Ойлау мəдениеті Ойлау
пікір Қоғам және Мәдениет
жүктеу/скачать 249,46 Kb.
|
| пікір
Қоғам және Мәдениет Адам проблемаларынаАристотель де ерекшекөңілбөлген. Әсіресе, олфилософияның “Этика” бөліміндетүгелдейсолпроблемалардықарастырып, оларғатиістіталдаужасады. Аристотельдіңайтуынша, мемлекетбасындағызаңшығарушыныңміндеті – азаматтардыжақсықылықтарға, ізгіниеттіліккеүйретіполарды тек игіліктіістерденғанадәрежегежеткізу. Оның “Алтын аралық”депаталатынморальдықдоктринасыадамныңжандүниесініңсырынашуғабағытталған. Жоғарымінез-құлыққасиеттерініңәрқайсысыбіріне—біріқарсыекітүрліұшқарықылықтыңаралығыболыптабылады. Августин өзініңтеологиялықшығармаларындаҚұдайды – жоғарғыболмысдепқарастырады. Құдайдүниеніжоқтанқажеттіліккебайланыстыемес, өзеркіменжараттыдепесептейді. Дүниебіркелкіемес, осы сан алуанзаттардыңішіндеадамныңорныерекше. Адамдарғаматериалдықзаттардың – өсімдіктерН.Макиавеллиөздәуіріндеқалыптасқанкөптегенсаясимәселелердішешуде аса маңызды, бірегейидеялардыайтабілді. Оныңпайымдауларыбелгілібіртұжырымдықұрайды, ондамемлекеттіңтабиғатына, оныңмәніне, мемлекеттікқұрылыстыңформаларына, соныменқатармелекеттікбиліктіжүзегеасырутәсілдерінежәнебасқа да саясимәселелергетүсініктемеберілген. БұлолардыҚайтаөрлеудәуіріндегіалғашқыанық, жүйеліжәнесалыстырмалытереңтүсіндіруеді. Макиавеллидіңпікірінше, саясат – бұлқоғамдабиліктіжүзегеасыружөніндегіәртүрліәлеуметтіккүштердің (қоғамжіктері, адамдартобы, жекелегентұлғалар), өзарақарым-қатынасы. Сайыпкелгенде, саясатадамдарарасындағықоғамдыққатынастарретіндебаяндалады. Сөйтіп, саясатты тек адамныңтабиғижаратылысыныңкөрінісіретіндетүсіндіругеқарамастаноныңәлеуметтіктабиғатынашыпкөрсетеді. Макиавелли қазіргіуақыттахрестоматиялыққаайналғанережені, атапайтқанда, саясаттыңнегізгімәселесібиліктуралымәселетұжырымдамасынаныққалыптастырды. Бұлжердеәңгіменегізіненмемлекеттікбиліктуралыекенітүсінікті.Қайтаөрлеудәуіріндесаясиойдыңдамуы – бұлТ.Мор, Т.Кампанеллажәнебасқа да өкілдердентұратынутопиялықсоциализмніңпайда болу уақытыеді. Ағылшынныңкөрнектіойшылы, саясиқайраткері Томас Мор (1478-1535) англияның лорд-канцлеріболған. Ол 1516 жылы «Мемлекеттікжақсықұрылыстуралыжәнежаңа Утопия аралытуралы, соншалықтыпайдалы да қызықты Алтын кітап» дегенеңбектіжарыққашығарды. Кейінбұлкітапқысқаша «Утопия» дегенатқаиеболды. Олөзініңавторынесіміөшпестейеттіжәнеқоғамдық-саясиойдыңбірбағытына – утопиялық социализм дегенатауберді.Морөзінің «Утопия» аттыкітабындаОтанында – Англияда – өмірсүріптұрғанқоғамдықжәнесаясиқұрылыстысынғаалады.«Утопия» кітабындахалықбұқарасыныңауыртпалығынжүйелепбаяндады, тарихтабіріншіболып осы ауыртпалықтыңсебебінолмүлікті аз ғанаадамдардыңқолынашоғырландырып, қалғанбүкілжұрттыңкедейленуі мен қайыршылануынаәкепсоқтырғанжекеменшіктенкөрді. Адамдардыңауыртпалығынжоюдыол «жекеменшіктітолығыменжоюдан» көрді. Мор: «...Мен бәрінәділеттіжәнетеңбөлу, соныменқатарадамиістердібақыттыбасқаруменшіктіжоймайыншамүмкінемесдептолықсенемін» депжазды.Мордыңсаясиидеялары Италия философы, доминиканмонахы, ортағасырлық схоластика мен инквизицияғақарсыбатылкүрескерТоммазоКампанелланың (1568-1639) еңбектеріндедамытылды. ИспанияныңотарлауынабайланыстыөзОтаныныңеркіндігіүшінкүрескеқатысты. Солүшін Кампанелла 27 жылтүрмедеотырды.Өзініңсаясиидеяларын Кампанелла «Күнқаласы» кітабындабарыншатолықбаяндады. Осы шығармасындаолКүнмемлекетіндегіидеалдықоғамдыққұрылыстыбейнеледі. Өзінің «Күнқаласы» еңбегіндеадамдардыңжаппайтеңдігіненегізделгенмемлекеттісуреттейді. Мемлекеттікбилікдемократиялықпринциптерменұйымдастырылған. МемлекетбасшысыныңқызметінКүнқаласыныңөтеақылдыәрібілімдіазаматыатқарады.Мор мен Кампанелланыңсаясикөзқарастары, олардыңутопиялылығынажәнетарихишектеулілігінеқарамастан, солжағдайларда аса маңыздыболды. Олархалықтыңтөменгітоптарыныңжарқынболашақтуралыармандарынбілдірді.Томас Гоббс (1588-1679) өзініңсаясиілімін «Азаматтықтуралы» және «Левиафан, немесе Материя, шіркеулікжәнеазаматтықмемлекеттіңформасы мен билігі» еңбектеріндебаяндады. Макиавелли мен Гроциденкейін Гоббс мемлекеттіқұдайжаратпағандығын, оныңадамдартіршілікәрекетініңнәтижесіекендігінкөрсетугеталпынысжасады. Оныңпікірінше, мемлекеткедейінгікезеңдеадамдар «барлығынақарсыбәрініңсоғысы» жағдайындаөмірсүрді. Бұлолардыңқұрыпкетуінеқауіптөндірді. Бұғанжолбермеуүшінадамдармемлекетқұрды, олжаппайбейбітшілік пен қауіпсіздіктіқамтамасызетугешақырды. Мемлекеткебіріккенненкейінадамдарбәрініңеркінбілдіретін, қабылданғаншешімдердіәркімніңорындауына, бейбітөмірсүруінемәжбүрететін, мемлекеттікоргандар мен ел басынаөзқұқықтарынөзеркіменберді. Н. Данилевский тарихи-мәденитиптердіңарасындағыбайланыстымүлдемжоққашығараалмайды. Оныңпікірінше, мәдениеттердіңарақатынасының 3 түрі бар: жою, тазарту (мысалы, еуропалықтардыңАмерикадағыүндістерөркениеттерінмүлдемқұртыпжіберуі); будандастыру (I Петрдің еуропалықмәдениетті орысжеріне енгізуі); тыңайту (мәдениетөзініңнегізін сақтап, басқалардың нөріментолығады). Жалпыалғандакөптегентыңпікірайтқанымен, Н. Данилевский мәдениеттертұтастығынжеткіліктіескермейді. 4.Пайдаланылған әдебиеттер. 1.Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш. Зерттеу мен өлеңдер. – Алматы: 2.Айталы А. Қазақстандық демократия ұлттық мұратты сақтай ма, әлде астамшылықты сақтай ма? // Саясат. – 2001. – №7–8. – 52–55 бб. 3. Дулатов М. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1991. – 384 б. 86. Аристотель. Саясат. Жетінші кітап (Н). ХІІІ. – 265 б. 4.. Косиченко А.Г. Свобода как условие духовного развития // Адам әлемі. – 2001. – № 4. – С. 72–77. жүктеу/скачать 249,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|