Ойлау мəдениеті Ойлау
Пікір Тақырыбы:Өнер философиясы
жүктеу/скачать 249,46 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Аристотельдің
| Пікір
Тақырыбы:Өнер философиясы Пифагор үшін болмыстың негізінде жатқан, сан тікелей гармонияға, ішкі үйлесімділікке, өлшемділікке сай. Өнертүрлеріүшін де әсіресе музыка өзініңгармониялығыменадамжанынтолғандырып, ғарыштықүйлесімдіктітанытады. Тіпті, оныменқоймай. Өнерадамжанын да, тәнін де ауру кесел, бәлекеттердентазартадыдепбілген. Осы тұстаантикалықэстетиканыңкелесібіркатегориясыкатарсискетоқталыпкетейін. Катарсис (грек. «тазарту») адамжаны мен тәнінтазарту, рухыжәнеағзалықсергектенудегендібілдіретінұғым. Катарсис ұғымыантикалықфилософияданалынған. Көнегректеркатарсистіденсаулықтағыбұзылғанүндестіктіқалпынакелтіруүшінтазартужүргізуәдістерідепқарастырған. Нақтымедициналықмағынасыменқатаркатарсис эстетикалықұғымдеңгейінекөтерілгенсөз. Антикалықэстетикада катарсис адамғаөнердіңқалайәсерететіндігінкөрсетуүшінпайдаланылған. Онда катарсис, әсіресе, музыка, поэзия мен трагедияныадамныңрухы мен жанынтазартужолындағымаңызынбілдірген. Ағартудәуірініңэстетеикасынбуржуазиялық революция қарсаңындағы француз энцеклопедистерінің басы - аса ірі философ-материалист Дени Дидроның (1713-1784) еңбектеріненкөріп-білеміз. Оныңтеориялықтолғамдарыдемократиялықсипаттаболды. Дидро Буалоғакерісінше, сарай аристократиясыныңсұлулықталғамы мен талабынаяусызсынғаалды. Олшынсуреткергетұп-тура «сен әрбірқимыл-қарекеттегіұлылық пен сұлулықтымәңгігедәріптеуіңкерек, талайсыз-бақсызқорболғанізгіліктіңабыройынсақтауыңқажет, рақат пен құрметкебөленгенкеселдікескілеуіңкерек, мейірімсізжуандардыңзәресінұшыруыңшарт», деп, ап-ашықкүресталабынқойды; суреткереңбегіндегішыншылдықтыуағыздады; эстетикаға реализм ұғымыненгізді; реализмніңқиялға, ойданшығару мен көркемжинақтауға ара-қатысынбелгіледі. Ал оныңСараң мен Тартюф бүкілжербетіндегішықберместер мен екіжүзділердіңжиынтықтұлғаларыекеніндәлелдеуітіптібілгірлікпікіреді. Француз ағартушығалымыД.Дидробірсыпыраеңбектерінде театр мэселесінкөтерді. Шынайылықмәселесінбіріншікезеккеқойды, өзтұсындағыөмірдізерттеуді, соныбейнелеудіталапетті, типтікбейнегеқатыстыалғашқыпікірді де осы Дидро айтты.Ал, немісағартушылықдәуірініңүлкенқайраткеріАраб –мұсылманэстетикасы — мұсылманәлеміойшылдарының орта ғасырлардағы араб тілінде жазғанеңбектеріарқылықалыптасқанэстетикалықталғамдар мен талаптаржүйесі, адамзатөркениетітарихындағы Ислам Ренессансы депаталатынмәдениөрлеукезеңініңжемісі.БұлқұбылыстыңілімдікнегіздерінжасаушыларқатарындаШығысперипатетикасының (қ. Перипатеттермектебі) өкілдері (әл-Фараби, 870 — 950, ибн Сина, 980 — 1037, ибн Рушд, 1126 — 98) тұр. Олар Аристотельдің “Поэтикасына”сүйенеотырып, поэтикалықтілді, оныңақиқаттығы не жалғандығынақарамастан, эмоциялықоңжәнетерісәсерлертуғызатынқұралретіндеқарастырды. Бұлғұламаларкөркемшығармашылықтыкөне грек тіліндегі “мимесис” (еліктеу) ұғымыарқылытүсіндірді. Көркемшығармажасаушытабиғатқаеліктеуарқылықабылдағанбейнесінқиялдүниесіменұштастырадыдепбілді. Сопылықбағытықпалындағыойшылдарпоэтикалыққұбылтулар мен жасампаздықбағытынұстанды. Араб-мұсылманэстетикасынатәннегізгіұғымдардыңбірі — адаб. Ол антик. Білімділікпринципіменқосакейінгі гуманизм идеясын да өзбойынасіңіреді. Жалпыалғанда, адабтыңэстетикалықмазмұныайқын — олжоғарықұндылықтыбілдіреді. Әдемілік пен әсемдік — кемеладамдытәрбиелеумақсатыментікелейбайланысты. Бұлжоғарықасиеттерпендешілік пен пайдакүнемдіктенарылуғасебінтигізедіжәнеқұштарлықарқылымінсізжетілугеәкеледі.Араб-мұсылманэстетикасыныңөкілдеріформалар мен әуендерсұлулығынанләззаталу — солформалар мен әуендердіңадамтабиғатынажақындығынандептүсіндіреді. Бұлағымныңкөрнектіөкілдері — ибн Хазм (994 — 1064) жәнеибн әл-Хайсам (965 — 1039). Философтар, ақындарәлемсұлулығы мен үйлесімділігітуралыжазды (әл-Фараби, ибн Сина, Омар һайям, ибн Рушд). Сұлулықкейде Пифагор рухындатүсіндіріліп, ғарыштың, пластикалықформалардың, түстердіңжәнедыбыстардыңжарасымдылығытұрғысынанқаралды. “Риясызағайындылар” энциклопедиясыныңавторлары, сопылықбағыттағыойшылдар мен ақындар (ибн әл-Араби, 1165 — 1240, Руми, 1207 — 73) болмысқаұқсатылыпжаратылғанбүкіләсемдік пен көркемқұбылыстардыңұштастырылуын эстетик. Тұрғыданбаға беру өлшемінеайналдырды. Оларзиялылық пен имандылықтыбіріктіребілгенсұлулықтыдәріптеді. Әдебиеттанудаөлеңдердіңмазмұн, пішіні, дәстүр мен жаңашылдық, көркемдікталғамдар мен нормалардыңөзгеруі, эстетик. Танымпроблемаларыүлкенорыналды. Исламдағы бейнелеуөнерінеқойылғаншектеулеркөркемшығармашылықтыңбұлсаласынтеориялықтұрғыданжеткіліктізерттеугемүмкіндікбермеді. Суретшішығармасындағыбояудыңтазалығы мен қанықтығы, нәзіктік, үйлесімділік, жеңілдік — шеберлікүлгісіретіндетанылды. Махаббатты, гүлдерді, бақтардыбейнелегенәсемсуреттер музыка сияқтыкөңіл-күйдіқанаттандырып, қайғы-мұңдысейілтеалады, руханикүшберіп, қажыр-қайратыңдышыңдайтүседідепойлады. Хұснихат өнеріжоғарыбағаланды. Орта ғасырлардағымұсылмандардыңэстетикалықидеяларыәлемдік эстетикаға үлкенықпалетті. Лессинг (1729-1781) өззаманыныңбілімдарадамыболды. Оныңдүниетанымыдін мен теологияғақарсытартысүстіндеқалыптасты. Ол да Дидро секілді «ақынныңөнеробъектісі - сарай емес» депүзілді-кесілдібайлаужасап, әдебиет пен өнердіақсүйектерәулетініңаттөбеліндей аз ортасынанкеңдалаға – қалыңбұқараарасынаалыпшығып, реализм рельсінетүсіругекүшсалды. 4.Пайдаланылған әдебиеттер. 1. Нысанбаев Ә.Н., Әбжанов Т.Ы. Қысқаша философия тарихы. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1999. – 272 б. 2. Мұсаева Н.Р. Мүлгіген жанды рух оятар // Ақиқат, 1998 ж. – № 8. – 52–53 3. Малинин Г.В., Дунаев В.Ю. Человек и социальное государство 4. Кішібеков Д. Қазақ халқының мінез-құлқы, ойын-сауықтары, рухани тіршілігі // Қазақ менталитеті: кеше, бүгін, ертең. – Алматы:
жүктеу/скачать 249,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|