Ойлау мəдениеті Ойлау
Пікір Философия тарихындағы еркіндік ұғымы
жүктеу/скачать 249,46 Kb.
|
| Пікір
Философия тарихындағы еркіндік ұғымы Б.Спинозаныңойынша,адамтабиғаттыңажырамасбiрбөлiгi, олайболса, олтолығынантабиғатзаңдылықтарынатәуелдi. ЕгерДүниедемеханикалықзаңдылықтарүстемболатынболса, адамарқылытабиғаттыңекiншiойлауқасиетiөзiнiңкөрiнiсiн табады. Тағыекiкүштiсезiм – олқуаныш пен қайғыБ.Спинозакөнезамандағы Платон мен Сократқаұқсап, барлықдұрысемесiс-әрекеттертанымдағықателiктерменбайланыстыдепесептеген. Адам өзiнқоршағанжағдайлардыдұрыстүсiнсе, ондаолөзiнiңiс-әрекетiндеқаталаспайды, өзiнбақыттысезiнедi, бiрақолбасқаларғабақытсыздықболыпкөрiнуi де мүмкiн.ОйшылДүниедегiеңжоғарғыигiлiк – олҚұдайдытанып-бiлiпоғандегензерделiк (интеллектуалдық) махаббатдеңгейiнекөтерiлудейдi. Ал Құдайдың субстанция мен табиғатқатеңекенiнесiмiздесақтасақ, ал адамзаттыңрухыныңсолтабиғаттың модусы (көрiнiсi) болса, ондаадамныңғылымныңқиын да ауыржолынатүсiпдүниетануыоныңжүрегiндебақытсезiмiнтудырып, оны ләззатқажетелейдi.Н.А.Бердяевтiңфилософиясыныңнегiзгiкатегориясы - ерiктiк. Оныңешқандайөлшемi, шегi, түбiжоқ, оны ештеңементеңеугеболмайды. Оныңоқшаулығынтүсiну - оның болмысқадейiн өмiрсүргенiнмойындаументең. БұларадаН.А.Бердяев Орта ғасырдаөмiр сүргенЯ.Беменiң “Құдайдыңөзi түбiжоқтұңғиықтанпайдаболды,-дегенпiкiрiнқолдап, солалғашқы “түбi жоқты² ерiкпентеңейдi. СолалғашқытұңғиықтаншыққанҚұдай дүниенiжаратады.ОсыарадаН.А.Бердяевтiңфилософиясыныңғажапқызықтыжағынкөремiз. Ол – алғашқыЕрiктiк пен Жаратушы-Құдайдыңарасындағы дуализм, қайшылық. Құдай дүниедегiзалымдыққажауаптыемес, өйткенi, оның өзiнiңнегiзiжоқ, Олөзiшыққан түбiжоқерiктiккеештеңежасайалмайды. Керiсiнше, Құдайдыңөзiнiңболмысына, соданкейiноныңдүниенiжаратуынажолашқансолалғашқыЕрiктiкемеспе? Олайболса, адамныңөзi, бiржағынан, Құдайдыңжаратқанпендесiболса, екiншiжағынан, түбiжоқерiктiктiңнәрестесi. Сондықтан, ерiктiк бүкiладамныңiс-әрекетiнбаурайды. Ерiктiкдегенiмiз – ешнәрсегетәуелсiз таза сана, күш-қуат.Белгiлiбiр “метафизикалық ессiз кезеңде ерiктiк өзiнҚұдайғақарсықойып, онымен күресебастады. Олбарлықжаратылғандүниеге, адамныңөзiне де тарады. Сондықтан, дүние мен адамзалымдыққабелшесiненбатты, ал Құдайболса, оғанешнәрсежасайалмайды, өйткенi олерiктiктiжаратқанжоқ. Мiне, осы сәтте дүниеге Христос келiп, бүкiлдүние мен адамдардың күнәләрiнөзмойнынаалып, тұңғиыққатереңдеп, оны өзсәулесiменжарқыратады. Сонымен, Н.А.БердяевҚұдайдыңессiзерiктiктiжеңетiнiнесенгенмен, бiрақ, оғанүзiлдi-кесiлдiкепiлберуден бас тартады.Н.А.Бердяевтiңфилософиясындағынегiзгiболмыстық категория - ол адамныңөзi, өйткенi, олдүниенiңортасында, оныңтағдырыдүниенiңтағдырын анықтайды. Адам мен ДүниеҚұдайдыңөмiрiнбайытады, өйткенi, адам – руханипенде, олiзгiлiк пен әсемдiктiсүйедi. Екiншiжағынан, олеңжоғарғыматериалдыққұрылым, бүкiлдүниенiңбарлықэлементтерiоныңбойында бар, сондықтан, Ғарышоныңшығармашылықiс-әрекетiнқабылдайды.Ж-П. Сартр: «Еріктілікдегеніміз – адамғаартылғанадамгершіліктіңауыржүгі», - дегенболатын. Адам өзісінеғанаемес, басқаларүшін де жауапты. Олөз-өзін жете түсінудіңарқасындабасқалардың да тереңсырынашаалады.Атеистікбағытқакелсек, оныңөкілдері Сартр мен Камю өмірмәнін «ештеңеге» теңеп, экзистенцияныңеңтереңқұпиясыдегенпікіргекеледі. Соныменэкзистенциядегеніміз – өзініңшектілігін, уақытшалығынсезінетін, «ештеңеге» бағытталғанадамөмірі. Сатрбұлжердеадамныңтағдырыоныңжігеріне, еңбектенебілуінебайланыстыекендігінөтедұрысайтыпотыр.Адамдықоршағандүние – мәнсіз, абсурд» дегенқағидафранцуздыңтағыбіркөрнектіжазушы-драматургі, Нобель сыйлығының лауреаты Альберт Камюдің (1913-1960) экзистенциализмініңнегізіболды. АдамныңбойындағыабсурдтыКамю Хайдеггер мен Сартрдыңэкзистенциалдықфилософиясыныңұғымдарысекілдіадамныңішкісезімінен, уайымдарағымынантуындатады, абсурд адамныңойынанбірсәтшықпайды,басқауайымдароныңқасындатүкемесдептұжырымдайды. Дүниеніңабсурдқаайналғандаадамөмірініңмәнініздеудіңөзіқисынсызекендігін мойындағанымен, Камю өмірмәндікізденістітоқтатпауғабекінді, өзініңойыарқылыуайым-қайғысыз, қазақшаайтсақ, «біржөніболар» депойынкүлкіменөміркешкендерді де, тағдырға бас иіп, өміргекұштарлығынжоғалтып, жасығандарды да оятуғаұмтылдыАбсурдпенкүресукерек. Камюдіңбұлшешімініңдәлелі– » Сизиф туралыаңыз» шығармасынжазуыжәнефашизмгекарсықозғалысқақатысуы. Абсурдтыңөзіадамғаеркіндікбереді: «Абсурдқакездескенге, адамөзмақсаттарымен, болашақнемесеақталу (кімніңнемесененіңалдындаекені – бәрібір) туралымазасыменөмірсүреді. Олөзініңмүмкіндіктерінбағалайды, алдағыкүнге, зейнетақығанемесеұлдарынаүміттенеді, өмірініңәлі де түзелетінінесенеді. …Осыныңбәріабсурдпеншайқалды. …Абсурд меніңиллюзияларымдыыдыратты: ертеңгікүндегенжоқ. Осы меніңеркіндігімніңнегізінеайналды».А.Камюдіңкейіпкері Сизиф абсурд өмірменкүресудіеркінтандайды. Адамныңөзөміріүшінкүресебілуі, зұлымдыққатымқұрысаадалдықарқылы қарсы тұруыКамюдің «Оба» романының да желісіАдалболды. Адал болу дегеніміз – өзісіменайналысу. Адамныңабсурдпенкүресбүліктүрінде де көрінеді. Бүліккөтерушіадам – «жоқ» деушіадам. Бүлікшілдікадамдардыбіріктіреді, абсурд өмірдегіжекеуайымшылдықтың, жатсыну мен жалғыздықтыңорнынаколлективтікбүлікшілдіккеледі. 4.Пайдаланылған әдебиеттер. 1.философской мысли Казахстана. Алма-Ата: Казахстан. 1976-428 с. 2.Бөкейханов Ә. ІПығармалары Алматы. Қазакстан 1994-384 б. 3.Арон Атабек. Алаш и казахская нация. ТОО ХАК М.1991 4Атишев А.А. Политическая мысль Казахстана во второй половине XIX
жүктеу/скачать 249,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|