ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚ - ӨМІР СҮРУ ТАЛАБЫ

Функционалдық сауаттылық – адамның сыртқы ортамен қарым-қатынасқа түсе алу қабілеті және сол ортаға барынша тез бейімделе алуы мен қарым-қатынас жасай алу деңгейінің көрсеткіші. Олай болса, функционалдық сауаттылық тұлғаның белгілі бір мәдени ортада өмір сүруі үшін қажетті деп саналатын және оның әлеуметтік қарым-қатынас жасауын қамтамасыз ететін білім, білік, дағдылардың жиынтығынан құралады. Ал кең мағынасында ол тек білік пен білімділік әлеміне барудың жолы ғана емес, ол – ұлттың, елдің немесе жеке адамдар тобының мәдени және әлеуметтік дамуының өлшемі. Осындай сапалық сипаты тұрғысынан қарағанда функционалдық сауаттылық жеке адамды дамытудың тетігі, оқушылардың әлеуметтік дағдыларын дамытудың негізі, әлеуметтік-мәдени дамуының өлшемі, білім, білік, дағдыларының құзыреттілікке ұласу жолы ретінде қолданылады.

Оқушылардың функциялық сауаттылығын дамытуға мынадай факторлар әсер етеді:

1)білім беру мазмұны (ұлттық стандарттар, оқу бағдарламалары);

2)оқыту нысандары мен әдістері;

3) білім алушылардың оқудағы жетістіктерін диагностикалау мен бағалау жүйесі;

4)мектептен тыс, қосымша білім беру бағдарламалары;

5) мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, мектептердің оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі);

6) барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық қалыптағы білім беру ортасының болуы;

7) ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі белсенді рөлі.

2013-2014 оқу жылынан бастап Ақтөбе қаласы Новый орта мектебі «Ғылыми нәтижеге бағытталған білім беру моделіне көшу жағдайында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту» тақырыбында облыстық деңгейде эксперимент жұмысын жүргізу жоспарланды.Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруі үшін маңызды болып табылатын стратегиялық міндетті шешу жағдайында жеке тұлғаның ең басты функциялық сапалары белсенділік, шығармашыл тұрғыда ойлауға және шешім қабылдай алуға, кәсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім алуға дайын тұруы болып табылады. Бұл функционалдық дағдылар мектеп қабырғасында қалыптасады.Жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның физикалық құбылмалы әлемде әлеуметтік бейімделуін қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады.Экспериментатор мұғалімдер бағдарламаға сай өз жұмыстарын шығармашылық ізденіспен бастады. Әрине алғашқы қадам педагогтардыңосы тақырыпта ақпарат көздерімен, нормативтік құжаттармен танысуы және эксперимент объектісі болып табылатын оқушылармен олардың ата-аналарын тәжірибе жұмысы мақсаты, өзектілігі, күтілетін жағымды болжаммен жете таныстыру болды. Класс жетекшілер мен мұғалімдер функционалдық сауаттылық түсінігін ашуда ата-аналармен қарапайым тіршіліктегі жайттардан мысалдар келтіру, өміршең мәселелерді шешуге арналған тренингтер өткізді. Мысалыға алатын болсақ, жаңадан үй салдыңыз делік сол үйдің құрылысын жүргізуге Сіздің қаражат жағдайыңыз көтере ме, сол үйіңіздің еденіне лейнолиум алу үшін Сізге қанша шаршы метр лейнолиумға тапсырыс беру керек деген сияқты. Сонымен қатар балалардың функционалдық сауаттылығының ең алдымен өз оқу құралын дұрыс пайдалана білуі мен мектепте, көпшілік орында өзін дұрыс ұстауынан басталатындығы сияқты. Жалпы алғанда түсіндіру жұмыстары қарапайымнан күрделіге қарай бағытталды.

Педагогтар төмендегіше тұжырымдар негізінде 2013-2015 жылдар кезеңінде тәжірибе жүргізуді қолға алып отыр:

• 
  Пәндік білім, ептілік және дағдыларға сүйене отырып, оқу пәндері арқылы функционалдық сауаттылықты дамыту үдерісі ойлау дағдыларын қалыптастыру негізінде жүзеге асады.
  
• 
  Функционалдық сауаттылық қалыптастыру процесі жекелеген пәндер мен іс- әрекеттерді игеруде білім, ептілік, дағдының құзыреттілікке көшуі.
  
• 
  Бастауыш мектеп оқушыларына оқыту мен тәрбиелеу нәтижесі оқушылардың алған білімдерін өмірде, тұрмыс- тіршілікіте қолдана алуына бағытталуы - білімнің білікке, біліктің қолдана білуге ұласуының бірден-бір кепілі болып табылады.
  
• 
  Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру қазіргі таңда оқыту жүйесіне қойылып отырған әлеуметтік сұраныс талаптарымен сай келу үшін бастауыш сыныптардан бастап оқушының оқу, жазу сауаттылығын, жаратылыстану ғылымындағы сауаттылығын, математикалық сауаттылығын, компьютерлік сауаттылығын, денсаулық мәселесіндегі сауаттылықты, құқықтық сауаттылығын қалыптастыруға бағытталған арнайы жұмыс арқылы оң нәтижелерге қол жеткізуге болады.
  
• 
  Функционалдық сауаттылықты жүзеге асырудың тетіктері анықталды: (оқытуәдіснамасы мен мазмұнын түбегейлі жаңарту; оқыту нысандары мен әдістері; оқу нәтижелерінің бағалау жүйесін өзгерту; қосымша біліммен және мектептен тыс сабақтармен қамтуды жатқызады; мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, мектептердің оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі); барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық қалыптағы білім беру ортасы; ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеуге белсенді қатысуы;).
  
• 
  Оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру біртұтас әдістемелік жүйенің жасалуын талап етеді. Ол білім берудің мақсатынан бастап оқытудың түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы компоненттердің бірлігі арқылы жүзеге асады. Сондықтан мақсатқа қол жеткізудің басты құралы саналатын білім мазмұны оқушының функционалдық сауаттылығына негізделіп, сынып сайын күрделендіріліп отыру керек .
  
• 
  Бастауыш мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда қатысымдық, рөлдік ойын, дара тұлғаға бағдарланған оқыту және сұрақ-жауап әдістері арқылы жүзеге асатын жағдаяттық тапсырмалар, рөлдік ойындар, сұқбаттық тапсырмалар, құзыреттіліктерді қалыптастыратын тапсырмалар арқылы кешенді жүргізудің тиімділігі жоғары болады.[5]