Отбасы тұрмысының қолайсыздығын қалай

13 
 
отбасында ӛзара тҥсіністік болмауы салдарынан ӛмірге қауіп тӛнген жағдайда 
басталады десе, 29%-ы ажырасудың негізгі себебі махаббаттың болмауында, ал 
25%-ы  ерлі-зайыптылардың  бірлескен  ӛмірді  қабылдамауында  деп  есептейді. 
Демек,  қарапайым  қазақстандықтар  мен  сарапшылар  пікірі  алшақ  емес  деп 
айтуға негіз бар.  
Ажырасу  ҥлесі  жоғары  ӛңірлерде  Кәмелетке  толмағандардың  ісі  жӛніндегі 
бӛлімдерде  есепте  тҧрған  қолайсыз отбасылар  ҥлесінің  де жоғары  екенін  атап 
ӛткен жӛн. Мысалы, Қарағанды облысында басқа ӛңірлерге қарағанда қолайсыз 
отбасылар  санының  басым  ҥлесі  байқалады  (17%),  сондай-ақ  бҧл  ӛңірде 
ажырасулар  деңгейі  ӛте  жоғары.  Бҧған  ҧқсас  жағдай  Алматы  қаласында, 
Шығыс Қазақстан, Алматы облыстарында байқалады. 
 
Ажырасулардың  кері  салдарының  бірі  некеден  тыс  балалардың  туу  болып 
табылады. ҚР Статистика агенттігінің ақпараты бойынша, 2005-2009 жылдары 
Қазақстандағы  некеден  тыс  туылған  балалар  саны  352 400  адамды  немесе 
аталған  кезеңде  туылған  балалардың  жалпы  санынан  21,8%-ды  қҧрады,  бҧл 
әрбір  бесінші  бала  ӛзінің  биологиялық  әкесін  білмеуі  де  мҥмкін  дегенді 
білдіреді. 
 
3-диаграмма. Ажырасулар және қолайсыз отбасылар, 2011 
 
 
Дерек  кӛзі:  Тҧрмысы  қолайсыз  отбасылар  ҥлесі  Қазақстандағы  тҧрмысы  қолайсыз 
отбасылардың абсолютті санына қарай ҚР БҒМ Балалар қҧқығын қорғау комитетінің «2011 
жылғы  Қазақстан  Республикасындағы  балалар  қҧқығын  қорғау  саласындағы  негізгі 
кӛрсеткіштер» анықтамалығында берілген мәліметтерге сай есептелді. Ажырасулар ҥлесі ҚР 
бойынша  ажырасулардың  абсолюттік  санына  қарай,  ҚР  Статистика  жӛніндегі  агенттігінің 
                                                                                                                                                                                                 
 

14 
 
«Қазақстанның 
демографиялық 
жыл 
сайынғы 
анықтамалығы» 
статистикалық 
анықтамалығындағы деректерге сай есептелді. Астана, 2012. 
2.4.
 
Отбасылардың материалдық жағдайы 
 
 Табыс  деңгейі  –  отбасы  әл-ауқатына  әсер  ететін  маңызды  факторлардың  бірі. 
ҚР  Статистика  агенттігінің  ресми  деректеріне  сәйкес  2011  жылы  ең  тӛменгі 
кҥнкӛріс деңгейінен тӛмен, тҧтынуға пайдаланылған табыстары бар халық ҥлесі 
5,3%-ды қҧрады. Егер кедейшіліктің жас ерекшелік бойынша бӛлінуін талдасақ, 
халықтың  кедей  тобының  арасында  (ең  тӛменгі  кҥнкӛріс  деңгейінен  тӛмен) 
37%-ы  14  жастан  кіші  балаларға,  19%-ы  15-24  жастағы  жасӛспірімдер  мен 
жастарға  тиесілі,  яғни  халықтың  кедей  тобының  ішінде  жартысынан  жуығы 
(57%)  балалар  мен  жастар  ҥлесіне  тиеді.  Ал  халықтың  кедей  емес  тобы 
арасында  аталған жас  шамасы  тобына 42%  тиесілі.  Осылайша,  басқа  топтарға 
қарағанда  кедейшіліктен  14  жасқа  дейінгі  балалар  зардап  шегеді  деп  айтуға 
болады
4
. 
 
ҚР 
Статистика 
агенттігінің 
статистикалық  деректерін 
талдау 
қорытындысы 
бойынша 
отбасы 
кедейшілігі 
ондағы 
балалар 
санына 
байланысты 
деген 
қорытынды 
шығаруға 
болады: 
бала 
саны 
неғҧрлым 
кӛп 
болса, 
отбасы 
да 
соғҧрлым 
кедейлене 
тҥседі. 
Мысалға,  тӛрт  және  одан 
да  кӛп  баласы  бар  кӛп 
балалы  отбасылар  осал 
кҥйде  –  олардың  54%-нда 
табысы 
ең 
тӛменгі 
кҥнкӛріс 
деңгейінен 
тӛмен,  3  баласы  бар 
                                                           
4
 Дерек кӛзі: «Қазақстандағы халықтың 2007-2011 ж.ж  ӛмір сҥру деңгейі» статистикалық жинағы, ҚР 
Статистика агенттігі  

15 
 
отбасылар  арасында  кедей  отбасылар  ҥлесі  34%  болса,  2  баласы  бар  20,3% 
отбасы, бір ғана баласы бар 9% отбасы кедейлік деңгейінен тӛмен орналасқан.  
Осылайша, кӛп балалы отбасылар мемлекеттің әлеуметтік саясаты бағытталуы 
тиіс  кедейлік  деңгейі  жоғары  ерекше  топты  қҧрайды,  ӛйткені  мәселе 
балалардың дене және әлеуметтік денсаулығы, олардың қалыпты әлеуметтенуі 
жағдайларына қатысты болып отыр. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

16 
 
3.
 
Қазақстанда балалы отбасыларды қолдау жүйесі  
3.1.
 
Отбасы,  отбасылық  қатынастар  және  балалардың  құқығын 
қорғау  мәселелері  бойынша  нормативтік  құқықтық  базаны 
талдау  
 
Әр адам отбасы ӛмірі туралы алғашқы тҥсініктерді ерте жастың ӛзінде ӛз ата-
аналарының  мысалында  алады.  Бала  ынтымақты  әрі  сәтті  отбасында  есейсе 
жақсы.  Алайда  қандай  отбасыны  бақытты  немесе  сәтті  деп  атауға  болады?! 
Мҥмкін  бірін  бірі  және  ӛз  баласын  ӛте  жақсы  кӛретін  ата-анасы  бар 
отбасыларды шығар? Немесе материалдық қиындықтары жоқ, бірақ керісінше 
қарым-қатынас,  қҧрметтеу,  махаббат  және  ӛзара  қолдау  сезімдері  бар 
отбасыларды  ма?  Ӛкінішке  орай,  біздің  заңнамада  сәтті  отбасы  ҥшін  ресми 
қабылданған  анықтама  жоқ,  бірақ  бірі  анық  –  отбасының  сәттілігін 
анықтаудағы  ең  басты  ӛлшем  бала  болып  табылады.  Бҧл  «Бала  қҧқықтары 
туралы»  БҦҦ  Конвенциясында  жазылған  «БҰҰ  Жалпыға  бірдей  адам 
құқықтары  декларациясында  балалардың  ерекше  қамқорлық  пен  кӛмекке 
құқылы екендігін, отбасына қоғамның негізгі ұясы ретінде және оның барлық 
мүшелерінің  ,әсіресе  балалардың  ӛсіп-жетілуінің  және  игілігінің  табиғи 
ортасы  ретінде,  қоғам  шеңберінде  ӛз  міндеттерін  мойнына  толық  ала 
алатындай  қажетті  қорғау  және  кӛрсетілуі  тиіс  екендігін,  баланың  жеке 
басы  толық  және  үйлесімді  дамуы  үшін  оның  отбасы  аясында,  бақыт, 
махаббат және түсінушілік ахуалында ӛсуі қажет екендігін жариялады...». 
 
Тәуелсіздік  жылдарында  Қазақстан  балалар  мҥдделерін  қозғайтын  бірнеше 
халықаралық Конвенцияларды мақҧлдап, қабылдады:  
 

 
«Қазақстан Республикасының Шет елде алименттi ӛндiрiп алу туралы 
конвенцияға қосылу туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 
желтоқсандағы Заңы, 213-бап 
 

 
 «Жҧмысқа қабылдау ҥшін ең тӛменгі жас туралы конвенцияны бекіту 
туралы» Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 14 желтоқсандағы 
Заңы (138-Конвенция, ХЕҦ) 
 

 
2004 жылғы қараша, Қазақстан Республикасы Президентінің                      
2004 жылғы 12 қазандағы № 1460 Жарлығымен Адамдарды сатуға және 

17 
 
ҥшінші тҧлғалардың жезӛкшелiктi пайдалануына қарсы кҥрес туралы 
БҦҦ конвенциясына және басқа да конвенцияларға қол қойылды.  
 
Қазақстан  1994  жылы  бҧрынғы  Кеңес  Одағы  мемлекеттерінің  ішінде  бірінші 
болып 
Бала 
қҧқықтары 
туралы 
халықаралық 
конвенциясын 
ратификациялағанын атап ӛткен жӛн.
5
 
 
БҦҦ  Бас  Ассамблеясы  2011  жылғы  27  қаңтарда  ӛткен  алпыс  алтыншы 
сессиясында  2012  жылы  қол  қоюға  ҧсынылатын  жаңа  «Алмасу  рәсіміне 
қатысты  Бала  қҧқықтары  туралы  конвенцияға  факультативтік  хаттама» 
қабылданатын  болады.  Мҧны  халықаралық  аренада  балалардың  қҧқықтарын 
қорғау  саласындағы  басты  оқиға  деп  есептеуге  болады.  Қазақстан  аталған 
қҧжатты қабылдаған жағдайда еліміздің азаматтары қҧқықтарының бҧзылғаны 
туралы БҦҦ-ның тиісті комитетіне хабарлай алады. 
 
Кез  келген  басқа  мемлекеттегі  сияқты  Қазақстанда  отбасы  мен  отбасылық 
қарым-қатынас,  оның  ішінде  балалар  мәселелеріне  қатысты  бірқатар 
нормативтік  қҧжаттар  бар.  Мынадай  ҧлттық  заңнамалық  қҧжаттарға  сәйкес 
қоғамға  балалар  қҧқықтарының  қорғалуына  және  отбасы  жауапкершілігіне 
кепілдік беріледі: 

 
Қазақстан Республикасының Конституциясы; 

 
ҚР Азаматтық кодексі; 

 
«Қазақстан Республикасындағы баланың қҧқықтары туралы» Заңы;  

 
«Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» ҚР кодексі 

 
«Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі»; 

 
«Білім туралы» ҚР Заңы; 

 
«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жҥйесі туралы» ҚР кодексі; 

 
«Кәмелетке 
толмағандар 
арасындағы 
қҧқық 
бҧзушылықтардың 
профилактикасы  мен  балалардың  қадағалаусыз  және  панасыз  қалуының 
алдын алу туралы» ҚР Заңы; 

 
ҚР Қылмыстық кодексі; 

 
«Әкімшілік қҧқық бҧзушылық туралы» ҚР кодексі; 

 
«Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы» ҚР 
Заңы және т.б.. 
                                                           
5
 «Қазақстан
 
Республикасындағы баланың құқықтары туралы» ҚР
 
Заңы, 2002, «Бала –
 
он сегіз жасқа
 
(кәмелетке толмаған) 
адам»
 

18 
 
 
Жоғарыда  кӛрсетілген  заңнамалық  қҧжаттар  мҥгедек  балалардың,  жетім 
балалардың қҧқықтарын қорғауға қатысы мәселелерді де реттейді және аталған 
балалардың  қҧқықтары  мен  заңды  мҥдделерін  қамтамасыз  етуді  қамтиды. 
Дегенмен,  мҥгедек  балалар  мен  жетім  балалардың  қажеттіліктерін  ескеретін 
қосымша заңнамалық актілер де бар: 

 
«Кемтар  балаларды  әлеуметтік  және  медициналық-педагогикалық  тҥзеу 
арқылы қолдау туралы» ҚР Заңы; 

 
«Отбасы  ҥлгiсiндегi  балалар  ауылы  және  жасӛспiрiмдер  ҥйлерi  туралы» 
ҚР Заңы. 
Алайда  балалардың  қҧқықтарын  қорғау  саласындағы  нормативтік-қҧқықтық 
базаны  жетілдіру  жӛніндегі  жҧмыс  аталған  қҧжаттарды  қабылдаумен 
шектелген  жоқ,  бҧл  ҥрдіс  әлі  де  жалғасатын  болады.  Мҧның  дәлелі  ретінде 
бҧрын қолданыста болған «Неке және отбасы туралы» Қазақстан Республикасы 
Заңының  орнына  неке-отбасы  заңнамасын  жетілдіруге  бағытталған  жаңа 
нормативтік  актіні  қабылдау  болып  табылады.  Тиісті  Президент  Жарлығына 
2011  жылғы  26  желтоқсанда  қол  қойылды,  ал  Кодекстің  ӛзі  2012  жылғы  18 
қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді. 
 

19 
 
Соңғы  жылдары  Қазақстан  Республикасында  балалардың  қҧқықтарын  қорғау 
саласында  11  Заң  қабылданды,  атап  айтқанда  «Тҧрғын  ҥй  қатынастары 
туралы», 
«Арнаулы 
әлеуметтік 
қызметтер 
туралы», 
«Қазақстан 
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жҧмыспен қамту және атаулы 
әлеуметтік  кӛмек  мәселелері  бойынша  ӛзгерістер  мен  толықтырулар  енгізу 
туралы», «Ойыншықтардың қауіпсіздігі туралы» және т.б.  
 
Қазақстан  Республикасының  Ҥкіметі  балалар  ӛмірінің  сапасын  арттыру 
мәселелері  бойынша  24-тен  астам  қаулы  бекітті:  «Білім  беру  ҧйымдары 
желісінің кепілдік берілген мемлекеттік нормативін бекіту туралы», «Қазақстан 
Республикасында  ана  мен  бала  ӛлім-жітімін  азайту  жӛніндегі  2008  -  2010 
жылдарға  арналған  бағдарламаны  бекіту  туралы»,  «Білім  беру  ҧйымдарында 
оқитындардың 
жекелеген 
санаттарына 
мемлекеттік 
стипендияларды 
тағайындау мен тӛлеудің ережесін бекіту туралы» және т.б. Денсаулық сақтау, 
Ішкі  істер,  Әділет,  Сыртқы  істер,  Қорғаныс  министрліктерімен  13  бірлескен 
бҧйрық  қабылданды.  Министрліктер  мен  ведомстволар  балалардың 
қҧқықтарын қорғау мәселелері бойынша 100-ге жуық бҧйрық шығарды: «Даму 
мҥмкіндігі шектеулі балалардың орталықтандырылған есебін жҥргізу туралы», 
«Білім  беру  ҧйымдарындағы  наркологиялық  посттар  туралы  ережені  бекіту 
туралы», 
«Білім 
алушы 
жастар 
арасында 
қҧқық 
бҧзушылықтың 
профилактикасы  туралы»,  «Арнаулы  әлеуметтік  қызметтерге  қажеттілікті 
бағалау және айқындау ережесін бекіту туралы» және т.б.  

20 
 
 
Құқықтық базаны талдау 
Қазақстанның  халықаралық  конвенцияларды
6
 
қабылдауы  және  елдің 
заңнамалық  базасын  халықаралық  стандарттарға  сәйкес  келтіруі  бала 
мемлекеттік маңызы бар объекті болып табылатынын кӛрсетеді. 
Сондықтан  балалар  мҥддесіндегі  мемлекеттік  саясаттың  мақсаттары  басқа 
міндеттермен  қатар  «балалардың  құқықтары  мен  заңды  мүдделерін 
қамтамасыз ету, оларды кемсітушілікке жол бермеу; балалардың құқықтары 
мен  заңды  мүдделерінің  негізгі  кепілдіктерін  нығайту,  сондай-ақ  құқықтары 
бұзылған жағдайларда оларды қалпына келтіру; балалардың дене, зияткерлік, 
рухани  және  адамгершілік  дамуына,  оларда  патриотизм  сезімін, 
азаматтылық  пен  бейбітсүйгіштікті  тәрбиелеуге  жәрдемдесу,  сондай-ақ 
бала тұлғасын қоғам мүддесінде, мемлекеттер халықтарының дәстүрлерінде, 
ұлттық  және  әлемдік  мәдениет  жетістіктерінде  тәрбиелеуге  ықпал  ету 
болып  табылады.  Балалардың  құқықтарына  қатысты  барлық  заңнамалық 
актілер жоғарыда аталған мақсаттарға сәйкес әзірленді».  
 
Мемлекет  отбасылық  сәтсіздіктің  профилактикасы  және  қолайлы  отбасылық 
қарым-қатынастарды  қалыптастыру  ҥшін қандай  шаралар қолданып  жатқанын 
білу  ҥшін  нормативтік-қҧқықтық  заңнамалық  қҧжаттарға  талдау  жасау  қажет. 
Ал  Конституция  еліміздің  саяси,  қҧқықтық  және  экономикалық  жҥйелерінің 
негізін  белгілейтін  негізгі  заң  болып  табылатындықтан,  отбасы,  отбасылық 
қарым-қатынастар  және  балалар  қҧқықтарын  қорғау  мәселелері  бойынша 
қҧқықтық базаға талдау жасауды біз аталған қҧжаттан бастаймыз.  
 
ҚР  Конституциясы  (Қазақстан  Республикасы  Президентінің  1995  жылғы                
6  қыркҥйектегі  №  2454  Жарлығымен  бекітілді.  Қазақстан  Республикасының 
7.10.1998  ж.,  21.05.2007  ж.,  2.02.2011  ж.  Заңдарымен  ӛзгерістер  мен 
толықтырулар енгізілді). 
 
27-бап.  Аталған  баптың  1  және  2-тармақтарында  «Неке  мен  отбасы,  ана  мен 
әке және бала мемлекеттің қарауында болады» және «Балаларына қамқорлық 
жасау  және  оларды  тәрбиелеу  ата-ананың  етене  құқығы  әрі  міндеті»  деп 
жазылған.  Яғни,  аталған  бап  кез  келген  жастағы  азаматтардың  қорғауға 
қҧқығын  бекітеді.  Аталған  баптың  2-тармағы  балалардың  қамқорлыққа, 
тәрбиелену  мен  қорғалуға  қҧқығын  бекітеді,  сондай-ақ  бҧл  міндетті  ата-
                                                           
6
 Бала қҧқықтары туралы халықаралық конвенция (1994), Шет елде алиментті ӛндіріп алу туралы Конвенция 
(1999), Жҧмысқа қабылдау ҥшін ең тӛменгі жас туралы Конвенция (ХЕҦ, №138), (2000) және басқалар. 

21 
 
аналарға  да  жҥктейді.  Әр  азаматтың  қҧқықтары  мен  міндеттерінің  тізбесі 
Азаматтық Кодексте жазылған. 
 
ҚР  Азаматтық  кодексі  (1994  жылғы  27  желтоқсанда  қолданысқа  енгізілді, 
1995 жылғы  23 наурызда Кодекс қолданысқа енгізілген кҥннен бастап кҥшіне 
енді  және  заңды  кҥші  бар  деп  танылды.  Қазақстан  Республикасының 
30.06.2010ж.,  25.03.11ж.,  17.02.12ж.,  27.04.12ж.  Заңдарымен  ӛзгерістер 
енгізілді) 
2-тараудың  1-параграфындағы  13-бапта  «азаматтық  құқыққа  ие  болып, 
мiндет  атқару  қабiлетi  (азаматтық  құқық  қабiлеттiлiгi)  барлық 
азаматтарға бiрдей деп танылады. Азаматтың құқық қабiлеттiлiгi ол туған 
кезден басталып қайтыс болған соң тоқтатылады» делінген.  
ҚР Кодексіне сәйкес әр азаматтың Қазақстан Республикасының аумағында, сол 
сияқты одан тысқары жердегі дербес мҥлікке және шетелдік валютаға қҧқығы 
бар. Қазақстан Республикасының азаматы мҧрагерлікке және мҧраға қалдыруға, 
республика  аумағы  бойынша  еркін  жҥріп-тҧруға  және  тҧрғылықты  жерді 
таңдауға және т.б. қҧқығы бар.  
 
22-бап.  Он  тӛрт  жастан  он  сегiз  жасқа  дейiнгі  кәмелетке  толмағандардың 
әрекет  қабiлеттiлiгi.  Аталған  бап  «он  тӛрт  жастан  он  сегiз  жасқа  дейiнгi 
кәмелетке  толмағандардың  мәмiлелердi  олардың  заңды  ӛкiлдерiнiң 
келiсiмiмен жасау,  он  тӛрт  жастан  он  сегiз  жасқа  дейiнгi  кәмелетке 
толмағандар  ӛздерiнiң  табысына,  стипендиясына,  ӛзге  де  кiрiстерiне  билік 
ету»  қҧқығын  бекітеді.  Сондай-ақ  аталған  бапта  14  жастан  18  жасқа  дейінгі 
кәмелетке  толмағандардың  мәмілелер  жасау  бойынша  жауапкершілігі 
баяндалады.   
 
№345  «ҚР  балалар  құқығы  жайлы»  Заң  8.08.2002ж.,  23.11.2010ж.  ҚР 
заңына сәйкес ӛзгертулермен  
Қолданыстағы  заңнамалық  актілердің  ішінде  бала  қҧқықтары  Қазақстан 
Республикасының бала қҧқықтары туралы Заңында анағҧрлым толық жазылған. 
Аталған  заңға  сәйкес  «мемлекет  баланың  жеке  басына  ешкiмнiң  тиiспеуiн 
қамтамасыз етедi, оны тәнiн және (немесе) жанын жәбiрлеуден, адамдық қадiр-
қасиетiн  қатыгездiкпен,  дӛрекiлiкпен  қорлаудан,  кемсiтуден,  жыныстық 
қатынас  сипатындағы  әрекеттерден,  баланы  қылмыстық  iс-әрекетке  және 
қоғамға  жат  әрекеттер  жасауға  тартудан  және  оны  адам  мен  азаматтың 
Қазақстан  Республикасының  Конституциясында  бекiтiлген  қҧқықтары  мен 

22 
 
бостандығына қысым жасаудың ӛзге де тҥрлерiнен қорғауды жҥзеге асырады». 
Жалпы, аталған Заңның баптар жинағы мҥдделерін ескере отырып балалардың 
барлық  қҧқықтарын  сипаттайды,  бҧл  Бала  қҧқықтары  туралы  конвенцияның 
негізгі ережелеріне сәйкес келеді».  
 
4-бап.  Балалардың  тең  құқықтылығы.    Аталған  бапта  «тегiне,  нәсiлiне  және 
қай  ҧлтқа  жататындығына,  әлеуметтiк  және  мҥлiктiк  жағдайына,  жынысына, 
тiліне, бiлiмiне, дiнге кӛзқарасына, тҧрғылықты жерiне, денсаулық жағдайына, 
балаға  және  ата-анасына  немесе  басқа  заңды  ӛкілдерiне  қатысты  ӛзге  де  мән-
жайларға  қарамастан,  барлық  бала  тең  қҧқыққа  ие»,  сондай-ақ  «некеден  де 
және  некесіз  де  туған  балалар  тең  әрi  жан-жақты  қорғауды  пайдаланады» 
делінген.  
 
8-бап.  Баланың  денсаулық  сақтауға  қҧқығы.  Аталған  бапқа  сәйкес  оның 
денсаулық сақтауға қҧқығы бекітіледі. Бҧл ретте, мемлекет дені сау бала тууды 
қамтамасыз  ету  ҥшін  ана  денсаулығын  қорғау  ҥшін  жағдайлар  жасайтыны 
нақтыланады.  
 
12-бап.  Баланың  қажеттi  тұрмыс  деңгейiне  құқығы.  Аталған  бапта  «әрбiр 
баланың  дене  бiтiмінің, психикасы  мен  жан  дүниесiнің  толымды  дамуы  үшiн 
қажеттi тұрмыс деңгейi мен жағдайы болуға құқығы бар» екені баяндалған. 
Ал  2-тармаққа  сәйкес  мемлекет  мҧны  «әлеуметтік  және  экономикалық 
шаралар жүйесi арқылы қамтамасыз етедi». 
 
14-бап. 
Баланың  тұрғын  үйге  құқығы.  Әрбір  баланың  Қазақстан 
Республикасының  тҧрғын  ҥй  заңнамасына  сәйкес  тҧрғын  ҥйге  қҧқығы  бар. 
«Жетiм  баланың,  ата-анасының  қамқорлығынсыз  қалған  және  тәрбиелеу, 
емдеу  және  басқа  да  ұйымдардағы,  оның  ішінде  қоғамнан  уақытша 
оқшаулауды  қамтамасыз  ететін  ұйымдардағы  баланың  тұрғын  үй-жайға 
меншiк  құқығын  немесе  тұрғын  үй-жайды  пайдалану  құқығын  сақтайды,  ал 
құқығы  болмаған  жағдайда  Қазақстан  Республикасының  тұрғын  үй  туралы 
заңдарына сәйкес тұрғын үй-жай алуға құқығы бар». 
21-бап.  Баланың  отбасында  ӛмiр  сҥру  және  тәрбиелену  қҧқығы.  Аталған  бап 
«баланың мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, әрбiр баланың 
отбасында  ӛмiр  сүруге  және  тәрбиеленуге  құқығы,  ӛзiнiң  ата-анасын  және 
басқа  да  жақын  туыстарын  бiлуге  құқығы,  олардың  қамқорлығы  мен 
тәрбиесiн алуға құқығы бар» екенін белгілейді. 

23 
 
 
23-бап.  Мемлекет  бала  тәрбиелеп  отырған  отбасыларына  Қазақстан 
Республикасының  заңдарында  белгіленген  тәртiппен  әлеуметтiк  кӛмек  беру 
арқылы қолдау кӛрсетедi. 
 
25-бап.  Аталған  бапқа  сәйкес  баланың  ӛз  ата-анасымен  немесе  басқа  да  заңды 
ӛкілдерiмен бiрге тҧруға қҧқығы бар.  
31-бап.  Мҥгедек  баланың  толымды  ӛмірге  қҧқықтары.  «Мүгедек  баланың 
толымды  ӛмiрге  денi  сау  балалармен  бiрдей  құқығы  бар».  Аталған  жағдайда 
толымды  ӛмір  деп  тиісті  ӛмір  сҥру  деңгейі  және  оның  қоғам  ӛміріне  енуіне 
ықпал  ету  ҥшін  қажетті  жағдайлармен  қамтамасыз  ету  тҥсініледі.  «Мүгедек 
бала  ӛзiнің  дене  бiтiмiне,  ақыл-ес  қабiлетiне  және  тiлегiне  сай  бiлiм  алуға, 
қызмет  түрi  мен  кәсiптi  таңдауға,  шығармашылық  және  қоғамдық 
қызметтерге  қатысуға  құқылы.  Ақыл-есiнiң  немесе  дене  бiтiмiнiң  дамуында 
кемiстiгi  бар  балаларды  қоса  алғанда,  мүгедек  балалар  мамандандырылған 
балалар ұйымдарында медициналық-әлеуметтiк кӛмек алуға құқылы». 
Сонымен  қатар  бала  қҧқықтары  туралы  Заңда  ата-аналардың  міндеттері  мен 
аталған Заңды бҧзғаны ҥшін жауапкершілік туралы ақпарат қамтылған. 
 
24-бап.  Ата-анасының  баланы  тәрбиелеу,  кҥтiп-бағу  және  асырау  жӛніндегi 
мiндетi.  «Ата-анасы  немесе  басқа  да  заңды  ӛкілдері  ӛздерiнің  қабiлетi  мен 
қаржы мҥмкіндiктерi шегiнде баланың жан-жақты дамуы ҥшiн қажеттi жағдай 
жасауға  мiндеттi.  Ата-анасы  баланы  тәрбиелеуге,  оны  кҥтiп-бағуды  жҥзеге 
асыруға, материалдық жағынан қолдап, оның әл-ауқатына қамқорлық жасауға, 
тҧрғын ҥймен қамтамасыз етуге міндеттi».  
 
50-бапта  «Қазақстан  Республикасының  бала  қҧқықтары  туралы  заңдарының 
бҧзылуына  кiнәлi  адамдар  Қазақстан  Республикасының  заңдарына  сәйкес 
жауапты болатыны, салдары ата-аналық қҧқықтарынан айыруға немесе оларды 
ата-аналардың  орнындағы  адамдардан  шектеуге  әкеп  соғатыны»  туралы 
айтылған.  
 
Іс  жҥзінде  аталған  Заң  баяндау  сипатына  ие,  ӛйткені  онда  балалардың  
қҧқықтары  суреттелген,  бірақ  бҥгінгі  ӛмір  шындығында  оларды  іске  асыру 
қиындаған,  сондықтан  да  балалар  қҧқықтары  барлық  жағдайларда  дерлік 
бҧзылуда.  Мҧны  балалар  арасындағы  суицид  жағдайларының  артуы  растайды 

24 
 
(160  -  2010  жылы,  257  –  2011  жылы)
7
  және  мҥмкіндігі  шектелген  және 
шалғайдағы  ауыл  балаларының  білімге  қолжетімділік  проблемасы,  сондай-ақ 
бала  еңбегін  пайдалануға  байланысты  проблемалар  куәландырады
  (2010 
жылы мектеп жасындағы балаларды арнайы оқыту жағдайларымен қамту 
46,2%
8
 қҧрады).  

жүктеу/скачать 2,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: