Ол не? Қалай жасалады? Не үшін қажет?

Перифраз
Қазақ тілі мен әдебиеті 
Құлмағамбетова А.Ш. 

Перифраз 
Ол не? 
Қалай жасалады? 
Не үшін қажет? 

Перифраз 

Перифраз 
(
гр.
 periphrasis — айналым) — құбылыстар мен 
заттардың атын атап, түсін түстемей, айрықша белгі-қасиеттеріне 
негіздей отырып ауыстыру тәсілі. Перифраз 
мәтіннің
 
идеялық
-
эстетикалық
және көркемдік байлығын арттырады. Мағыналық 
реңк пен оның әсерін күшейтеді. Мысалы, орман патшасы 
(
арыстан
дегеннің орнына), дала кемесі (
комбайн
), қара алтын 
(
көмір
), т.б. 
(Уикипедия) 

Сөйлемге тілдік өзгерістер жасай отырып, белгілі бір ойды 
басқа сөзбен жеткізу. 
 

Перифраз тәсілін ... 

Тыңдалым және оқылым тапсырмаларын құрастырған кезде 
сұрақтарды түрлендіру, сөздік қорын тексеру 

Айтылым дағдыларын қалыптастыру барысында ойын өз сөзімен 
жеткізу 

Жазылым тапсырмаларын орындаған кезде бір ойды жеткізу үшін 
әртүрлі грамматикалық және синтаксистік құрылымдарды қолдану 


құралы ретінде қолдану ұсынылады. 

Перифраз жасау тәсілдері 
1. Сөйлемдегі сөз формасын басқа сөз табына алмастыру. 
Мысалы: зат есім → етістік, зат есім → сын есім, т.б. 
Түпнұсқа: Ауа райы өзгерісі адам денсаулығының нашарлануына әкеп 
соқты. 
Перифраз: Ауа райы өзгергендіктен адам денсаулығы нашарлады. 
 
2. Синонимдерді қолдану.
Түпнұсқа: Менің апам ажарлы адам. 
Перифраз: Менің апам әдемі жан. 

3
. Сандар мен пайыздық көрсеткішті өзге формаға ауыстыру.
Түпнұсқа: Оқушылардың үштен бір бөлігі жақсы деген бағаға ие 
болды. 
Перифраз: Оқушылардың 30% жақсы деген бағаға ие болды. 
 
 
4
. Бірінші жақтан үшінші жаққа немесе үшінші жақтан бірінші жаққа 
алмастыру (ырықсыз етіске алмастыру). 
Түпнұсқа: «Алаш» газеті Абай өлеңдерін жариялады. 
Перифраз: «Алаш» газетінде Абай өлеңдері жарияланды. 
 

5
. 
Анықтама берудің әртүрлі құрылымдарын пайдалану. 
Түпнұсқа: Зат есім - заттың, құбылыстың атын білдіріп, кім? не? - 
деген сұраққа жауап беретін сөз табы.
Перифраз: Зат есім - бір заттың, нәрсенің, құбылыстың, оқиғаның 
атын білдіретін сөз табы. Кім? Кімдер? Не? Нелер?- деген сұрақтарға 
жауап береді. 
 
6. Төл сөз, төлеу сөз, автор сөзі формаларын түрлендіріп қолдану. 
Түпнұсқа: «Өмірді өмірдің бағасынан артық сүю қажет» - деді Ф. 
Достоевский 
Перифраз: Ф. Достоевский өмірді өмірдің бағасынан артық сүю 
қажеттігін атап өтті.

7. 
Сөйлем құрлымын өзгерту және байланыстырушы сөздерді өзге 
түрлерін қолдану. 
Түпнұсқа: Арман сабағына дайындалып отырып, інісіне де көмектесті. 
Алайда екі нәрсені қатар жасау оған қиын тиді. 
Перифраз: Арман әрі сабағына дайындалды, әрі інісіне көмектесті. 
Дегенмен екі нәрсені қатар жасап қиналды.
8. 
Алайда жалқы есімдер мен кілт терминдерді ауыстыруға, 
өзгертуге болмайды.