Қалалық өкілді және атқарушы органдардың қызметі

14

9.8.  Сыртқы  жарнама  мен  көрнекі  ақпарат  мәселесін  бақылауды                        

11-бөлікте көрсетілген талаптарға сәйкес тиісті жұмыстар жүргізеді;

9.9. Атау беру және қайта атау кезінде ұсынылған атаулар бойынша  

республика халқының құрметпен қарауын қалыптастыру мақсатында 

халықпен  түсіндіру жұмыстарын, мерзімді баспасөзде материалдар 

жариялау,  теледидар  мен  радиодан  (белгілі  зиялы  қауым  өкілдерін 

тарта отырып) хабарлар ұйымдастырады;

9.10.  Ономастиканың  көкейтесті  проблемалары  бойынша  респу-

бликалық  конференциялар,  өңірлік  көшпелі  семинарлар,  дөңгелек 

үстелдер өткізеді.

10. Аудандық өкілді және атқарушы органдардың қызметі

10.1. Аудандық өкілді және атқарушы органдардың жанынан оно-

мастика саласына қатысты құрамы ғалымдар (филолог, тарихшы, өл-

кетанушы және ономастика саласын зерттеп жүрген белгілі ғалымдар) 

мен арнайы мамандардан тұратын жұмыс топтары құрылады;

10.2. Аталған жұмыс топтары аудан әкімдігінің қаулысымен бекі-

тіледі;

10.3. Бұл арнайы құрылған жұмыс топтары тиісті өңірлерде байыр-

ғы елді мекендердің тарихи атауларын қайтару мақсатында көнекөз 

қарияларды,  өлкетанушыларды,  тарихшыларды  тарту  арқылы    жұ-

мыстар жүргізуі қажет; 

10.4. Елді мекендерді (ауыл, ауылдық округтер және т.б.) және ау-

дандық маңызы бар қалалардың құрамдас бөліктеріне (көше, даңғыл, 

орамдар, саябақ және т.б) атау беру және қайта атау бойынша тиісті 

жұмыстар  жүргізіп,  құжаттарды  сараптап,  толықтырып,  облыстық 

ономастика комиссиясының қарауына ұсынады; 

10.5. Бiр әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктiң шегiндегi елдi мекендерге, 

елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне бiр атауды бiр мәрте ғана беру 

тәртібінің сақталуын қатаң бақылайды;

10.6.  Облыстық  ономастика  комиссиясының  қарауына  жолдана-

тын  құжаттарды  сараптап,  яғни  қолданыстағы  заңнамада  көрсетіл-

ген  критерийлерге  және  осы  әдістемелік  ұсынымдарда  көрсетілген 

тәртіпке сәйкес жолдануын жіті қадағалайды;

10.7.  Қолданыстағы  заңнамада  көрсетілген  критерийлерге  және 

осы әдістемелік ұсынымдарда көрсетілген тәртіпке сәйкес келмейтін 

құжаттарды қабылдамай, кері қайтарады;

15

10.8. Байырғы тарихи атаулары бар елді мекендер бойынша жер-

гілікті ғалымдарды тарта отырып, олардың тарихи атауларын қайта-

ру жөнінде тиісті жұмыстар жүргізеді;

10.9. Ауылдық округтерге, аудандық маңызы бар қалаларға, елді 

мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру және қайта атау кезін-

де тиісті аумақ халқының пікірін ескеру қолданыстағы 2014 жылғы 

24 ақпандағы № 138 Үкіметтің қаулысымен бекітілген «Әкімшілік-

ау мақтық  бірліктерге,  елді  мекендердің  құрамдас  бөліктеріне  атау 

беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрип-

циясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін 

ескеру қағидаларына» сәйкес жүзеге асырады;

10.10. Сыртқы жарнама мен көрнекі ақпарат мәселесін бақылауды                        

11-бөлікте көрсетілген талаптарға сәйкес тиісті жұмыстар жүргізеді;

10.11. Атау беру және қайта атау кезінде ұсынылған атаулар бойын-

ша, әсіресе елді мекендердің байырғы тарихи атауын қайтару кезінде 

халықты  хабардар  ету,  сондай-ақ  республика  халқының  құрметпен 

қарауын  қалыптастыру  мақсатында  халықпен  түсіндіру  жұмыста-

рын, елді мекеннің қайтарылатын тарихи атауы туралы мерзімді бас-

пасөзде материалдар жариялау, теледидар мен радиодан (белгілі зия­

лы қауым өкілдерін тарта отырып) хабарлар ұйымдастырады;

10.12. Ономастиканың көкейтесті проблемалары бойынша респу-

бликалық  конференциялар,  өңірлік  көшпелі  семинарлар,  дөңгелек 

үстелдер өткізеді.

11. Көрнекі ақпарат пен сыртқы жарнама мәселелері

Жергілікті  атқарушы  органдарға  (облыстық,  қалалық,  аудандық) 

осы бағыттағы жұмыстарды жүйелі түрде жүргізу мақсатында:

11.1.  Сыртқы  жарнама  мен  көрнекі  ақпарат  мәтіндерінде  орын 

алған қателіктерді түзету және олардың алдын алу мақсатында жеке 

кәсіпкерлер мен жарнама агенттіктерімен тығыз байланыс орнатады;

11.2. Облыстық тіл саясатымен айналысатын басқармалары, аудан-

дық, қалалық тіл және мәдениет бөлімдері жанынан сыртқы жарнама 

мен  көрнекі  ақпарат,  әсіресе  тауарлық  жапсырмалар  (этикеткалар) 

мәтіндерінің  қатесіз  сауатты  жазылуын  бақылау  мақсатында  тегін 

кеңес беретін «Жедел желі», «Call Center» орнатады;

11.3. Аталған мәселелерді іске асыру мақсатында үкіметтік емес 

ұйымдарды  тарта  отырып,  мемлекеттік  әлеуметтік  тапсырыс  шең-

берінде жобалар қарастырады;

16

11.4.  Облыстық  тіл  саясатымен  айналысатын  басқармалары,  ау-

дандық, қалалық тіл және мәдениет бөлімдері жанынан консульта-

циялық көмек көрсету бойынша жедел желінің қызмет көрсететіндігі 

жөнінде БАҚ-тарда, оның ішінде интернет ресурстарында хабарлан-

дыру беру, сондай-ақ бейнероликтер, әлеуметтік желілерде аккаунт 

орнату, байланыс желілері арқылы sms-хабарлама қызметтерін жүзе-

ге асырады;

11.5.  Жергілікті  атқарушы  органдар  (облыстық,  қалалық,  аудан-

дық)  тарапынан  өңірлердегі  сыртқы  (көрнекі)  жарнама  мәселесін 

бақылаудан тыс қалдырмас үшін еріктілерді, жергілікті мәслихат де-

путаттарын, үкіметтік емес ұйымдарды және т.б. тарта отырып әдіс-

темелік көмек көрсету мақсатында үгіт-насихат, түсіндіру жұмыста-

рын үнемі жүргізеді;

11.6. Заңнама талаптарын түсіндіру, әдістемелік көмек көрсету, на-

сихат жұмыстарын күшейту мақсатында жергілікті жерлердегі жеке 

кәсіпкерлер палатасының, халыққа қызмет көрсету орталықтарының, 

әділет  департаментінің  жауапты  мамандарын  тарта  отырып,  түрлі 

дөңгелек үстелдер, жиналыстар, семинарлар өткізеді;

11.7.  Көрнекі  ақпарат  пен  жарнамалардағы  тіл  нормаларының 

сақталуын бақылау, жүйелеу, әдістемелік көмек көрсету мақсатында 

жылына үш мәрте рейд жұмыстарын ұйымдастырады;

11.8. Деректемелер мен көрнекі ақпараттарда тіл нормалары Қа-

зақстан Республикасы заңдары мен нормативтік-құқықтық актілеріне 

сәйкес дұрыс қолданылуын қамтамасыз етеді;

11.9.  Нысандарға  көрнекі  ақпараттар  мен  жарнамаларды  орна-

ластыру,  олардың  мәтіндерімен  келісу  жұмыстарын  «Электрондық 

үкіметтің» www.e.gov.kz  веб-порталы немесе «Е-лицензиялау» www.

elicense.kz порталы арқылы жүргізеді;

11.10.  Жарнамалардағы  заң  бұзушылықтар  мен  орын  алған  қа-

теліктердің алдын алу мақсатында, рейд барысында анықталған қа-

телер мен заң бұзушылықтарды БАҚ-тарда жариялайды. 

Осы ұсынымдар Қазақстан  Республикасындағы ономастикалық 

қызметті үйлестіру және реттеу үшін жергілікті атқарушы ор­

гандарға жұмыс барысында басшылыққа алу мақсатында беріледі.

17

Республикалық, облыстық, аудандық маңызы бар қалалардағы, 

астанадағы, кент, ауыл және басқа да елді мекендердегі көше

 аншлагтарын жазу және орналастыру жөніндегі 

ҰСЫНЫМДАР

1. Жалпы бөлім

Осы  республикалық,  облыстық,  аудандық  маңызы  бар  қалалар-

дағы және астанадағы, кент, ауыл және басқа да елді мекендердегі 

көше  аншлагтарын  жазу  және  орналастыру  жөніндегі  ұсынымдар 

әзірленді. 

Көше аншлагтары ғимараттар, үйлер, мекемелер мен кәсіпорындар-

дың қасбеттерін рәсімдеудің ажырамас бөлігі болып табылады. Көше 

атаулары жазылған тақтайшалардың дұрыс жазылып және дұрыс орна-

ластырылуымен қатар, олардың республика аумағында әр қаласында, 

әр елді мекенінде бірыңғай үлгіде жасалынып, ілінуі көшелеріміздің 

сәулетін, көркін арттырып, тарихи, мәдени танымдық тәрбие береді. 

Осыған орай ұсынымдар жергілікті өкілді және атқарушы органдар-

мен келісіліп, көше аншлагтарын реттеу үшін ұсынылады.

2. Ғимарат аншлагтары

2.1. Аншлагтардағы  көше  аты  тиесілі  тарихи,  дәстүрлі  атаулар 

мен тұлғалардың есімдері ешқандай қысқартусыз толық жазылады. 

Жазылу нұсқасы: Бауыржан Момышұлы, Сәкен Сейфуллин көше­

сі, даңғылы т.б.

2.2. Бойындағы  дара  қабілеті,  ерекше  қасиеттеріне  сәйкес  есім-

дері елге кеңінен мәлім болған тұлғалардың аттары дәстүрлі нормаға 

сәйкес жазылады.

Жазылу  нұсқасы:  Ақан  сері  көшесі,  Біржан  сал  көшесі,  Күйші 

Дина көшесі, Құрманғазы көшесі, Абай даңғылы, Балуан Шолақ кө­

шесі және т.б.

2.3. Көше  атауы  тиесілі  тарихи,  дәстүрлі  атаулар  мен  тұлғалар-

дың есімдері аншлагқа өзге тілдерге аударылмай, мемлекеттік тілдегі 

нұсқасы жазылады.

Жазылу  нұсқасы:  Абай  көшесі,  Ахмет  Байтұрсынұлы  көшесі, 

Тәуел сіздік даңғылы және т.б.

2.4. Облыс  орталықтары  мен  республикалық  маңызы  бар  қала-

лардың аншлагтарындағы  көше атауы мемлекеттік тілде, ал көшесі 

18

деген сөз қажет болған жағдайда үш тілде: «көшесі, улица, street» жа-

зылады (1-үлгі). Ал аудан, ауыл және басқа да елді мекендердегі көше 

аншлагтарында тек «көшесі» сөзі жазылады (2-үлгі).

2.5.   Облыс  орталықтары  мен  республикалық  маңызы  бар  қала-

лардың  аншлагтарындағы  даңғылдар  атауы  мемлекеттік  тілде,  ал 

даңғылы деген сөз қажет болған жағдайда үш тілде: «даңғылы, прос-

пект, avenue» болып жазылады (3-үлгі).

2.6. Аншлагтар ұзындығы 120 см, ені 25 см, қалыңдығы 0,8 см бо-

латын пластик тақтайшадан жасалынады.

2.7. Аншлаг  шартты  түрде  үш  бөліктен  тұрады.  Бірінші  бөлікте 

көше аты тиесілі тұлғаның аты-жөні немесе тарихи, дәстүрлі атау-

лары  солдан  оңға  қарай  жазылады,  екінші  бөлікте  шеңбер  ішіне 

ғимараттың  реттік  нөмірі,  қажет  болған  жағдайда  таяқша  арқылы 

көрсетіледі (4-үлгі), ал үшінші бөлікте көшесі (даңғылы) деген сөз 

жазылады  /2.4/,  /2.5/.  Бірінші  және  үшінші  бөліктің  асты  мен  үсті 

ұлттық нақыштағы өрнектермен жиектеледі.

2.8. Көше атауы тиесілі тарихи, дәстүрлі атаулар мен тұлғалардың 

есімдері бас әріптермен жазылады.

Жазылу  нұсқасы: 

ШОҚАН  УӘЛИХАНОВ   

КӨШЕСІ,

 

МІР­

ЖАҚЫП ДУЛАТҰЛЫ 

КӨШЕСІ,

 

АБАЙ ДАҢҒЫЛЫ және т.б. 

Сондай-ақ, үшінші бөліктегі жазулар да бас әріптермен жазылады.

Жазылу  нұсқасы: 

КӨШЕСІ,  УЛИЦА,  STREET,  ДАҢҒЫЛЫ, 

ПРОСПЕКТ, AVENUE және т.б. 

Аншлаг жазуларындағы үлкен әріптер – 9 см, кіші әріптер – 3 см, 

Arial шрифтімен жазылады.

2.9. Негізгі  фоны  көк  түсті  жарық  шағылыстыратын  жабыннан 

жасалған, әріптер және өрнектер ақ түсті.

3. Жол аншлагтары

3.1. Жол бойындағы және жол қиылыстарындағы көше (даңғыл, 

тұйық көше және т.б.) атаулары көрсетілетін белгі аншлагтар мемле-

кеттік тілде жазылады.

3.2. Жол бойындағы және жол қиылыстарындағы көше (даңғыл, 

тұйық көше және т.б.) атаулары көрсетілетін белгі аншлагтар ұзын-

дығы     120 см, ені 26 см болатын пластик тақтайшадан жасалынады. 

Жан-жағынан беріктігі мен ұзақ уақыттық жарамдылығын  қамтама-

сыз ететін металл қоршауға алынады (5-үлгі).

19

3.3. Аншлагтағы  жазулар  екі  қатардан  тұрады.  Бірінші  қатарға 

көше  (даңғыл,  тұйық  көше  және  т.б.)  атауы,  екінші  қатарға  тиісті 

«көше», «даңғыл» сөзі тақтайшаның екі бетіне де оңнан солға қарай 

жазылады. 

3.4. Тақтайшаның  негізгі  фоны  –  ақ,  ал  жазулар  -    қара  түсті. 

Тақтайшаның  көшені  (даңғылды,  тұйық  көшені  және  т.б.)  нұсқап 

тұрған  жағы  дөңес  болып  келеді.  Ал  қарама-қарсы  жағы  ұлттық 

нақыштағы өрнектермен жиектеледі (6-үлгі).

3.5. Көше (даңғыл, тұйық көше және т.б.) атауы 105 мм болатын 

бас әріптермен, «көше», «даңғыл» сөзі 55 мм болатын кіші әріптер-

мен және барлық жазу 

Arial шрифтімен жазылады /2.8./.

3.6. Облыс орталықтары, республикалық маңызы бар және басқа 

да  ірі  қалалардағы  магистралдық  жолдардағы  ақпараттық  аншлаг-

тар ұзындығы 150 см, ені 75 см болатын пластик тақтайшадан жа-

салынады (7- үлгі). Аншлаг жоғарғы және төменгі жиектері ұлттық 

нақыштағы  өрнектермен  безендірілген  жарық  шағылыстыратын  ақ 

және жарық шағылыстыратын көк түске бөлінген екі негізгі бөлік-

тен тұрады. Жоғарғы бөлігіне жол бойымен тік бағыттағы көшелер 

(даңғылдар), нысандар, атаулары ақ әріптермен, ал төменгі бөлігіне 

жол  бойымен  көлденең  бағыттағы  көшелер  (даңғылдар),  нысандар 

атаулары көк әріптермен жазылады. Жазудың оң жағына тиісті кө-

шесі (даңғылы) деген сөз жазылады /2.1/, /2.2/, /2.3/,/2.4/, /2.5/, /2.8/. 

Жазулардың  сол  жағына  бағыт  нұсқағыштар  мен  тиісті  қашықтық 

мөлшері көрсетіледі.

3.7. Магистралдық жолдардағы ақпараттық аншлагтардағы жазу-

лардағы үлкен әріптер – 10 см, кіші әріптер – 7 см, Arial шрифтімен 

жазылады.

4. Орналастыру тәртібі

4.1.  Көше атаулары мен ғимараттардың реттік нөмірлері көрсетіл-

ген  аншлагтар ғимараттардың қабырғасына  жерден 2,5-тен 3,0 метр-

ге дейiнгi биiктiкте ілінеді.

4.2. Жол бойындағы және жол қиылыстарындағы көше (даңғыл, 

тұйық көше және т.б.) атауы көрсетілген жол аншлагтары жол бойын-

дағы және жол қиылыстарындағы бағандарға жерден 2,5-тен 3,0 ме-

трге  дейiнгi  биiктiкте  орналастырылады.  Жол  қиылыстарында  ан-

шлагтар бір-бірін жауып қалмау үшін сатылай ілінеді.

20

4.3. Облыс орталықтары, республикалық маңызы бар және басқа да 

ірі қалалардағы магистаралдық жолдардағы ақпараттық аншлагтар ар-

найы орнатылған бағандарға немесе бағдаршам тіреуішіне ілінеді.

21

22

            

                           

23

24

Қ. Рысберген

ҰЛТТЫҚ ОНОМАСТИКАЛЫҚ 

АТАУЛАРДЫ БІРІЗДЕНДІРУ 

Қазақстан  Республикасы  егемендігін  жариялағаннан  бастап 

тіліміздің  ономастикалық  кеңістігіндегі  атаулар  кең  халықаралық 

қолданысқа түсіп отыр. Қазіргі әлемдегі геосаяси, ақпараттық-ком-

муникативтік кеңістіктің күрделене түсуіне байланысты өмірде жаңа 

реалийлер  мен  ұғым-түсініктер  пайда  болуда.  Жаңа  салалар  қата-

рында тіптен ғаламтордағы жалқы есімдердің қолданысы, интернет 

домендері мен сайт атауларын т.б. келтіре беруге болады. Көптеген 

халықаралық  маңызы  бар  ресми  құжаттар  мен  картографиялық, 

ақпарат таратушы  жүйелер мен дипломатиялық,  тасымалдаушы ха-

лықаралық ұйымдардың деректерінде  еліміздің жер-су атаулары мен 

ұлттық компания, фирма атаулары және ұлты қазақ азаматтарының 

аты-жөндері  орын алуы заңды.  Халықаралық ұйымдарға ұлттық тіл-

дің заңдылықтарына сай таңбаланған атаулар қажетті.

Жер­су  атауларын  нормаландыру.  Еліміздің  ономастикалық  

жүйесіндегі  атаулар  тек  өз  тілімізге,  қажеттілігімізге  ғана  қызмет 

етіп қоймай, халықаралық қауымдастыққа да қолжетімді болу үшін 

алдымен өз тілімізде нормаландыру аса қажет.

Қазақстан  Республикасы  Президентінің  1998  жылғы  5  қазан-

дағы  №  4106  Жарлығындағы  «Тілдердің  қызмет  аясы  мен  даму 

туралы  Мемлекеттік  бағдарламасының»  Терминологиялық  және 

ономастикалық  жұмыстар»  туралы  6-бабының  47-тармағында  «Қа-

зақстан  Республикасының  әкімшілік-аумақтық  бірліктері  атаулары-

ның  анықтама-сөздігін»  дайындап,  жүйелі  түрде  жиі-жиі  шығарып 

тұру қамтамасыз етілсін» деп көрсетілген. Осыған орай, Ономасти-

ка бөлімінің қызметкерлері елді мекен атауларының қазақ, орыс тіл-

деріндегі  орфографиялық  нормаларға  сай  «Қазақстан  Республика-

сы топонимдері» атты 20 баспа табақтық сөздік шығарған болатын. 

Кезінде көптеген мекемелерге  (Қазпошта, карта жасау мекемелері, 

жалпы Республикадағы жер-су атауларын  күнделікті қызметтерінде 

қажетсінетін т.б. мекемелер) осы  ереже бойынша жазылған  еңбек өз 

қолғабысын тигізді. 

25

Экзонимдік  атауларды  нормаландыру.  Тілімізге  мемлекеттік 

мәртебе  берілгелі  ұлттық  негіздегі  картографиялық,  энциклопедия-

лық, білім беру саласына қатысты анықтамалықтар мен өзге де  оно-

мастикаға тікелей қатысы бар өнімдердің қажеттілігі артып отыр. 

Экзонимдік атаулар тіліміздегі әлемдегі барлық мемлекеттер мен 

олардағы көптеген қала, елді мекен, жер-су атауларына қатысты ай-

тылады. Мұндай атауларға күнделікті  тіршілікте жиі кезігіп отыра-

мыз. Олар карталарда, мектеп оқулықтарында да кең қолданыс та-

бады. Бұл салада талай іс-шаралар да атқарылып келеді.  Мәселен, 

мемлекеттік тілдегі картографиялық өнімдер мен  ұлттық энцикло-

педиядағы картографиялық материалдар арнайы тілдік сараптамадан 

өтпеген десек болады. Өйткені бұлар әркім өз шама-шарқынша ау-

дара  салатын  дүние  емес.  Атаулардың  транскрипициясында,  әсіре-

се шетелдік атаулардың аударылуында  ала-құлалық пайда болады. 

Сондай-ақ, алуан түрлі сипаттағы атлас, карталарда қателер жетерлік. 

Мәселен, Ұлттық энциклопедияның  5-томындағы картада  Қырғыз-

стан  деп  таңбаланса,  2,7  –  томдарында  Қырғызия  деп  жазылғанды 

қалай түсінуге болады және мұндай мысалдарды  өзге карталардан 

келтіре беруге болады.

Сондай-ақ, мектепке арналған астрономия оқулығы мен карталар-

дағы жұлдыз атауларын да қазақыландыру керектігіне көз жеткіздік. 

Аспан әлемі картасында көптеген космонимдік атаулар халықаралық 

жазылуы  күйінде  берілген.  Бірақ  олардың  қазақша  баламасы  бар 

ғой,  мысалы,  Кассиопея  –  Қарақұрт,  Орион  –  Үшарқар,  Альдеба­

ран  –  Сұлусары,  Алькор  –  Үлпілдек  және  т.б.  деген  қазақтың  ежел-

гі түсінігіндегі атаулары бар екен. Ал Малая Медведица – Кіші Аю 

деп аударылыпты, алайда бұл жұлдыздың ежелгі қазақша баламасы 

Алтыарқар деп аталады екен. Космонимдерді түсіндіргенде қазақтың 

ежелгі таным-түсінігінен, наным-сенімінен, салт-дәстүрлерінен, ха-

лықтық  білім  жүйесінен  мол  этномәдени  ақпарат  беретін  дереккөз 

ретінде жас ұрпаққа ұлттық мазмұндағы білім беруге  бағыттау қа-

жет.    Осыған  орай  көптеген  экзонимдік  атауларды  да  реттестіруде 

жүйелілік  керек.  «Дүниежүзінің  саяси  картасын»  аударғанымызда 

көптеген  қиыншылықтарға  кезігіп,  аудару  барысында  кейбір  ере-

желерді  ойлап табуға  тура келді. Мәселен, Антарктидадағы Земля 

принца Чарльза, Земля принцессы Елизаветы т.б. осы сынды атаулар-

26

ды Ханзада Чарльз жері, Ханшайым Елизавета жері деп аударған 

болатынбыз, алайда «Ұлттық энциклопедияда» Принц Чарльз жері, 

Принцесса Елизавета жері деп аударылған. Біздің пайымдауымызша, 

принц, принцесса сөздері аударылуы тиіс. 

Сондай-ақ,  географиялық  апеллятивтер,  сын  есімнен  жасалған 

атаулар мен топонимдік компоненттер кей жағдайда аударылуы тиіс, 

мысалы, Африкадағы река Оранжевая, Ресейдегі Северный Байкал, 

бірақ  Северо-Байкальский  аударылмайды.  Оның  себебептерін  ар-

найы ережеде негіздеу қажет. Мысалы, Северный Байкал - Солтүстік 

Байкал, ал Северо-Байкальский атауын аударсақ, дефис түсіп қалады 

да елді мекеннің атауы емес, Байкал көлінің солтүстік жағы  (Север-

ный Байкал) деп түсініледі.

Сонымен  қатар  діни  мазмұндағы    әр  халықтың  наным-сеніміне 

қатысты  о.Рождественская,  о.Возрождения,  м.Провидения  сынды 

атаулар аударылмай алынуы тиіс. Ал  Қазақстан энциклопедиясында 

остров Возрождения ­ Өркендеу аралы  деп аударылған, бұл  аудар-

ма қағидасына қайшы келеді, өйткені христиан дініндегі «Христово 

возрождение», ұғымдарымен байланысты. Осы сынды мысалдарды 

қазақыландыруға тиіс дүниежүзі  мемлекеттерінің атаулары бойын-

ша жүздеп, мыңдап келтіре беруге болады.

Әлемдегі экзонимдік атауларды аударуды қысқаша төмендегідей 

топтастыруға болады:

 - толық аударылатын атаулар. Мысалы, Доброй Надежды – Қайы­

рымды Үміт аралы, Тихий океан –Тынық мұхит;

- аударылмайтын атаулар. Мысалы,  Буэнос­Айрес; 

-  жарым-жартылай  аударылатын  композиттік  атаулар.  Мысалы, 

Новые Гибриды –Жаңа Гибридтер;

-  қазақыландырылған  экзонимдер.  Мысалы,  аль­Бахрейн  –  Әл­

Бахрейн, Теһран т.б.

жүктеу/скачать 1,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: