Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы 7- класс. «Атамұра» -2003



бет18/44
Дата25.01.2023
өлшемі1,36 Mb.
#62955
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   44
Қоғамдық құрылысы

●Әмір Темір жеке –дара билік жүргізді



●Едігенің өзін хан деп жариялауға құқы болмады, Едіге «беклер бек»- «ұлы әмір»атағын алды
●Түрік тайпалары басшылары –мырза деп аталды
●Ноғай Ордасында ұлысты билеуші –мырза болды

--------------------------------------------



Саяси жағдайы


Саяси жағдайы
Әмір Темір
Ноғай Ордасы
Батыс Сібір

●Әмір Темір Алтын Орданы басып алудан бұрын өзіне жақын жатқан Ақ Орданы басып алуды көздеді
1376ж.Ұрұс хан Әмір Темірге Тоқтамысты қайтаруды талап етеді, Әмір Темір жауап ретінде Тоқтамысқа әскер беріп аттандырады,осы жылы Ұрұс қаза табады.
1377 ж.Ұрұс ханның ұлы Темір –Мәлік Сауранда Тоқтамысты жеңеді
●Тоқтамыс келесі жорығында Ақ Орда билеушісі болады
1391 ж.21 қаңтарда Әмір Темір өзіне бағынбауды бастаған Тоқтамысқа қарсы 200 мың әскермен жорыққа аттанады.
1391ж.18 маусымда Құндызша шайқасында Тоқтамысты қирата жеңді,Тоқтамыс қашып құтылады
1393ж.бастап Тоқтамыс билігін қайта қалыпан келтіреді
1395ж. Терек шайқасында Тоқтамыс Әмір Темірден мүлде жеңіледі
1371-1390ж.Моғолстанға 10 шақты рет жорық жасайды
1376ж. Әмір Темір Моғолстанның атақты қолбасшысы Қамар ад-динді талқандау үшін 30 мың адамдық әскер аттандырып, Қмар ад-динді Атбасар маңында талқандайды
●Әмір Темірдің Ақ Орданы әлсіретудегі мақсатына табылған себеп: Түй –Қожаның баласы Тоқтамыстың Темірге қашып баруы
1404 -1405ж.Әмір Темір Қытайға әскерін аттандырды .
1405ж.Қытайға жорық кезінде Отырарда қайтыс болды
●Әмір Темір жорықтарының қазақ жеріне тигізген әсері –экономикасы мен мәдениеттің дамуына үлкен зардабын тигізді
●Әмір Темір ислам дініне арқа сүйеді, оған дәлел Түркістанда Қожа Ахмет Иассауи кесенесін салдыруы
1405ж.Әмір Темір қайтыс болғаннан кейін,Мауараннахр мемлекеті ыдырап кетті.
●Әмір Темір мен Тоқтамыс арасында 1389 ж,1391 ж, 1395 ж. ірі үш шайқас болған.

Сарайшықтың іргесі –Х ғ. қаланған,ХІІІ –ХІV ғ. дәуірлеген,1580ж. Дон, Еділ казактарының шапқыншылығынан біржола қираған,Сарайшықта Алтын Орданың,қазақ және ноғай хандары жерленген
●Ноғай Ордасы өз алдына жеке мемлекет болды –Едігенің баласы –Нұ рад –диннің кезінде және Алтын Ордадан бөлінді
●Маңғыт елі Едігеге арнап «Едіге жырын «шығарды
●Едіге Орданы 15 жылдай билеген,(1369-1411ж)
●Батыс Сібірдегі тайбұға тайпасы да Едіге билігін мойындаған
●1446ж. маңғыт Уақас би Үзкент қаласына билік жүргізген
●Едіге ұрпақтары –Мұса мырза, Жаңбыр-
шы бүкіл Шығыс Дешті Қыпшаққа танымал болды
ХV ғ. басында Ноғай Ордасы ыдырай бастады.
●1550ж.ортасында Қазан,Астрахан хандықтарының Ресейге қосылуына байланысты Ноғай Ордасы бірнеше иеліктерге бөлінді

Ш.Уәлиханов қазақ ханы Жәнібек хан тұсында өмір сүрген ноғайлар мен қазақтарды «Екі туысқан Орда» деп атады


Ноғай Ордасы екіге бөлінді:


1/ Үлкен Ноғайлы –Еділдің шығысы
2/ Кіші Ноғайлы – Еділдің батысы

● Ноғай Ордасы ыдыраған соң көп бөлігі Кіші жүзге қосылды


●1273ж.Ноғай Византия императорының қызына үйленеді



●Әбілқайыр қайтыс болғаннан кейін Батыс Сібір жерінде билікті Ибақ хан алады және қазақ хандары Жәнібек, Кереймен одақтасып, Әбілқайырдың мирасқоры Шайх –Хайдарды өлтіреді ,ал оның баласы –Мұхаммед Шайбани Астраханға қашып кетеді
●1481-1484ж.Ибақ хан орыс мемлекетіне екі рет елші жіберген және орыс патшасы ІІІ Иванмен сауда жөнінде келісімге келген.
●1495ж.Ибақ хан Чимги –Турада тайбұғалық Мұхаммедтің қолынан қаза табады
●Батыс Сібір билеушісі болып, Мұхаммед жарияланады
Сібір атауы сыпыра этникалық атауынан шыққан
Көшім хан Қадырғали Жалаиридің жазуынша Шайбани әулетінің ұрпағы
●Көшім хан Батыс Сібір халқына ислам дінін тарата бастады
●Сібір хандығының (Көшім хандығы)астанасы –Искер болды
●Парсы шежірешісі Рашид ад –Дин Сібір елін монғолдар жаулап алғаннан кейін,Жошы ұлысының,онан соң Алтын Орда құрамын енгенін жазады
●Алтын Орда ханы Батый Сібір жерін Шайбаниға сыйға тартқан
1555ж.Көшім Сібір жұртын билеп тұрған тайбұға руымен ұзақ күрес жүргізеді,тайбұғалықтар Көшім билігін мойындайды
●Көшім басқарған кезде Сібір хандығының күш-қуаты артады
●Ресейдің Сібірге жорығы 1582ж. Ермактың бастауымен басталды және Искер түбіндегі шайқаста Ермак жеңеді
1584ж.Ермак Сәтбек батырдан жеңіледі
1598ж.Сібір ханы Көшім Ресейден толық жеңіледі
1598ж.Сібір хандығы құлайды
●Сібір хандығындағы түрік тілдес тайпалар қазақ хандығы құрамына өтті





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   44




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет