Орындаған: Қалмақанова О. А тексерген: Беккалиев А. К орал 2022 Жоспар

жүктеу/скачать 50,24 Kb.

бет	7/8
Дата	13.06.2022
өлшемі	50,24 Kb.
	#36759

1 2 3 4 5 6 7 8

Байланысты:
Орнай курстық жұмыс 4

Нағыз қара қоңыр топырақ типшесі құрғақ дала аймағының орталық және оңтүстік бөлігіне орналасып, жеке аймақша құрайды. Алып жатқан ауданы- 24,3 млн. га. Батыс Қазақстан, Аққтөбе, Қарағанды, Павлодар облыстарында кең тараған. Ақмола және Қостанай облыстарының оңтүстік бөлігінде, Шығыс Қазақстан облысының солтүстік бөлігінде де бұл топырақ типшесі біраз ауданды қамтиды.
Бұл аймақшада ауа райының құрғақшылығы артып, өсімдіктер жамылғысы селдір болып келеді және оның құрамына астық тұқымдас, құрғақшылыққа төзімді шөптермен қатар жусан тобының шөптері кіреді.
Қара қоңыр топырақтың морфологиялық құрылысы келесідей қабаттардан құралған: Аш – А – В1 – В2 – Вк – С. Қарашірінділі А қабатының қалыңдығы – 15-20 см, түсі нағыз қара-қоңыр, шаңды-кесекті түйіртпектігі. В1- аралық, ауыспалы қарашірінділі қабаттың қалыңдығы – 20-25 см, түсі күңгірт күрең, түйіртпектігі жаңғақша- кесекті, призмаша-кесекті.
Қара қоңыр топырақтың түрлерінің агрохимиялық қасиеттер
Карбонатты қара қоңыр топырақ

0-15	3,8	0,27	0,27	66	11	-	-	688	8,0	0,1
15-25	3,0	0,25	0,25	54	23	-	-	1200	8,1	0,2
30-40	2,5	2,5	0,18	47	7	-	-	614	8,1	0,2

0-10	3,2	0,18	47	-	40	-	701	8,4
20-30	2,1	0,12	34	-	34	-	690	8,1
45-55	2,0	0,09	25	-	28	-	654	8,3

Кебірленген қара қоңыр топырақ
Жеңіл құрамды қара қоңыр топырақ

0-10	2,5	0,15	38	-	56	144	-	6,9
15-25	1,5	0,10	32	-	50	81	-	7,1
35-45	1,1	0,07	30	-	54	75	-	7,0

Саздақ құрамды кәдімгі қара қоңыр топырақ

0-15	4,5	0,28	70	21	-	803	6,9	26,7
15-25	4,1	0,22	57	17	-	759	7,1	25,9
25-40	3,2	0,20	51	15	--	764	7,2	27,3

Қара шірінді мөлшері бұл топырақтарда 2%-4% арасында.Қара қоңыр топырақтың морфологиялық құрылысы төмендегідей :

А -0-20 см,қара қоңыр түсті ,нығыздалған,35-45 см-ден әк кездеседі.
ВС-50 см-ден төмен ашық ақшыл ,көптеген әк қосылыстары бар.
С-100-120 см-ден гипстелген аналық тау жынысы қабаттары кездеседі.
Бұл зонаның өзі де терістіктен оңтүстікке қарай жылжыған сайын бірнеше зонашаға бөлінеді.Зонаның ең солтүстік бөлігінде күңгірт қара-қоңыр топырақ,орталығында жай қара –қоңыр топырақ,ал оңтүстігінде ашық қара-қоңыр топырақтар кездеседі.
Гумусты қабаттың қалыңдығына байланысты қара-қоңыр топырақтардың келесідей түрі бар:
● Қуатты -50 см жоғары
● Орташа қуатты – 30-50 см
● Аз қуатты -20-30 см
● Өте аз қуатты-20см төмен
Сондай-ақ құрамындағы алмасты натрий катионының мөлшеріне қарай қара-қоңыр топырақтардың келесідей түрі бар:
● әлсіз сортаңды -3-5%
●орташа сортаңды -5-10%
●күшті сортаңды-10-15 %
Құба шөлейт топырақтардың алмасты натрий катионының мөлшеріне қарай қара-қоңыр топырақтардың келесідей түрі бар:
А-құба түсті гумусты қабат. Құрылымы кесекті. Төменгі бөлігі үгілмелі болып келеді.
В-қоңыр құба түсті,тығыз қабат.Құрылымы кесекті-қысқа призмалы.Қабат қалыңдығы 20 см дей»н.
С- аналық жыныс қабаты.Құрылымы призмалы.Гипсті жаңа заттар кездеседі.
Құрғақ және шөлейт далалы зона топырақтарының гумус мөлшері онща үлкен емес -2-5 %.Күңгірт қара-коңыр топырақтың гумусты горизонтындағы гумус мөлшері -3,5-5%,қара-қоңыр топырақтарда-3-4% ,ашық қара-қоңыр топырақтарда -2-3%,ал құба шөлейт топырықтарда-2%шамасында.Гумус мөлшерінің қабат бойынша өзгеруі-біртіндеп.Қара топырақтан ерекщелігі қара-қоңыр мөлшері төмен болып келеді.Шөл далада ашыққара-қоңыр топырақ арасында теңбілденіп кебірлер түзеді.
Қара қоңыр топырақтар құнарлылығы жағынан далалық аймақтың қара топырақтарына біршама жақындайды,біраз мөлшерде қарашірік және қоректік заттары бар.Бұл топырақтарн негізінен ылғалы жеткіліксіздеу қуаң далалықта түзілетіндітен ,қарашірікқабатының қалыңдығы қара топырақтарға қарағанда едәуір аздау,оның процен,ттік мөлшері де төмен болып келеді.
Табиғи климат жағдайларының,территориялық өзгешелігінің ,аналық топырақ құралуы жынысының әр түрлі ерекшеліктеріне байланысты қара қоңыр топырақтардың кәдімгі карюонатты,кебірленген,нашар жетілген смяқты түрлері түзіледі
Кәдімгі қара қоңыр топырақтардың қарашірік қабатының қалыңдығы 35-45 сантиметрге дейін жетеді,ал кейбір жерлерде бұдан да көбірек болады. Мұндай топырақтарда қарашірік қабатының астында карбонат қабаты жатады,ал қарашірік мөлшері3,5-4,5 процентке дейін жетеді.
Бұл топыраққтың қарашірік мөлшері және оның қабатының қалыңдығы республика облыстарының әр жерінде әрқилы болып келед,оған әр түрлі жағдайлар әсер етеді.Орал,Ақтөбе,Қостанай,Целиноград және Шығыс Қазақстан облыстары жеріндегі қарақоңыр топырақтар Қарағанды,Павлодар, Торғай, Семей облыстарындағы осы аттас топырақтарға қарағанда әлдеқайда құнарлырақ және қарашірік қабаты да едәуір тереңірек келеді.
Айта кететін бір жайт, бұл топырақтардың құнарлылығының механикалық қасиеттеріне қарай өзгеруі.Әдетте механикалық құрамы ауыр топырақтар жеңіл құрамдыларына қарағанда құнарлырақ келеді және бірінші түрлерінің қарашірік қабаты да кейінгілеріне қарағанда әлдеқайда қалынырақ болады.
Қара қоңыр топырақ болсын, не оның әр түрлі дәрежедегі кебірленген түрлері болсын, қара топырақпен және оған сәйкес оның жоғарыда аталған түрлерімен салыстырғанда қарашірік мөлшері, оның қабатының қалыңдығы және түрлі қоректік заттарымен қамтамасыз етілуі жөнінен едәуір кейін тұрады.
Әсіресе, құмайтты және жеңіл саздақты қүрамдағы қара қоңыр топырақтар азот қарашірікке кедей келеді, олардың негізгі мөлшері дерлік жоғарғы екі қабатында ғана болады да, төменгі қабаттары өте құнарсыз келеді. Әр түрлі қара қоңыр топырақтың агрохимиялық ерекшеліктерін көрсететін таблицаны біз төменде беріп отырмыз.
Қазақстан топырақ зерттеуші ғалымдарының есептеулеріне қарағанда қоңыр топырақты қуаң дала аймағында 17,0 миллион гектар шамасында егіншілік үшін жарамды алқап бар екендігі анықталып отыр. Алайда бұл жердің барлығы дерлік әлі егіске айналдырылған жоқ, оларды егіншілікке толық пайдалану үшін топырақты құнарландыру, ылғалдандыру шараларын жүзеге асыру керек. Бұл шаралар туралы кейінірек айтылады.
Қара қоңыр топырақтар көбінесе құнарлылығы жөнінен емес, су жетіспеуінен едәуір зардап шегеді, сондықтан да мұндай топырақтарда егілетін дақылдардардан мол өнім алу үшін пайдалы ылғал қорын жинау және суару жұмыстарын жүргізудің маңызы аса зор.
Қуаң далалы аймақта да далалық аймақтағы сияқты, сәл, орташа және аз кебірленген қара қоңыр топырақтардан басқа қабыршақты, орта және терең бағаналы кебір топырақтарда кездеседі.
Бұл кебір топырақтар барлық қасиеттері жөнінен далалық аймақтың кебір топырақтарына ұқсас, тек біріншілерге қарағанда қарашірік және қоректік заттар мөлшері азырақ, бағаналы кебір қабаты аса жақсы бөлініп тұрады.
Кейбір топырақтар бұл аймақта едәуір көп мөлшерде кездеседі. Қазіргі уақытта мұндай топырақтарды егіншілікке жарамды етіп мәденилендіру ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің алдында тұрған үлкен міндет болып отыр.

жүктеу/скачать 50,24 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8