Қоғамда көптен бері ой тудырып жүрген мәселенің бірі осы оралман сөзі
Қазақстан халқы жылына бір адамға шаққанда қанша ауылшаруашылық
жүктеу/скачать 3,14 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақстан халқы жылына бір адамға шаққанда қанша ауылшаруашылық өнімін тұтынады? Мұны есептеп шығару мүмкін бе? Дәурен АнАрбекҰлы, Шығыс Қазақстан облысы Оқырманымыздың бұл сауалына Агро- бизнес-консалтингтік ғылыми-зерттеу инсти- туты ның ди рек торы Ғалижан Мәдиев былай деп жауап берді: – Рас, Қазақстанның ауылшаруашылық алқап тарының көлемі Ресеймен теңесіп, Үнді с тан, из раиль тәрізді елдерден асып түсетіні ақи қат. Бұл елде агробизнес саласын өркен детуге мол мүм кіндік барын көрсетсе керек. Әйтсе де біз елде агро бизнесті дамыту көрсеткішін белгіленген ме жеге жеткізе алмай отырмыз. Жалпы, израиль дік мамандардың пайым дауын ша, Қазақстан жер лерінің 68 пайы зында жеке леген шаруа қожа лықтарын құрып, кор пора тивтендіру жұмы сын өркен детуге болады. Әрине бұл мақсатта Үкімет тің біраз шараларды қарастырып жатқаны белгілі. Сондықтан бола шақта игерусіз жатқан ауыл шаруа шылық ал қаптары кәдеге жарайды деп үміттенуге негіз бар.
ауылшаруашылық алқаптарының көлемі қанша? Жылына қанша ауылшаруашылық өнімін тұтынамыз? Өкініштісі, Республикалық статистика агент тігі мұндай көрсеткіштердің есебін бір жылға кешіктіріп береді. аталмыш агент тіктің былтырғы жылғы есебі бойынша, халық тың ауылшаруашылық өнімдерін тұ ты нуы төмендегідей көр сеткіштерді көр сетеді: нан және жарма өнімдері республика бойынша бір адам басына шаққанда жы лына – 122,5 келі; республика бойынша ет және ет өнімдері орташа бір адамға шақ қанда жылына – 49,2 келі; май жылына бір адамға – 11,2 келі; сүт және сүт өнім дері жылына бір адамға шаққанда – ша мамен 207,8 литр. Естеріңізде болсын, атал мыш көрсеткіштер жылына бір адам басына шаққанда есептеліп шығарылған есепқисап. а бай
оМ а Ров (к олла
ж) Үздік деп танылған ғылыми теориялық бастамалар мен ұсыныстар Үкімет пен салалық министрліктердің назарына ұсынылады. Талқылауға қатысамыз деген ғалымдар мен мамандарға редакция есігі әрдайым айқара ашық. Қазақстанның экономикасы ғаламдық бәсекелестікке қабілетті, әлемдік экономикаға оңтайлы интеграцияланған, тиімді де икемді, жанжақты дамыған, индустриялықинновациялық бағыттағы, жоғары технологиялы болып дамуы – тың идеяларды қажет етеді. Қазіргі әлемдік дағдарыс экономикада қаржы тапшылығынан бұрын нақты, жүйелі, ғылыми дәлелденген, озық та жаңашыл жобалардың жетіспейтіндігін дәлелдеп отыр. «Алаш Айнасы» осындай олқылықтардың орнын толтыру мақсатында «Идеялар жәрмеңкесі» айдарымен экономистғалымдарымыздың тың, жаңашыл ғылыми жобалары мен ұсыныстарын оқырман назарына ұсынбақ. Редакция осындай ғылыми тұрғыдан негізделген озық бастамаларды, инновациялық жобаларды, ұсыныстарды жариялап, арнайы құрылатын сараптамалық кеңестің талқысынан өткізбек. Атамұрат Мөрәліұлы ШәМенов, 1951 жылы Қызылордада белгілі ауыл шаруашылығы майталманының отбасында туған. Өзі де ауылда өскен. Экономика ғылымының докторы. Үш жоғары білімі бар, заңгер, географияэкология оқытушысы және ауыл шаруашылығының маманы – Мәскеу ветеринария академиясын үздік бітірген. Саяси жоғары білімі бар, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі. Экономика саласында мемлекеттік реттеу, менеджмент, корпоративтік басқару, агроэкономика және экология мәселелерімен айналысады. Көптеген ғылыми туындылар мен өзекті мақалалардың авторы. Қазақстанның жаңа аграрлық саясатын үш кезеңге бөлу ұсынылады: 1. Әлемдік экономикалық дағдарыс кезеңі. Бұл кезеңде экономиканы мемлекеттік реттеу әкімшілік басымдылықпен және экономикалық тәсілмен жүргізіледі. 2. Әлемдік экономикалық дағдарыстан шығу кезеңі. Бұл кезеңде экономиканы мемлекеттік рет теу экономикалық басымдылықпен және әкім шілік тәсілмен жүргізіледі. 3. Әлемдік экономикалық дағдарыстан кейінгі кезең (посткризис). Бұл кезеңде экономиканы мемлекеттік реттеу негізінен экономикалық және либералдыәкімшілік тәсілмен жүргізіледі.
РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет №74 (74) 15.05.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz 5
Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ өркениет
фестиваль Жаңа Жоба Көне түркі жазуын үйренейік Бәйге! «Томбы» сөзін көне түркіше жазы ңыз. «Атты теппейді деме, итті қаппайды деме» түркі мақалы Шұлым –
мұра
тамыр сұрағыңыз қазіргі таңда өзекті. Шынымен-ақ, педиатрлар баланы бесікке жатқызуды құптамайды. алматыдағы № 1 қалалық балалар емханасының педиатры анабаева Дариға мәуленқызы былай дейді: «бесікке жатқан балаға ауа жетпейді. Денесін қымтап орап тастаған соң, сәбидің қаны еркін жүрмейді. оның үстіне, тұмшалап орап тастаған сәби қатты терлейді. терлеген соң ол тері ауруларына шалдығады. терлей берудің соңы рахит ауруына апаруы мүмкін». сондықтан қазір бала дәрігерлері еркін тыныс алып жататындықтан, сәби төсегін қолдануға кеңес береді. м.Жұмабаев «Педагогика» атты ғылыми еңбегінде баланы күндіз-түні бесікке жатқызуды қолдамаған. оның себебі қазақ баласын тұмшалап, орап тастайды. бесікке дұрыс бөлей алмайды деген. Жұмабаев егер ана балаға зияны тимейтіндей денесін еркін қозғалтып, терлемейтіндей бөлей алатын болса, бесікке бөлеуді теріс көрмеген екен. мәселе, жас аналардың баланы бесікке дұрыс бөлей білгендігінде. бесіктің зияны бар ма? Ата-бабаларымыз жаңа туған сәбиді ұйқысы тыныш әрі таза болсын деп бесікке бөлеген. Ал қазір көп жастар баласын «дәрігер айтты» деп бесікке жатқызбайды. Бесіктің қандай зияны бар? рымгүл КЕНжЕХАНҚыЗы, Шығыс Қазақтан облысы оқырманның сұрағына психолог маман айман Кенжебаева жауап береді: иә, кез келген ер адамның киім-кешегінің арасынан әйелдерге ұнамайтын киімдерді жиі кездестіруге болады. сондықтан сіз күйеуіңіздің киімдерінің ішінен еш ойланбастан төмендегі заттарды алып тастаңыз: мультфильм кейіпкерлерінің суреттері бар киімдер; атластан тігілген спорт костюмдері (мұндайды рэп
орындайтын жас балалар киеді); белге тағатын әмиян (көп жігіттер мұны саяхатқа шыққанда тағып алғанды жақсы көреді); оқушы немесе студент кезде достарымен ойынға, қыдыруға шыққан кезде киген футболка, жеңіл курткалар. Кейбір жігіттер өздері жақсы көретін киімдерді үстінен тастамай киетін болғандықтан тез ескіреді. ондай киімдерден де арылу керек. сондай-ақ дақ түскен жейделер мен өткен онжылдықтардың сәні болған киімдерді де кигізбеуге тырысқан жөн. Жақсы киіну үшін міндетті түрде сән қуып қажеті жоқ. тек әр адам өз жасына қарай Отбасын құрғанымызға біраз жыл болды. Бірақ күйеуім әлі бозбала секілді киінеді. Қанша түсіндіруге тырыссам да, өзінің бойдақ кезіндегі киімдерін тастағысы келмейді. Не істеуім керек? Айжан САЙлАНХАНҚыЗы, Алматы облысы өзіне жарасатын киім кигені дұрыс. ал сіз киім аларда күйеуіңізбен дүкенге барып, бірге таңдауға, мамандардың кеңесін тыңдауға тырысыңыз. Жарыс
роза рАҚымҚыЗы Күйеуім әлі бала сияқты «болыстық мансабы бар рысқұлбек сарыпбекұлы бауырын құшақ жая қарсы алды. бұл жаз айы еді. рысқұлбек болыс талдыбұлақ ауылының етегінде орналасқан Көкқия деген жерде қо- ныстанған болатын. Қашқында жүріп, әбден азып-тозып, шаршаған рысқұл мұнда Кертөбел атымен келген еді. бұл жаққа келу себебі – біраз бұрын ол саймасай болысты өлтіріп қойған болатын. талдыбұлақта рысқұл екі-үш күндей демін алады. мұнда ол кісі күндіз сол маңдағы үңгірді паналайды да, түнде болыстың үйінде қонып жүреді. ал мініп жүрген атын ну ағаштардың ішіне жасырады. бір күні ол талдыбұлақтан кетпекші болып атын ерттеп қойып, тамақ ішіп болып далаға шықса, жайылып жүрген аты жоқ болып шығады. «Жануар қайда кетті?» деп маңайды шолып тұрса, атты рысқұлбек болыстың мықтыбек деген жылқышысы мініп келе жатыр екен. болыстың үйіне келген кісілердің атын мініп кету – жылқышының ежелгі әдеті болса керек. сол дағдысымен рысқұлдың да атын мініп, жылқысын қайтарып келе жатқан беті еді. оны көргенде рысқұл ашуланып, мені қай басынғандығы деп, оны аттан жұлып алып, жерге ұрады. «менің рұқсатымсыз атымды мінгеніңді көрейін!» деп сабап жатқанда, рысқұлбек болыстың әйелі Қырмызы көріп қалып: «қайнаға, бір ашуыңызды маған беріңіз, бұл мырзада әр кісінің атын мінуге әуестігі бар еді. сол дағдысымен сіздің де атыңызды рұқсатсыз мінгені ғой» деп, сәлем жасап, мықтыбекті рысқұлдың соққысынан әрең ажыратып алады. мұны мен өз көзіммен көргенмін. ол кезде мен шамасы 6-7 жаста болатынмын». Қуғын көрген рысқұл ұлы жазушы мұхтар Әуезовтің «Қараш-Қараш оқиғасы» хикаятындағы басты кейіпкердің бірі Бақтығұлдың шынайы өмірдегі прототипі – рысқұл жылқайдаров болатын. Ал мұхаңның атақты «Қилы заман» романын жазуға түрткі болған негізгі дүние – Тұрар рысқұловтың атақты «1916 жылғы көтеріліс» атты тарихи еңбегі. мұхаңнан кейін осы тақырыпқа тереңнен үңілген, көзі тірі классик қаламгеріміз шерхан мұртазаның «Қызыл жебе» романы – тұлғалы қайраткер Тұрар рысқұлов туралы жазылған үлкен еңбек. Аталған шығармаларда Тұрар рысқұлов пен әкесі рысқұлға қатысты деректер жетерлік. дегенмен 1905 жылы Тұрардың әкесі рысқұл жылқайдаровтың майлыкент болысына келуіне байланысты тағы да қосымша деректемелер табылуда. Төмендегі әңгімені кезінде жорабек рысқұлбекұлы атамыз айтқан екен. Ол кісі 1975 жылы 1 қаңтарда дүниеден өткен. Сол атамыздың әңгімесін бізге жеткізген мәдібек жолшыбекұлы ақсақал. Ал рысқұл жылқайдаровқа қатысты мәліметтер мен суреттерді берген Ақсу-жабағылы қорығының директоры Айтбек меңлібеков пен Ақсу-жабағылы қорығының ғылыми қызметкері рашид Әбдіраимов. ***
«бір күні рысқұлбек болыс талғар уезі басшылығынан тілдей хат алады. Хатта: «майлыкент» болысы рысқұлбекке. егер сіз жаққа Жылқайдаров рысқұл барса, бізге ұстап беруіңізді сұранамыз» деген екен. болыстың хатқа жазған жауабында: «егер де рысқұл біз жаққа келе қалса, өз қолыммен ұстап бере алмаймын. Өйткені ол менің туысқаным» делінген. содан кейін рысқұл бір айдың көлеміндей болыс туысының қолында болады. Кейін бір түнде ол жерден кетіп қалады». *** «түрмеде отырған кезде әкесі тұрарға: «егер де қиыншылық көрсең, майлыкент жақтағы туысқандарымызға бар. сол жақта рысқұлбек деген болыс бар. Қанша дегенмен, ол сенің туысқаның» деген екен. Күндердің күнінде тұрар рысқұлбек болысты іздеп келеді. менің бауырымның баласы келді деп, рысқұлбек болыс тұрарды құшақ жая қарсы алды. сонда үлкендер маған: «ай, Жорабек, мынау рысқұл атаңның баласы тұрар ғой. осының қасынан қалмай, ағаңның көңілін көтеріп жүр», – деді. тұрардың менен үш жас үлкендігі бар еді. екеуміз тез арада тіл табысып кеттік. тұрар бірде менен «ақсу-Жабағылының» қай жерде екенін сұрады. мен бар білгенімді әңгімелеп бердім. сонда тұрар «менің атам бұл жерде қанша ай болды» деп сұрады. мен рысқұлбек атаның бір айдан астам уақыт күндіз үңгірді, түнде үйді паналағанын айттым. содан екеуіміз әлгі үңгірге бардық. бұлақтың суынан шамамен 150 қадам биіктік жерде орналасқан бұл үңгір талдыбұлақтың кіре беріс жеріндегі сол жағында еді. Үңгірдің аузы құбыла жаққа қараған. ұзындығы сегіз қадамдай, биіктігі атты адамның бойынан асады. ені бес-алты қадамдай, алды жар. Қандай адам келе жатса да қарап отыра алатындай қолайлы жер еді. Үңгірді аралап болғаннан кейін мен тұрарға сол маңда жатқан тастан қашалып жасалған үлкен тоғызқұмалақ тасын көрсеттім. мұны көр ген тұрар қатты таң қал ды. бұл жерде бұрын екі үлкен тоғызқұмалақ тасы бар болатын. бүгінде оның екіншісі ғана сақталып қалған. Шамасы, ұрлықшылар сал мақты тасты орнынан қозғай алмаған болуы керек. біз дің аталарымыз осы тоғыз құмалақты ойнаған. содан тұрар қызығушылық таныт қан нан кейін екеуіміз біраз әлгі тас тоғызқұмалақты ой на дық. бірер күннен кейін атам үш жылқысын сатып, ақшасын тұрарға беріп, таш кентке шығарып салды. Кейін Кеңес өкіметі ор на ған соң 1925 жылы ме ні болыстың баласы деп біреулер арыз жазып қуда ла ды. осыдан соң мен өз ер кіммен жұмыстан кет тім. енді қайда бара мын деп достарым сұлтан бек Қожанов, мәм бет алы бағысбаев, тұрар рыс құлов тармен ақылдас тым. тұрардың ақылымен мен Уфаға кеттім».
Жалпы, фестивальге қатысу жөнін- дегі 466 өтінішті қарай келе, іріктеу комиссиясы конкурстық бағдарламаға 65 фильмді енгізген. оның ішінде «Дебют» номинациясы бойынша – 9, «Жастар киносы» аталымымен – 19, «студенттік кино» ретінде 37 фильм бақ сынамақ. бір айта кетерлігі, «Жастар киносы» секциясынан конкурсқа толықметражды көркем фильм деңгейінде қатысатын картина жоқ. есесіне, көрермен назарына студенттік анимация молынан ұсынылған. фестивальға Нана Джорджадзе (Грузия, Германия), игорь Каленов (ресей) сияқты режиссерлер, сондай-ақ Корея кино өне- рі академиясының атқарушы директоры Кийонг Пак және меруерт Өтекешова әділқазылық етпек. ал құрамында екате- рина стриженова, ирина муравьева, людмила артемьева, ольга Прокофьева, вадим Колганов, сергей астахов, Никита Зверев, андрей Чернышов сынды танымал өнер шеберлері бар ресейлік делегация құрметті қонақ ретінде келмек. Конкурстық бағдарламаға Қазақстан тарапынан тоғыз фильм еніп отыр. осы фильмдер туралы толығырақ мәлімет алу үшін кинофестивальды ұйымдастыру- шылардың бірі, іріктеу комиссиясының мүшесі, т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлт- тық өнер академиясының «Кино жә не тв» факультетінің деканы
дей жайттардан хабардар болдық. – бізден қатысатындардың тоғызы да – студенттік фильмдер, – дейді Гүлжан ҚұрмАНғАлИҚыЗы. «шәкен жұлдыздары» жанатын күн жақын Ертең Алматыда «шәкен жұлдыздары» кинофестивалі басталады. Осымен жетінші мәрте өткелі отырған бұл дәстүрлі сайыста биыл 30 елдің кинотуындылары сарапқа салынбақшы. – олардың ішінде анимациялық та, қысқаметражды көркем және деректі фильмдер де бар. атап айтқанда, артур ысқақовтың «театр және мәңгі махаббат», адай Әбілдиновтің «Қоңырау» деген анимациялық фильм дері, басқа жанрлар бойынша Әділхан ержановтың «Диск сатушы», Әдиша серік тің «мектеп», Дана мұсаның «Қоңы рау», есен айтмұхаметовтің «Әке», сапар бисембиннің «Көкшетау», азамат алты басаровтың «Дала», артем Давы дов тың «мысль материальна» деген картиналары. Жастардың фильмдеріне негізінен, махаббат сезімі, жеке адам психологиясы, кейіпкердің ішкі жан дүниесіндегі тереңдік, адамгершілік қасиеттер сияқты мәңгілік тақырыптар арқау болған. отбасы, дәстүр, әке мен баланың қарым-қатынасы сипатталатын дүниелер де жеткілікті. осы тақырыптардың аясында әлеуметтік мәселелердің де шеті көрінеді. бүгінгі қоғамда жастарды не толғандырады, соған өз көзқарастары қандай, нендей тіршіліктер жасап жатыр? міне, осының бәрі айқын көрініс тапқан. бұған дейін пессимистік бағыттағы өте мұңлы, болашаққа деген үміт те, сенім де жоқ, трагедияға құрылған фильмдер көбірек түсіріліп келген болса, биылғы конкурстық фильмдерден керісінше көңіл-күй бай- қа дық. Яғни оптимизмге толы, жарқын дүниелер басым. Әрине, өмірдің көлең- келі жақтары да бейнеленеді, бірақ кейіп керлер бәрібір қиындықты жеңіп шы ғуға тырысады. формалық жағынан да қызықты шешімдер көп. Кейбір тех- никалық олқылықтарына қарамастан, біз дің студенттеріміздің көрерменге сон- шалықты таныс, түсінікті әрі қажетті тақы- рыптарды жақсы меңгергені байқалады. ал енді фестивальға өзге мемлекеттерден қатысып жатқан студенттік фильмдердің айырмашылығы қандай десек, олардың
материалдық, техникалық базасының күштілігі экраннан міндетті түрде көрінеді. осы тұрғыдан алғанда, фильмдердің жасалу сапасына тікелей әсер ететін технология базасы жағынан біздің студенттерімізге әлі де болса көмек көрсетілуі қажет екені аңғарылады... осыдан 90 жыл бұрын алаштың оқыған,
ұлтжанды қайраткерлері іргетасын қалаған орта азия кеңістігіндегі тұңғыш саяси партия – «алаштың» тарихи маңызын толық бағамдауды әлі күнге дейін іс жүзіне асыра алмай келе жатқанымыз ақиқат. осы жолда көп еңбек етіп, алаш ақтаңдақтары жайлы зерттеген Кеңес Нұрпейісов, мәмбет Қойгелді ағаларымыздың жөні бір бөлек те, олар жайлы құнды деректерді көз алдымызға әкелу үшін «алаш жайлы сөз» және «алашорда» секілді деректі фильмдер жасаған режиссер Қалила омаровтың да сіңірген еңбегі аз емес. алаш қайраткерлерінің көзі тірі ұрпақтары: Гүлнар міржақыпқызы, Шолпан аман- жолова, Қызғалдақ Жұбанова т.б. қатыс- қан осы шара барысында режиссер өзінің «Нәубет» және «алашорда» атты фильмдерімен қатар, осы соңғы жасалған фильмінде тарихшы Қамбар атабаевпен бірге тапқан тың деректерді музей қорына тапсырды. тың деректердің қатарында ең басты атап айтарлығы – орынбордағы ахмет байтұрсынұлы тұрған және «Қазақ» газетін шығарған үйлердің суреттері. бір кездері алаш жұртының астанасы болған орынбордағы ахаңның ізі қалған ол үй бүгінде ресейдің қоластында. оның тек суреттерін ғана табыс етіп отырғанына қынжылған режиссер Қалила омаров алаш тарихы үшін маңызы зор әлгі үйді түбегейлі сатып алуға басшылық қимыл жасаса екен деген ұсыныс, тілек айтты. Қазір тұрғын үйге айналған сегіз пәтерлік үйді шамамен 400 мың долларға сатып алуға болады екен. егер де оған қол жеткізсек, аса құнды тарихты қайта тірілтеріміз хақ.
жүктеу/скачать 3,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|