты  мінез-құлық 
әлеуметтік  топтың  көрінісі.  Девиантты  мі-
нез-құлықты ынталандыратын тұтас девиант-
ты субмәдениет пайда болады. 
Ауытқу саласына қарай келесілер болады: 
мәдени  –  яғни  белгілі  бір  қоғамның  мәдени 
нормалардан  ауытқуы  және  жеке  ұйымдағы 
психикалық  ауытқулар:  невроздар,  психоло-
гия және т.б.
Ауытқу  деңгейіне  қарай,  келесідей  жікте-
леді:  бірінші  дәрежелі,  олар  қоғамда  қабыл-
данған мәдени нормаларға сәйкес келеді және 
әзіл, қателіктер, эксцентрицийлер ретінде қа-
растырылады және екінші дәрежелі деп сана-
лады егер адамды - айналадағы әлеуметтік топ 
немесе ресми ұйымдар моральдық-құқықтық 
нормаларды бұзушы ретінде ашық таныса, іс- 
әрекетіне қарай белгілі бір санкциямен байла-
нысты болады.
Кең мағынада, девиация кез келген ауытқу-
ды  білдіреді.  С.С.Фролов:  «Индивид  немесе 
топтың жалпы қабылданған нормаларға сәй-
кес  келмейтін  әрекеті,  нәтижесінде  олар  осы 
нормаларды  бұзады»  [13].  Кудряцев  бұқа-


30
№ 1(134)/2021
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 
Педагогика. Психология. Әлеуметтану сериясы
  
ISSN: 2616-6895, eISSN: 2663-2497
ралық  бөліну  мен  белгілі  бір  тұрақтылыққа 
нұсқайды:  «Әлеуметтік  ауытқулар  белгілі 
бір  масса,  тұрақтылық  және  ұқсас  әлеумет-
тік  жағдайлардағы  таралумен  сипатталатын 
әлеуметтік  нормалардың  бұзылуы  ретінде 
анықталуы  мүмкін»,  –  деп  анықтама  береді 
[14]. 
Девиантты  мінез-құлықты  жіктеуді  адам 
қызметінің саласына сәйкес жүргізуге болады. 
Осыған сәйкес, өндіріс және еңбек саласында 
экономикалық  ұрлық,  дұрыс  емес  басқару 
және т.б. пайда олады; тарату саласында – па-
рақорлық, әлеуметтік паразитизм; саяси өмір 
саласында – мансапшылдық, бюрократия, ұл-
тшылдық, экстремизм; рухани өмір саласын-
да  –  мәдениеттің  жетіспеуі;  қарым-қатынас 
саласында  дөрекілік,  өзімшілдік,  дөрекілік, 
менмендік.
Жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқын 
зерттеудің  интегралды  тәсілі  оның  бағыты-
на қарай девиацияның түрін де зерттеу. Осы 
негізде  келесі  түрлер  бөлінеді:  деструктивті 
- жеке басына зиян келтіретін ауытқулар (ал-
коголизм,  нашақорлық,  суицид);  ассоциа-
тивті  түрде  адамдарға  зиян  келтіреді  (еңбек 
тәртібін  бұзу,  бұзақылық);  заңға  қайшы  түр-
де – моральдық және құқықтық нормалардың 
өрескел  бұзылуымен  байланысты,  тұтастай 
қоғам үшін теріс салдарларға әкеледі (тонау, 
бандитизм, терроризм) [15].
Әлеуметтік  ауытқулардың  барлық  қара-
стырылған  жіктеулерін  өте  шартты  және 
салыстырмалы  деп  атауға  болады,  бірінші-
ден,  әртүрлі  ауытқулардың  арасында  нақты 
шекаралар  жоқ,  екіншіден,  олардың  өзара 
тәуелділігі  бар,  үшіншіден,  уақыт  өткен  сай-
ын  ауытқу  өлшемдері  тарихи  дәуірге  байла-
нысты,  айтарлықтай  тәуелді.  көптеген  басқа 
факторлар: тұлғаның мінез-құлық мотивтері, 
көріністердің  ашықтығы  және  конформизм 
дәрежесі,  адамдардың  мәдениеті,  топтық 
дәстүрлер, діни нормалар және т.б.
Әлеуметтік  ауытқулардың  барлық  қара-
стырылған жіктеулерін шартты және салысты-
рмалы деп атауға болады. Біріншіден, әртүр-
лі ауытқулардың арасында нақты шекаралар 
жоқ, екіншіден, олардың өзара тәуелділігі бар, 
үшіншіден, уақыт өткен сайын ауытқу өлшем-
дері тарихи дәуірге байланысты, айтарлықтай 
тәуелді,  сәйкесінше,  көптеген  басқа  фак-
торлар  да  әсер  етеді:  тұлғаның  мінез-құлық 
мотивтері,  көріністердің  ашықтығы  және 
конформизм  дәрежесі,  адамдардың  мәдени-
еті,  топтық  дәстүрлер,  діни  нормалар  және 
т.б.[16-18].


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   371




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет