Ортағасырлық Қалалар мен өнер
Еуропадағы ең алғашқы кітапты 1445
жүктеу/скачать 38,99 Kb.
|
6 кл 7-12 тақырып копия
| Еуропадағы ең алғашқы кітапты 1445 жылы басып шығарған неміс шебері.
ХІІ ғасырдың бас кезінде Францияда жазылған халыққа кең тараған рыцарьлық дастан. Франция қалаларында ондаған жылдар бойы мысалдар мен ертегілерден құралған дастан жиі айтылып жүрді. Дастанда жалқау ірі феодал – Аю, шіркеудің топас қызметкері – Есек, жемтік іздеп, шарқ ұрған жауыз рыцарь – Қасқыр, ақылды, тапқыр қала тұрғыны – Түлкі бейнеленді. Түлкі Қасқырмен тартыста үнемі жеңіп шығады. Ал Қораз, Қоян, Ұлу бейнелеріндегі кедейлерді жәбірлегенде оның өзі қиын жағдайға душар болады. Бұл дастан қалай аталды. 1185 жылы Киевте белгісіз автор жазған ежелгі Русьтегі ең елеулі поэзиялық шығарма. Жырда Игорь Святославович пен қыпшақ ханы Қоншақ басқарған әскерлердің соғысы суреттелген. ХІ ғасырда Батыс Еуропада үлкен құрылыс басталды. Сол уақыттағы құрылысшылар Ежелгі Римнің сәулет өнерінен көп үлгі алды, сондықтан да ХІ–ХІІ ғасырлардағы құрылыстардың ғимараттарын қалай атады. Мырзалардың өктемдігінен құтылған қала тұрғындары сауда үйлерін, ратушалар, соборлар, ауруханалар, қонақүйлерін сала бастады қай ғасырда. ХІІ–ХV ғасырлардағы құрылыстар қалай аталды. Роман мүсіндеріне қарағанда, адам бейнесі дәлірек берілген, киім қыртыстары, денесінің кескін-пішіні айқын байқалатын мүсін. Бейнелеу өнерінің аса зор жетістігі. §8. ИСЛАМ ДІНІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ. АРАБ ХАЛИФАТЫ Ислам діні қай түбекте пайда болды. VІ ғасырда арабтар көшпелі малшаруашылығымен және егіншілікпен айналысты. Көшпелілерді қалай атады. Тайпа басшысы. Ру басшысы. Қызыл теңіздің жағалауында Византиядан қай елдерге баратын сауда жолдары болды. Арабтарда сау да тұрақтары орналасты, оның ірісі қай қала еді. Меккенің орталық алаңында Қағба, оның төрінде не тұр. Араб тайпаларының бірігуіне жаңа дін ислам діні жәрдемін тигізді. Ислам дінінің негізін қалаушы Мекке қаласынан шыққан Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбар. Ол өмір сүрген жылдар. Мұхаммед бір ғана құдіретті Алладан басқа Құдай жоқ деп пайымдады, ал өзін «Құдайдың елшісі – пайғамбармын» деп атады. Қай жылдан бастап ислам дініне енуін уағыздады. Мекке қаласында өзіне қолдау таппағаннан кейін, Мұхаммед пайғамбар 622 жылы Арабияның екінші қаласына барып паналауға мәжбүр болады. Мұсылмандардың тарихында 622 жыл мұсылмандық жыл санаудың басы болып есептеледі, оны қалай атады. Мұхаммед пайғамбар Ясриб қаласына барғаннан кейін қалай аталды. 630 жылы араб тайпаларының көпшілігі ислам дінін қабылдап, Мұхаммед билігін мойындады. Халықтың көбі Меккені ислам дінінің орталығы деп таныды. Исламның қасиетті орны. Сауд Арабиясы еліндегі ислам дінінің орталығы Мекке қаласына барып қайтқандарды қалай атады. Ислам деген сөз қандай мағынаны білдіреді. Мұсылмандардың қасиетті кітабы – Құран (арабшадан аударғанда не деген сөз). Исламның бес негізгі парызы бар: Жер мемлекеттік меншік саналып, Аллаға адал қызмет атқарған адамдарға беріліп отырды. Жер алғаны үшін оның иесі қандай салық төлеуге міндетті еді. Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбардың билігімен өз мемлекетіне адал қызмет атқарғандарға берілген жер не деп аталды. Пайғамбар қайтыс болғаннан кейін, оның ізбасарларына (пайғамбар ісін жалғастырушы, жолын қуушы деген мағынаны білдіреді) қандай атақ берілді. Араб халифатын Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбардың серіктері басқарды. Омардың кезінде арабтар 640 жылы ................, ................... ал 640–642 жылдары ................., одан әрі .......................... батысын, 634–651 жылдары ............. толығымен өздеріне бағындырды. Омар халиф Иерусалимде қай мешітті салдырды. Шығыста Араб халифаты Орталық Азия жерін жаулап, қай қала халифаттың орталығына айналды. VIII ғасырдың басына дейін арабтар жаулап алған жерлерінде жергілікті тәртіптерді қалдырып,................., ..........................., ........................ діндеріне төзімділік көрсетіп, тиіспеді. 661–750 жылдары билік басына келген әулет. Бұлар сириялық арабтар еді. Омейя халифатының астанасы. VIII ғасырдың басында арабтар Солтүстік Африканың жағалауын, 711–718 жылдары Гибралтар бұғазы арқылы Пиреней түбегіндегі .................. жаулап алып, Франция жеріне дейін жетті. 705–715 жылдары Орталық Азияда ....................., ............ мен ............., ................. өздеріне қаратты. 751 жылы Тараз қаласына жақын жерде қандай шайқасы болды. 750–1258 жылдар билік басына келген әулет. Халифаттың жері бес жергілікті басқару аймағына бөлінді. Бес әмірлікті ата. Әрбiр әмiрдiң екi орынбасары болды. Бiрiншiсi – ................ жинады, екiншiсi – ............... iсiмен айналысты. 750 жылы Әбу Мүслім бастаған көтерілістің нәтижесінде Омейя әулеті билік басынан қуылып, оның орнына келген әулет. Аббасилік халифаты кімдердің тұсында кемеліне келді. 750–1258 жылдары билік құрған халифат. 909–1071 жылдары билік құрған халифат. 756–1031 жылдары билік құрған халифат. 875–999 жылдары билік құрған халифат. 1258 жылы Шыңғысханның немересі Хулагу хан басқарған монғол әскері басып алған қала. 1258 жылы Аббас әулетінің соңғы халифі ..................... өлтірілді де, Араб халифаты мемлекет ретінде жойылды. §9. МҰСЫЛМАН ӘЛЕМІ МӘДЕНИЕТІНІҢ ДАМУЫ Араб халифатына енген елдерінің мәдениеті жоғары дамыған еді. Оларға жататын мемлекеттер. Кілем тоқушы шеберлердің даңқы дүние- жүзіне кең тараған мемлекет. Ашық түсті жібек маталар, шыны ыдыстар өндірілген мемлекет. Қару-жарақ жасалған қала. «Адамның ең басты көркі – ..............» деді арабтар. Халифатта математи ка, астрономия, география ғылымдары дамыды. ............... қаласында үлкен кітапхана жұмыс істеді. Онда грек ғалымдары еңбектерінің қолжазбалары сақталған. Араб математиктеріне ....................... еңбектері белгілі болған. Арабтар ............... сандарын пайдаланып, алгебраның негізін салған. Үнді сандарын арабтардан ................... алған, олар әлі күнге дейін бұл сандарды арабтық деп атайды. Мысалы, біз қолданып жүрген 1, 2, 3 т.б. таңбалары. Қай қалаларда обсерватория болды. Орталық Азиядан шыққан ........................ жердің күнді айналатындығы туралы болжамын айтты. Бұл болжамды ол Коперниктен 500 жыл бұрын, денелердің Жерге қарай тартылуын Галилей мен Ньютоннан 600 жыл бұрын болжаған. Еуропалықтар арабтардан нені үйренді. Орталық Азиядан шыққан ұлы ғалым Ибн Синаны (980–1037) Еуропада ................. деп атаған. Ибн Синаның басты жетістігі латын тіліне аударылған медицина жөніндегі шығармалары еді. Бұл шығармалар .............. ғасырға дейін Еуропа дәрігерлерінің қолдан тастамайтын кітабы болды. Араб әдебиетінің ең үздік туындысы – бізге келіп жеткен хикаяты. Еуропадағы ең жоғары мәдениет ошағы арабтардың иелігіндегі Кордова мемлекетінде шоғырланды. Бой көтерген ірі университет. Кордовалық араб философы елеулі еңбек етті. Кордова халифаты кезеңінде Испанияда өмір сүрген. Оның Аристотель шығармаларына жазған түсініктемелері еуропалық философтардың ежелгі грек философиясымен танысуға елеулі ықпал етті. Кордова халифатында .................... еңбектеріне негізделген ғылыми география өркендеді. Араб тарихшысы, географы әл-Масуди ......................... атты .......... томдық тарихи-географиялық энциклопедия жазды. Еуропалықтар халифат елдерінің мәдениетімен негізінен арабтар жаулап алған ............... арқылы танысты. Араб сәулетшілері тамаша сарайлар, мазарлар мен қамалдар, мешіттер салды. Мысалы, Иерусалимдегі атақты ............... мешіті исламдық сәулет өнерінің озық туындыларының бірі болып саналды. VІІІ ғасырда салынған мешіт. ХІІІ ғасырда Гранадада тұрғызылған .................. сарайы бүгінге дейін сақталған. Араб әріптерімен әсемдеп жазу немесе өсімдік және геометриялық пішіндерге негізделіп жасалған күрделі өрнек түрі ............. деп аталды. Арабтар біздің жерімізде мешіттер салып, медреселер ашты. Арабша оқып, білім алған қандастарымыздың есімдері әлемге әйгілі болған ғалымдар. «Әлемнің екінші ұстазы» атанған ғұлама. §10. КРЕСТ ЖОРЫҚТАРЫНЫҢ СЕБЕПТЕРІ, БАРЫСЫ МЕН САЛДАРЫ Бірінші крест жорықтары болған жылдар аралығы. Екінші крест жорықтары болған жылдар аралығы. Үшінші крест жорықтары болған жылдар аралығы. Төртінші крест жорықтары болған жылдар аралығы. Бесінші крест жорықтары болған жылдар аралығы. Алтыншы крест жорықтары болған жылдар аралығы. Жетінші крест жорықтары болған жылдар аралығы. жүктеу/скачать 38,99 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|