III деңгей 1-тапсырма Мақал-мәтелдерді  сэйкестендіріңіз. -------

Ауыз көркі -  тіл,
Тілдің көркі -  сөз.
Піл күшті,
Піл  күшті емес, тіл  күшті. 
Басқа пэле  гілден 
Өнер алды -  қызыл  тіл 
Піл көтермегенді  тіл  кетереді 
Тілмен тікен де алады.
Ең тэтті де -  тіл 
Ең ащы да -  тіл 
Ең жұмсақ та -  тіл,
Ең қатты да -  тіл.
Тіл -  тиексіз.
Язык без ограды.
Кто  слово  не  ценит,  тот  и  себя 
не ценит.
Глаза  украшают  лицо,  слово 
украшает 
уста, 
пословица 
украшает речь.
Первое из искусств -  слово. 
Язык -  ключ к душе  человека. 
Слон  всех  сильнее,  а  язык  и 
слона сильнее.
2-тапсырма
Тіл  туралы  айтылган  нақыл  сөздерді  біліп  альщыз.  Ана  тілі 
туралы жазган  басқа қандай акын-жазушыларды білесіз?
Кімде-кім  қазіргі  уақытта  ана  тілін,  өзінің  әдебиетін 
сыйламаса, багаламаса,  оны  сауатты,  мәдениетті  адам  деп  санауга 
болмайды.
М.Әуезов
Тіл  қаруы  -   сөз,  сөз  каруы  -   он.  Акылды  ои,  алғыр  сөз  -  
адамның ең жоғарғы  қасиеті.
Ғ.Мұстафин
Ана  тілі  -   жүректің  терең  сырларын,  басынан  кешкен 
дэуірлерін,  қысқасы,  адамның  жанының  барлық  толкындарын 
ұрпақтан -  ұрпакқажеткізіп,  сақтап отыратын  қазына...
Ж.Аймауытов
Сөз -  халықтың  кымбаттаи  қымбат  кені.
С.Мүқанов
Сөзі  жоғалган  жұрттың  өзі  де  жоғалады.  Өз  үлтына  басқа 
жұртты  қосамьгн  дегендер  әуелі  сол  жұрттын  тілін  аздыруға 
тырысады.  Егерде  біз  казак  деген  ұлт  болып  түруды  тілесек, 
карнымыз  ашпас  қамын  ойлағанда,  тіліміздің  де  сақталу  камын 
Қатар ойлау керек.
А.Байтұрсынұлы
53

II дгңгей
Ғ.Мүсіреповтің  «Ана  тілін  үмытқан  адам  өз  хаііқының 
өткенінен  де,  болашагынан  да  қол  үзеді»  деген  сөзін  пайдалана 
отырып, осы тақырыпта эңгіме ұйымдастырып, талқылаңыз.
I деңгей
1-тапсырма
«Ана тілім» деген  тақырыпта  шығарма жазыңыз.
2-тапсырма
Төмендегі  мақал-мәтелдердің  мазмүнын  түсіндіріп,  орысшаға 
аударыңыз.
1. Басқа пэле тілден.
2. Сойылдың жарасы бітер, тіл  жарасы бітпес.
3. Ұзын  шапан аяғыңа оралады, ұзын тіл  мойыныңа оралады.
4. 'Гіземнен  сүріндірсең сүріндір, тілімнен сүріндірме.
5. Жыланның уы -  тісінде, адамның уы тілінде.
6. ГІіл  көтермегенді тіл  көтереді.
Нәтиже сабақ
1.  Кім? не? деген сұраққа жауап  беретін  сөз табы:
A) есімдік
B) есімше
C)  етіс
Д )  зат есім
2.  Зат есім  магынасына қарай  қандай  түрлерге бөлінеді?
A)  көптік жапғауы
B) дара, күрделі
C) жалпы, жалқы 
Д) жүрнак, қосымша
3.  Жалпы зат есімді  көрсетіңіз:
A) М.Әуезов
B) Балқаш  көлі
C)  «Зенит» заводы 
Д) Адам
54

4.  Жалқы зат есімді  көрсетіңіз
A)бала
B) ел
C) кг, см
Д) Қазақстан
5.  Зат есімдер тұлғасына қарай  қандай түрлерге бөлінеді?
A) қыскарган,  қосарлы
B) негізгі, туынды
C)  Жалпы, жалкы 
Д) Зат есім, сын  есім
6.  Негізгі зат есімді  көрсетіңіз
A) ел
B)  БҚМУ
C) әке-шеше 
Д)  кітапша
7.  Туынды зат есімді  көрсетіңіз
A) жер
B) қойшы
C) эн
Д) Қазақстан
8.  Туындьт зат есімдер қалай жасалады?
A) Сөз тудырушы жұрнақтар арқылы
B) екі сездің бірігуі  аркылы
C) Сөздердің қысқаруы арқылы 
Д) Түбірден ғана тұрады
9.  Затесімдер құрамына карай  кандай түрлерге бөлінеді.
A) негізгі, туынды
B) жалпы, жалқы
C) Дара,  күрделі 
Д) Сөз таптары
10.  Дара зат есімді  көрсетіңіз
A) ауыл шаруашылыгы
B) ЖЫЛҚЫ
C) жамандық 
Д) Білім
55

11.  Курделі зат есімді  көрсетіңіз
A) Пединститут
B) кеудеше
C) су
Д) Қарағанды
12.  Біріккен зат есімдерді  көрсетіңіз
A) қолжазба
B) аштық
C) дара 
Д) Ата-ана
13.  Қосарлы зат есімді көрсетіңіз
A) эке -  шеше
B) ауыл арасы
C) әнші
Д) педколледж
14.  Тіркесгі зат есімді  көрсетіңіз
A) медицина
B) аяқ киім
C) Орал 
Д ) 
Сұлу
15.  Қысқарған затесімді  көрсетіңіз
A) БҚМУ
B) қыз-келіншек
C) жігіт 
Д) білім
56

Көптік жалғау, емлесі
(множественное  число)
Көптік  жалғау  өзі  жалганған  сөзге  көптік  үғым  береді. 
Көптік  жалғау  -лар,  -лер,  -дар,  -дер,  -тар,  -тер  жалғаулары 
жалгану  арқылы  жасалады  (множественное  число  образуется 
при помощи окончаний).
Дауысты, үнді  й,р 
дыбыстарынан  кейін
-лар, -лер
Ана-лар, үй-лер, 
дәптер-лер
Ү нді л, м,  н,  үяң 3 
дыбыстарынан кейін
-дар, дер
Адам-дар,  кыз-дар, 
аң-дар
Қатаң, ұяң б,  в,  г,  д 
дыбыстарынан  кейін
-тар, -тер
Қазақ-тар, кеш-тер, 
педагог-тар
Егер  зат есімнің алдында есептік сан  есім  тіркесіп  келсе,  зат 
есім  көптік  жалғауын  қабылдамайды.  Мысалы,  бес  кітап  (бес 
кітаптар  емес),  он  студент  (он  студенттер  емес),  уш  калам  (үш 
каламдар емес).
III деңгей
а) Көптік жалғауларын жалғап, тапсырманы аяқтаңыз.
Кітап..., 
тақта..., 
дос..., 
5  дәптер..., 
адам..., 
пэтер..., 
баяндама...,  ән...,  немере...,  3  дәрісхана...,  сурет...,  әке...,  маман..., 
мэтін....
э) 
Берілген  сөздерді  қазақ  тіліне  аударып,  көптік  формаға 
айналдырыңыз.
Экзамен,  подарок,  врач,  комната,  зуб,  путешествие,  штора, 
сестра,  окно,  письмо,  инструмент,  ягода,  остров,  мечта,  мел, 
страна, этаж,  вы,  занятия.
II деңгей
Зат 
есімдерді 
коптік 
формата 
айналдырып, 
себебін 
түсіндіріңіз. Орыс тіліне аударыңыз. Сейлем қүраңыз.
Үлгі:  Әже  «Бабушка»-эже-лер  «Бабушки»-лер  көптік 
жалгауын  жалгаймыз.  Түбір  сөз  жіңіиске  жэне  дауысты  е 
дыбысына аяқталып түр. Менің әжем ауылда түрады.
Әже,  ата,  кісі,  адам,  бала,  қыз, жиен,  кұда,  іні,  келін,  немере, 
мемлекет, ел, сағат, үй.
57

I деңгей
Берілген  сөйлемдерден  көптік жалгауын  тауып,  орыс тіліне 
аударыңыз.  Көптік жалғауы  жалгану себебін  түсіндіріңіз.
1.  Орхон  ескерткіштеріне Монголия  жеріндегі  бір замандарда 
түркілер  мекендеген  Орхон  өзені  маңайларынан  табылган 
тастағы  жазулар  жатады.  Олар:  Білге  қаган,  Тоныкөк,  т.б 
ескерткіштері.
2.  Әл-Фараби  көне  грек  философтары  мен  математиктерінің 
еңбектеріне 
зер 
сапып, 
оларды 
араб 
оқушысына 
түсіндіруге тырысқан.
3.  Ерте  кездерде  шықкан  таңбалар,  жазу-сызулар,  өлең 
тіркестері,  мақал-мәтелдер,  аңыз-ертегілер  осылардың  бэрі 
халқымыздың  бейнелі  ойға,  шешендік  өнерге  жетелеген 
мұралары.
4.  Түркі тектес  халықтар өз әдебиетінін, тарихын бәріне ортақ 
ертедегі  жазу-сызулардан  бастайды.
Түркілер мекендеген -  поселение тюрков
Тастағы жазулар -  надписи  на камнях
Ескерткіштер -  памятники
Кене грек фиолософтары -  древнегреческие философы
Таңбапар -  знаки
Түркі тілдерінің жинагы -  собрание тюркских языков
Қазақстан  Реснублпкасының рәміздері
Эр 
халықтың 
тарихына, 
салт-дәсгүріне, 
мэдениетіне 
оайланысты  рәміздері  болады.  Мемлекеттік  белгіні  көрсететін 
рэміздер  -  ту,  әнұран,  елтаңба.  Қазақстан  Республикасының  туы, 
әнұраны,  елтаңбасы  туралы  Заң  1992  жылы  4  маусымда 
кабылданды.
Қазақстан  Республикасы  Президентінің  Жарлыгы  бойынша 
«Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  рэміздер  күні  —
  4 
маусым» болып  белгіленді.
58

Қазақстан  Республнкасынын Әнураны
Сөзі: Ж.Нәжімеденов.,  Н.Назарбаев.
Әні:  Ш.Қалдаяқов.
Алтын  күн  аспаны,
Алтын дэн даласы
Ерліктін дастаны 
Еліме қарашы!
Ежелден ер деген 
Даңқымыз шықты ғой.
Намысын бермеген 
Қазағым мықты ғой 
Қайырмасы:
Менің елім, менің елім
Гулің болып егілемін
Жырьщ болып төгілемін елім!
Туған жерім  м ен ің - Қазақстаньш!
Урпакка жол ашқан
Кең байтақ жерім бар.
Бірлігі жарасқан 
Тәуелсіз елім бар.
Қарсы алған уакытты,
Мәңгілік досындай,
Біздің ел бақытты,
Біздің ел осындай.
Қайырмасы 
* Онұран мәтінін жаттап алыңыз.
Қазақстан 
Республикасының Елтаңбасы
Қазақстан 
Республикасының 
Мемлекеттік  Елтаңбасының 
негізі  ретінде  шаңырақ  алынған.  Ол  -   Елтаңбаньщ  журеп 
іспеттес.  Шаңырак  әлемнің  біртұтастығын,  мемлекеттін  бастауы
-   отбасы  ошағын  бейнелейді.  Шаңырақты  айнала  уықтар 
шаншылған.  Екі  жағын  аңыз-ертегілеріндегі  қанатты  пырактар 
көмкерген.  Қанатты  пырақ  -   мэнгілік  өмір,  шексіз  даму  жэне 
Қазақстан  секілді  бір  шаңырақ  астында  өмір  сүріп  жаткан 
халықтардың 
рухани 
байлығын 
көрсетеді. 
Елтанбаның 
маңдайшасында  бес  бүрышты  жұлдыз  орналасқан.  Төменгі 
жағында  «Қазақстан»  деген  жазу  бар.  Реңдік  бейнесі  алтын  жэне 
көгілдір  түсті.  Елтаңбанын  авторлары  Шота  Уәлиханов  гтен 
Жандарбек Мәлібеков.
59

жұлдыз 
орналаскан 
расположена звезда 
рең -  оттенок
рухани  байлық  -   духовное 
богатство
орналасқан -  расположенный 
аңыз-ертегі -  легенда
III децгей
Сұрақтарға жауап беріңіз.
1.  Мемлекеттік рәміздерді атаңыз.
2.  Еліміздің  Елтаңбасында не бейнеленген?
3.  Шаңырақ нені білдіреді?
4.  Елтаңбаның маңдайшасында не бар?
5.  Қанатты пырақ деген нені білдіреді?
6.  Ел гаңбаның авторлары кім?
7.  Қай елдердің Елтаңбаларын білесіз?
II деңгей
1-тапсырма
Әнуран  мәтінінен  асты  сызылган  сөздерді  теріп  жазып, 
магынасын тусіндіріңіз, сөйлем  құраңыз.
2-тапсырма 
Екеуара  эңгімелесіңіз.
-  Сен қай елденсің?
-  Сіздің елдің  мемлекеггік рәміздері  қандай?
-  Сіздің елдің елтаңбасында не суреттелген?
-  Ол  не магынаны білдіреді?
-  Тағы  қандай  елдердің елтаңбаларын  білесіз?
-  Сіздің елдің мемлекеттік  энұранын  жатқа білесіз бе?
-  Мемлекеттік энүран  қандай  жагдайларда орындалады?
ьо
Мемлекеттік 
Елтаңба 
-  
Государственный  Герб 
шаңырақ 
бейнеленген 
-  
изображен  шанырак 
қанатты  пырақ  -   крылатые 
кони

I деңгей
1-тапсырма
Төмекдегі сөздерге сөйлем  кұрастырыңыз.
Мемлекет,  Елтаңба,  шаңырақ,  рәміз.  Қазақстан,  жұлдыз,  әлем, 
рухани байлық.
2-тапсырма
Сөз тіркестеріне сөйлем  кұрап, көптік жалғауын табыңыз 
Елтаңба  жүрегі,  мемлекеттің  бастауы,  пырақтардың  қанаттары, 
халықтардың  рухани  байлығы,  Елтаңба  маңдайшасы,  рендік 
бейнесі, аңыз-ертегілері,  Елтаңбаның авторлары.
Тәуелдік жалғау
(форма принадлежности)
Тәуелдік  жалғау  өзі  жалганған  сөзге  меншіктік,  иелік  мэн 
береді 
(форма  принадлежности показывает  на принадлежность 
предмета  или  явления).  Тәуелдік  жалгау  төмендегі  жалғаулар 
аркылы жасалады:
Жекеше
Жақ
Дауыссыз дыбыстардан 
кейін
Дауысты дыбыстардан 
кейін
I  Менің
-ы м ,  -ім  -   кітаб-ьш , 
мектеб-ім
-м -  қала-м, әке-м
П  Сенің 
Сіздің
-ы ң ,  -ің  -   кітаб-ьщ, 
мектеб-ің
-ы ң ы з,  -іціз  -   кітаб- 
ы ң ы з, мектеб-ініз
-ң -  кала-н, әке-ң
-ңы з,  -ңіз  -   кала-ңыз.  әке-
ніз
III  Оның
-ы ,  - і -  кітаб-ы ,  мектеб-і -сы. -сі -  қала-сы, әке-сі
Көпше
Жақ
Дауыссыз дыбыстардан 
кейін
Дауысты дыбыстардан 
кейін
1  Біздің
-ы м ы з,  -іміз -  кітаб- 
ы м ы з,  мектеб-іміз
-мы з,  -міз  -   қала-мыз,  әке- 
міз
7]
Сендердің
_Січдердің
-ы ң ,  -ің  -   кітаб-ы ң, 
мектеб-ің
-ы ң ы з,  -іңіз -  кітаб- 
ы ң ы з,  мектеб-іңіз
-ң -  қала-н, әке-н
-Н Ы З , 
-ніз  -   қала-ңыз,  әке-
ңіз
Ш
Олардың
-ы , 
- і  
-   кітаб-ы, мектеб- 
і
-сы, 
- с і  
-  кала-сы, эке-сі
61

Ш децгей
7 
-тапсырма
Окыңыз. Орыс тіліне аударыңыз, тәуелдік жалгауды  табыңыз.
Менің  университетім;  олардың  жатақханасы;  сіздің  ісіңіз; 
оның  баласы;  сендердің  дәрісханаң;  менің  анам;  олардың  қызы; 
сіздің  кілтіңіз;  сенің  қарындашың;  оның  машинасы;  біздің 
топтасымыз;  сендердің  әкең;  сіздердің  жеріңіз;  менің  інім;  оның 
апасы;  сіздің  қарындасыңыз;  біздің  институтымыз;  менің  досым; 
олардың сабагы.
2-тапсырма
Төмендегі  сөздердіц  бірінші  тобын  ауызша,  екінші  тобын 
жазбаша тәуелдеңдер.
I. Әдет,  мата, түйме,  көйлек, әңгіме.
II.  Киім, білезік,  моншақ, арман, сырға.
II деңгей
Жақшаны  ашып  жазыңыз.
Сенің  (возраст)  нешеде?  Біздің  (группа)  тату.  Оның  (брат) 
бар  ма?  Сіздің 
(ручка)  бар  ма?  Менің  (друг)  университетте 
студент. 
Сенің 
(родители) 
ауылда 
ма? 
Университеттін 
(аудитория)  үлкен.  Сіздің  (книга)  міне.  Сенің  (друт)  кім?  Біздін 
(дверь) ашық.
I деңгей
1 -тапсырма
Мақал-мэтелдердің  мағынасын 
түсіндіріп, 
орыс  тіліне 
аударыңыз, тэуелдік жалгауды табыңыз.
1.  Дұшпаныңа сырыңды  айтпа, түбіңе жетер.
2.  Бір үйдің баласы  болма,  көп уйдің санасы  бол.
3.  Әкімің  әділ  болмаса,  халық бузылады.  Саудаң  әділ  болмаса.
иарық бұзылады.
4.  Отаным -  алтын  бесігім.
5.  Жақсы адам  -  елдің ырысы.  Жақсы  жер -  ж анның тынысы.
2-тапсырма
Өлеңді  оқып,  тэуелдік  жалғауын  табыңыз.  Мазмұныь 
ауызша  әңгімелеңіз.  Өлеңді  жаттап  алыңыз.
62

Ең бірінші бақытым -  
Ал екінші бақытьім -  Тілім
Халкым  менің, 
менің,
Соған берем ойымның 
Тас журекті тіліммен
алтын кенін. 
тілімдедім.
Ол бар болса,  мен 
Кей-кейде дүниеден түңілсем
бармын,  қор болмаймын, 
де,
Қымбатырак алтыннан 
Қасиетті тілімнен
нарқым  менің. 
түңілмедім.
(М.Мақатаев)
Қазақстан Республикасының Туы
Қазақстан 
Республикасының 
Мемлекеттік  Туы 
тік 
бүрышты 
көгілдір 
мата. 
Көгілдір— түс 
-  
бейбітшіліктің, 
тыныштықтың,  жаркын  болашақтың  жэне  ашык  аспанның 
нышаны.  Тудьтң  ортасында  жарқырап  шыққан  шұгылалы  күн 
орналаскан.  Бүл  бейбітшіліктің белгісі.  Күннің астында қалыктап 
үшқан  қыран  қүс  бейнеленген.  Дала  қүсы  -   дарқандық  вдц 
кырагылык және  биікке  самғау  белгісі.  Тудың сол  жағында қ 
халқының  үлттык  өрнегі  бейнеленген.  Өрнек  қазақ  халқы 
салт-дәстүрін. мәдениетін және үлттық өнерін білдіреді-
Күн,  қыран  құс  және  өрнек  алтын  түспен  берілген. 
^ 
түс  -   молшылыктың,  байлықтың,  құт-берекенің  елпсі. 
ені -   1  метр, ұзындыгы -  2 метр.
Тудың авторы -  Ш әкен  Ниязбеков.
Мемлекеттік Ту — 
¥лтты к өрнек
Государственный Ф лаг 
национальный узор
Алтын  түстес  -   золотистый 
Шүгылалы  күн
цвет 
зарево 
Қыран  қүс -  зоркая  птица
Сұрактарга ауызша жауап беріңіз. 
TVCi
1.  Қазақстан  Республикасының  Мемлекеттж
қандай?
2.  Тудың ортасында не бейнеленген?
3.  Қыран  кұс ненің  белгісі?
4.  Тудың сол жағында не бейнеленген?
5.  Алтын түс ненің белгісі?
6.  М емлекеттік Тудың өлшемі кдндай?
7.  Мемлекеттік Тудың авторы  кім?
63

I ll деңгей
Сөз  тіркестерімен  сөйлем  құраңыз,  тэуелдік  жалғауын 
табыңыз.
Ашық  аспанның  нышаны;  бейбітшіліктің  белгісі;  ұлттық 
өрнегі;  қазақ  халқының  салт-дэстұрі;  ұлттық  өнері;  дала  құсы; 
құт-берекенің белгісі.
II деңгей
Асты сызылған сөздердің мағынасын түсіндіріп, сөйлем құра.
I деңгей
«Менің  туған  елім  -   Қазақстан»  тақырыбына  шағын 
шығарма жазыңыз.
Жіктік жалғау
(личные окончания)
Іс-әрекеттің  кімге  қатысты  екенін  білдіретін  грамматикапық 
категория 
(грамматическая 
категория, 
указывающая 
на 
производителя  действия).  Жіктік  жапғау  төмендегі  жалғаулар 
арқылы жасалады:_____________
Жекеше
Жақ
I
Қагаң  дауыссыздардан  кейін  -
ПЫН,  ІІІН
з,ж  дыбыстарынан  кейін  -бын,  - 
бін
Қалган  уақыттың  бэрінде  -м ы н ,  - 
мін
Студент  -пін,  ұшқыш- 
пы н
Ж алғыз-бын,  Жұлдыз- 
бын
М ұгалім-мін, 
оқушы- 
м ы н
11
-сың,  -СІҢ 
-сы з, -сіз
Студент-сің, 
ұшқыш- 
сы ң
әке-сіз,  ана-сы з
HI
Студент,  ана
Көпше
Ж ақ
1
Қатаң  дауыссыздардан  кейін  - 
пы з,  -піз
з,ж,м,н,ң  дыбыстарынан  кейін  - 
быз, -біз
Қалган  уақыттың  бэрінде  -м ы з  -
Студент-піз,  қазак-яьП
М ұғалім-біз, егіз-біз 
Дэрігер-міз, 
оқушы- 
м ы з
64

МІЗ
II
-сы вдар, -сіңдер 
-сыздар, -сіздер
Студент-сіңдер, 
ұшқыш-сыңдар 
аке-сізпер. ана-сыздар
III
Мұгалім, окушы
Жіктік  жалгаулы  сөздін  болымсыз  түрі 
емес
  сөзі  арқылы 
жасалады.
Жекеше 
___ _— ---------
болымды
болымсыз 
____
1.  Мен заңгермін
Мен заңгер 
вмести
11.  Сен заңгерсің
Сен заңгер 
емессің
Сіз заңгерсіз
Сіз заңгер 
емессіз
Ш. Ол заңгер
Ол заңгер 
емес 
__ __________
Копше 
___ _ — -------- ------
болымды
болымсыз 
___
I.  Біз заңгерміз
II.  Сендер заңгерсіңдер 
Сіздер заңгерсіздер
Ш. Олар заңгер
Біз заңгер 
еместз 
Сендер заңгер 
емессіңдер 
Сіздер зангер 
емессіздер 
Опар зангер 
е м е с ------------------
III деңгей
I -тапсырма
Төмендегі сөздерді жіктеңіз. 
„„.кыш  үшінші,
Әке,  ұстаз,  мүсінші,  ана,  бесінші,  бала,  жалк  у, 
катал, биолог, үлкен, жігіт, жас, кішкентаи.
2-тапсырма
Қазақ тіліне жазбаш а аударыңыз. 
девять.  Ты
Вы  преподаватель.  Вы  студенты.  9 “ ^  
М е ст н ы е .  Я большой, 
ленивый.  Он  большой.  Вы  красивым.  Они 
хорошие
Он  не  летчик.  Вы  третий.  Они  -   і^нже^ ^ щее.  Ты 
п ер в ы й , 
инженеры. 
Я  не учитель.  Мы -   гости.  Мы 
Я -  Ораз, Он  смелый.
65

I I  деңгей
1 -тапсырма
Көп  нүктенің орнына жіктік жалғауын  қойыңыз.
1.  Мен  институтта  студент  ...  .  2.  Сендер  сәулетші  ...  .  3.  Ол  -  
жазушы  ...  .4 .  Сіз  кім  ...  ? 5.  Әкем  инженер  ...  ,  анам  тігінші  ...  •
6.  Олар  оқушылар,  ал  сіздер  кім  ...  ?  7.  Мен  кезекте  екінші  ...  .
8.  Мен  жапқау  ...  .  9.  Ол  геолог  ...  .  10.  Сіздер  кезекте  сегізінші 
. . . .   11.  Біз  өнерлі  халық  . . . .
2 -тапсырма
Берілген жіктік жалғаулы  зат есімнен  сөйлем  қураңыз. 
Анамын, 
өнерпазбын, 
дәрігерсіңдер, 
жиеніңмін, 
үстазсыз, 
ағайынмын,  студенттеріңбіз,  нағашымсың.
I деңгей
1-тапсырма
М әтінді  оқын, түсінгеніңді  эңгімеле,  асты сызылған сөздерді 
жіктеп, орыс тіліне аударыңыз.
Қазақ  отбасында  экелері  немеее  аталары  өз  өнерлерін 
балаларына  үйретіп,  олардың  өзіндей  мерген.  аншы.  кұсбегі. 
коленер  шебері  немесе  әнші.  куйші.  акын  етіп  тәрбиелеуге  көңіл 
бөлген.  Ата  өнерін  баласының  қууы,  оны  мирас  етуі  ежелгі  ел 
дәстүрі  болған.  Қазақ  халкының  өмірінде  жеті  атасына  дейін 
мергендік,  аңшылық  немесе үсталық,  күйшілік өнерді  қуып  өткен 
адамдар жиі  кездеседі.
2-тапсырма
Ж еті а та сөзінің магынасын  түсіндіріңіз.
Ж ы л   м езіілдері
Бір  жылда төрт  мезгіл  бар:  қыс,  көктем,  жаз,  күз.  Ж ылда  он 
екі  ай  бар.  Қыс  айлары  -   желтоқсан,  қаңтар,  ақпан.  Көктем 
айлары  -   наурыз,  сәуір,  мамыр.  Жаз  айлары  -   маусым,  шілде, 
тамыз.  Күз айлары -  қыркүйек,  қазан, қараша.
Көктемде  күн  жылы.  Қар  ериді,  агаштар  көгереді.  Күн 
үзарып,  түн  қысқарады.  Ауа райы  қүбылмалы,  кейде желді,  кейде 
жауынды болады.
Жазда  күн  ыстық.  Жаңбыр  аз.  Аслан  ашық.  Ж аз  -   демалыс 
кезі.  Адамдар өзенге,  көлге  шомылады.
66

Күзде  күн  салкын.  Аспан  бұлтты,  жаңбыр  жиі  жауа
ды. 
Күзде  адамдар  қысқа  дайындалады.  Жеміс-жидек,  көкөністер 
піседі. Күн  қыскарып, түн ұзара бастайды.
Қыста  күн  суық.  Қар  жауады.  Өзендер  мен  көлдер  қатып 
калады, жер  тайғақ болады.  Ж үрт жылы  киімдерін  киеді.  Балалар 
сырганақ тебеді.
Жыл -  год 
Ай -  месяц 
Мезгіл -  время 
Көктем -  весна 
Жаз -  лето 
Күз -  осень 
Қ ы с-  зима 
Жылы -  теплый
Салқын -  прохладный 
Жаңбырлы -  дождливый 
Құбылмалы -  изменчивый 
Бүлтты -  облачный 
Қатып қалады -  замерзают 
Жеміс-жидектер -  фрукты 
Көкөністер -  овощи
Сүрақтарга ауызша жауап  берініз.
1.  Жылда неш е мезгіл бар?
2.  Қыс айлары  кандай?
3.  Күз айлары кандай?
4.  Көктем айлары қандай?
5.  Жаз айлары  кандай?
6.  Қай 
мезгілде 
күн 
үзарып,  гүн  кыскарады?
7.  Көктемде 
ауа 
райы 
кандай болады?
8.  Қыс  мезгілінде  адамдар 
қалай  киінеді?
9. 
Көкөніс,  жеміс-жидектер 
кай айда 
піседі?
10. 
Қандай 
көкөністің 
түрлерін 
білесің?
11. 
Қандай 
жеміс- 
жидектердің 
түрлерін 
білесің?
ө " Г ГүИаать,н 
жыл 
мезгілі  туралы  жюьш,  ауызша

жүктеу/скачать 6,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: