Отбасыларды әлеуметтік қолдау жүйесі

41 
 

 
жиынтық  табысы  кҥнкӛріс  деңгейінен  тӛмен  аз  қамтылған  отбасылар 
қҧқылы.  
 
Тҧтынушыға кӛрсетілетін мемлекеттік қызметтің нәтижесі:  

 
жеке есеп шоттарына ақша қаражатын аудару жолымен әлеуметтік кӛмектің 
тӛленуі; 

 
тегін қызметтер кӛрсету тҥріндегі әлеуметтік кӛмек:  

 
қалалық жолаушылар кӛлігінде тегін жҥру; 

 
тегін дәрі-дәрмектік қамтамасыз ету; 

 
мерзімді басылымдарға тегін жазылу; 

 
тегін тіс протездеу (асыл металдардан жасалған протездерден басқа); 

 
мерекелік және атаулы кҥндерге әлеуметтік кӛмек. 
Бала 
туған, 
асырап 
алған, 
сондай-ақ 
балаларды 
қорғаншылыққа 
(қамқоршылыққа) алған отбасылардың: 

 
бала тууына байланысты жәрдемақы;  

 
бала кҥтіміне байланысты жәрдемақы (бір жасқа дейінгі балалар ҥшін);  

 
отбасының  жан  басына  шаққандағы  орташа  табысы  кҥнкӛріс  себетінен 
тӛмен болған жағдайда балаларға жәрдемақы алуға қҧқығы бар.  
 
Бала  тууына  және  1  жасқа  дейінгі  бала  күтіміне  байланысты  жәрдемақы 
тағайындауды  облыстардың,  Астана  және  Алматы  қалаларының  Жҧмыспен 
қамту және халықты әлеуметтік қорғау департаменттері жҥзеге асырады. 
Жәрдемақыларды  тағайындау  және  тӛлеу  тәртібі  «Балалы  отбасыларына 
берілетін  мемлекеттік  жәрдемақылар  туралы»  Қазақстан  Республикасының 
Заңымен, «Балалы отбасыларына берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» 
Қазақстан  Республикасының  Заңын  іске  асырудың  кейбір  мәселелері  туралы» 
Қазақстан Республикасы Ҥкіметінің қаулысымен реттеледі. 
  
Жәрдемақылар  тағайындау  ҥшін  қҧжаттар  қабылдауды  тҧрғылықты  жер 
бойынша  Зейнетақы  тӛлеу  жӛніндегі  мемлекеттік  орталықтар  (ЗТМО)  жҥзеге 
асырады. 
Жәрдемақыларды  тӛлеу  «Балалы  отбасыларына  берілетін  мемлекеттік 
жәрдемақылар  туралы»  Қазақстан  Республикасының  2005  жылғы  28 
маусымдағы Заңына сәйкес жҥзеге асырылады.   
 
Бала  тууына  байланысты  жәрдемақы  –  бҧл  бала  тууына  байланысты 
тағайындалатын  және  тӛленетін  ақша  қаражаты.  Екі  және  одан  да  кӛп  бала 

42 
 
туған  кезде  бала  тууына  байланысты  жәрдемақы  әрбір  бала  ҥшін 
тағайындалады  және  тӛленеді.  Бала  тууына  байланысты  жәрдемақы  ӛтініш 
білдірген кҥннен бастап тағайындалады және бір жолғы тӛленеді.  
 
Бала  тууына  байланысты  жәрдемақы  әрбір  бала  ҥшін  30  айлық  есептік 
кӛрсеткіш  (АЕК)  мӛлшерінде  белгіленген  (АЕК  теңгеде,  қосымшаны 
қараңыз)
27
; 
 
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік  қорғау министрлігінің деректері бойынша 
2011  жылы  бала  тууына  байланысты  мемлекеттік  жәрдемақыны  378643  адам 
алған. Жәрдемақы мӛлшері 45 360 теңгені қҧрады
 28
. 
 
1  жасқа  дейінгі  баланың  күтіміне  байланысты  жәрдемақы  бала  туылған 
кҥннен  бастап  тағайындалады  және  ол  бір  жасқа  толғанға  дейін  тӛленеді. 
Аталған жәрдемақы отбасының табыстарына қарамастан тағайындалады. 
 
1  жасқа  дейін  баланың  кҥтіміне  байланысты  жәрдемақылар  мӛлшері  мынадай 
(бала  кҥтіміне  байланысты  жәрдемақы  мӛлшері  балалардың  туу  кезектілігіне 
байланысты белгіленеді): 

 
1-ші балаға  – 5,5 АЕК;  

 
2-ші балаға  – 6,5 АЕК;  

 
3-ші балаға  – 7,5 АЕК;  

 
4 және одан кӛп балаға - 8,5 АЕК 
  
 
ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік  қорғау министрлігінің деректері бойынша 
2011  жылы  1  жасқа  дейінгі  баланың  кҥтіміне  байланысты  мемлекеттік 
жәрдемақыны  321081  адам  алды.  Жәрдемақы  мӛлшері  бала  туудың 
кезектілігіне байланысты 8316 теңгеден бастап 12852 теңгеге дейін қҧрады. 
 
Жәрдемақы тағайындауға ӛтініш білдіру мерзімі бала туылған кҥннен бастап он 
екі айдан аспауға тиіс. 
Жәрдемақылар тӛлеуді тоқтату ҥшін негіздемелер:  

 
бала ӛлімі;  

 
баланы толық мемлекеттік қамтамасыз етуге анықтау болып табылады.  
                                                           
27 
Балалары бар отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы»  Қазақстан 
Республикасының 2005 жылғы 28 маусымдағы № 63 Заңы  
28
 «Қазақстанның әйелдері мен еркектері». ҚР Статистика агенттігінің статисткалық жинағы, Астана 
2012 

43 
 
Жәрдемақылар  тағайындау  ҥшін  қҧжаттар  қабылдауды  тҧрғылықты  жер 
бойынша  Зейнетақы  тӛлеу  жӛніндегі  мемлекеттік  орталықтар  (ЗТМО)  жҥзеге 
асырады.  
 
«Балалы  отбасыларына  берілетін  мемлекеттік  жәрдемақылар  туралы» 
Қазақстан  Республикасының  2005  жылғы  28  маусымдағы  Заңына  сәйкес  жан 
басына  шаққандағы  орташа  табысы  кҥнкӛріс  себетінен  тӛмен  отбасыларға  18 
жасқа дейінгі балаларға берілетін жәрдемақы тӛленеді. 
18  жасқа  дейінгі  балаларға  берілетін  жәрдемақыны  тағайындау  және  тӛлеу 
тәртібі  Қазақстан  Республикасы  Ҥкіметінің  2005  жылғы  2  қарашадағы                 
№  1092  қаулысымен  бекітілген  Балалы  отбасыларына  берілетін  мемлекеттік 
жәрдемақыларды  тағайындау  және  тӛлеу  тәртібіне  сәйкес  жҥзеге  асырылады. 
Жәрдемақы  ағымдағы  тоқсанға  тағайындалады  және  ӛтініш  білдірген  айдан 
бастап  ай  сайын  тӛленеді.  Жәрдемақы  алуға  ҥміткер  отбасының  жиынтық 
табысын  есептеу  балаларға  жәрдемақы  тағайындау  ҥшін  уәкілетті  органға 
ҧсынылатын  қҧжаттар  негізінде  Қазақстан  Республикасы  Ҥкіметінің  2005 
жылғы  2  қарашадағы  №  1092  қаулысымен  бекітілген  Балаларға  жәрдемақы 
алуға  ҥміткер  отбасының  жиынтық  табысын  есептеу  ережесіне  сәйкес 
жҥргізіледі. 
Балаларға  арналған  жәрдемақы  1  айлық  есептік  кӛрсеткіш  мӛлшерінде 
тағайындалады және ай сайын тӛленеді.  
 
«Халықтың  жҧмысбастылығын  және  әлеуметтік  бағдарламаларды  ҥйлестіру 
ӛңірлік органдарының мәліметтері бойынша 2012 жылғы 1 қарашадағы жағдай 
бойынша 18 жасқа дейінгі балаларға берілетін мемлекеттік жәрдемақы   (ГДП)  
593,5 мың балаға берілді, оның ішіндегі ауылдық жердегі тҧрғындар саны 74,8 
пайызды  қҧрайды.  Ҥш  тҥрлі  әлеуметтік  кӛмек  тҥрлерінің  жалпы  санының 
ішінде (АСП, ГДП және тҧрғын ҥй кӛмегі), ГДП ҥлесі 74,3 пайызды қҧрайды. 
Жалпы республика бойынша орташа ГДП шамасы бір алушыға 1173,5 теңгені 
қҧрайды. Тӛленген қаражаттың жалпы кӛлемінен 76 пайызы ауылдық жердені 
алушыларға жіберілген»
29
. 
 
Қазақстан  Республикасы  азаматтарының  «Қазақстан  Республикасында 
мҥгедектiгi бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына 
байланысты  берiлетiн  мемлекеттiк  әлеуметтік  жәрдемақылар  туралы» 
Қазақстан  Республикасының  1997  жылғы  16  маусымдағы  Заңында  кӛзделген 
                                                           
29
 Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ресми сайты 
http://www.enbek.gov.kz/node/265861 

44 
 
негіздерде  және  тәртіппен  мүгедектігі  бойынша  мемлекеттік  әлеуметтік 
жәрдемақылар алуға қҧқығы бар.   
Мемлекеттік  базалық  әлеуметтік  жәрдемақылар  -  бюджет  қаражаты  есебінен 
жҥзеге  асырылатын  ай  сайынғы  ақшалай  тӛлемдер.  Азаматтардың  мҥгедектігі 
бойынша  жәрдемақылар  алуға  қҧқықтары  туындаған  кезде  жәрдемақылар 
тағайындау  туралы  ӛтініш  барлық  қажетті  қҧжаттарды  қоса  отырып, 
тҧрғылықты жері бойынша Зейнетақы тӛлеу жӛніндегі мемлекеттік орталықтың 
аудандық (қалалық) бӛлімшесіне табыс етіледі. 
 
Мүгедектігі бойынша әлеуметтік жәрдемақы. «Қазақстан Республикасында 
мҥгедектiгi бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына 
байланысты  берiлетiн  мемлекеттiк  әлеуметтік  жәрдемақылар  туралы» 
Қазақстан  Республикасы  Заңының  12-бабына  сәйкес  мҥгедектігі  бойынша 
жәрдемақылардың мына мӛлшерлері белгіленді: 
он  алты  жасқа  дейiнгi  мҥгедек  балаларға  -  1,00  ең  тӛмен  кҥнкӛріс  деңгейі
30
;  
бала кезiнен бiрiншi топтағы мҥгедектерге - 1,36 ең тӛмен кҥнкӛріс деңгейі; 
бала кезiнен екiнші топтағы мҥгедектерге - 1,11 ең тӛмен кҥнкӛріс деңгейі;  
бала кезiнен ҥшiншi топтағы мҥгедектерге - 0,87 ең тӛмен кҥнкӛріс деңгейі. 
 
Арнаулы  әлеуметтік  жәрдемақы.  «Қазақстан  Республикасындағы  арнаулы 
мемлекеттiк  жәрдемақы  туралы»  Қазақстан  Республикасының  Заңы                         
7-бабының 11), 11-1) тармақшаларына сәйкес арнаулы мемлекеттік жәрдемақы 
мӛлшерлері мынаны қҧрайды: 
он алты жасқа дейiнгi мҥгедек балаларға - 0,9 АЕК; 
он алтыдан он сегiз жасқа дейiнгi мҥгедек балаларға:  
бiрiншi - екiншi топтағыларға - 1,4 АЕК; 
ҥшiншi топтағыларға – 0,6 АЕК. 
Мүгедек  баланың  күтіміне  байланысты  жәрдемақы.  Мҥгедек  баланы 
тәрбиелеушіге жәрдемақы ӛтініш білдірген кҥннен бастап бала мҥгедектілігінің 
барлық кезеңіне тӛленеді. Отбасында екі және одан да кӛп мҥгедек бала тҧрса, 
жәрдемақы әрбір мҥгедек бала ҥшін тағайындалады және тӛленеді. 
Мҥгедек  баланы  тәрбиелеушіге  жәрдемақы  мӛлшері  ең  тӛменгі  1  еңбекақыны 
қҧрайды (теңгеде, қосымшаны қараңыз). 
Үйде  білім  алатын  және  тәрбиеленетін  мҥгедек  балаларды  материалдық 
қамтамасыз  ету  ҥшін  қҧжаттар  ресімдеу.  Әлеуметтік  кӛмек  тҥріндегі 
                                                           
30
 
Күнкөріс
 
деңгейі базалық әлеуметтік жәрдемақыларды есептеу үшін қолданылады (теңгеде, қосымшаны қараңыз) 

45 
 
материалдық  қамтамасыз  ету  жергілікті  бюджет  қаражаты  есебінен  тӛленетін 
отбасы  табысына  қарамастан,  ҥйде  білім  алатын  және  тәрбиеленетін  мҥгедек 
балалары  бар  отбасыларға  6,5  айлық  есептік  кӛрсеткіш  (АЕК)  мӛлшерінде 
тоқсан сайын ҧсынылады. 
 Аталған 
кӛмек 
тҥрін 
жергілікті 
атқарушы 
органдар 
«Қазақстан 
Республикасында мҥгедектерді әлеуметтік қорғау туралы», «Кемтар балаларды 
әлеуметтiк  және  медициналық-педагогикалық  тҥзеу  арқылы  қолдау  туралы» 
Қазақстан  Республикасының  Заңдарына,  жергілікті  ӛкілетті  және  атқарушы 
органдардың ӛзге де нормативтік қҧқықтық актілеріне сәйкес кӛрсетеді. 
 
Алушылардың  жеке  есеп  шоттарына  ақшалай  қаражат  тоқсан  сайын 
аударылады.  Ҥйде  білім  алатын  және  тәрбиеленетін  мҥгедек  балаларға 
әлеуметтік кӛмек тағайындау ҥшін аудандық және қалалық жҧмыспен қамтуды 
ҥйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар бӛлімдеріне жҥгіну қажет 
 
Жетім  балалар  мен  ата-анасының  қамқорлығынсыз  қалған  балаларды 
әлеуметтік қамтамасыз ету «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» 
Қазақстан  Республикасы  Кодексінің,  «Қазақстан  Республикасында  мҥгедектiгi 
бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты 
берiлетiн  мемлекеттiк  әлеуметтік  жәрдемақылар  туралы»  Қазақстан 
Республикасы 
Заңының 
13-16-баптары, 
«Мҥгедектiгi 
бойынша, 
асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берiлетiн 
мемлекеттiк  базалық  әлеуметтiк  жәрдемақыларды,  Зейнетақы  тӛлеу  жӛнiндегi 
мемлекеттiк орталықтан тӛленетiн зейнетақы тӛлемдерiн, мемлекеттiк базалық 
зейнетақы  тӛлемiн,  мемлекеттiк  арнайы  жәрдемақыларды  тағайындау  және 
тӛлеудi  жҥзеге  асыру  ережесiн  бекіту  туралы»  Қазақстан  Республикасының 
Ҥкіметі қаулысының негізінде жҥзеге асырылады. 
 
Ата-анасының  екеуінен  айырылған  балаларға  (тҧл  жетімдерге)  ай  сайынғы 
жәрдемақы  ең  тӛменгі  кҥнкӛріс  деңгейінің  0,90  мӛлшерінде,  отбасының 
еңбекке жарамсыз қалған мҥшелеріне ең тӛменгі кҥнкӛріс деңгейінің 0,41, бірақ 
отбасының  барлық  еңбекке  жарамсыз  мҥшелеріне  ең  тӛменгі  кҥнкӛріс 
деңгейінің 1,96-дан астам емес мӛлшерінде тағайындалады. 
 
Ӛтініш  беруші  қҧжаттарды  аудандық  бӛлімдердің  уәкілетті  қызметкеріне  не 
тҧрғылықты  жері  бойынша  білім  бӛлімдерінің  қызметкеріне  жеке  ӛзі 
тапсырады.  
 

46 
 
Кӛп 
балалы 
отбасыларына 
берілетін 
жәрдемақы. 
«Қазақстан 
Республикасындағы арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы» ҚР 1999 жылғы 
5 сәуірдегі № 365 Заңына сәйкес бірге тҧратын тӛрт және одан кӛп кәмелетке 
толмаған балалары, оның ішінде орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен 
кейінгі  білім  беретін  ҧйымдарда,  жоғары  оқу  орындарында  кҥндізгі  оқу 
нысанында оқитын балалары бар кӛп балалы отбасыларға балалары кәмелеттік 
жасқа  толғаннан  кейін  олар  оқу  орнын  бітіретін  уақытқа  дейін  (бірақ  әрі 
дегенде  жиырма  ҥш  жасқа  толғанға  дейін)  -  3,9  айлық  есептік  кӛрсеткіш 
мӛлшерінде жәрдемақы тӛленеді
.
 
 
«Алтын алқамен», «Кҥмiс алқамен» марапатталған немесе бҧрын «Батыр ана» 
атағын алған, I және II дәрежелi «Ана даңқы» ордендерiмен марапатталған кӛп 
балалы аналарға 6 айлық есептiк кӛрсеткiш мӛлшерінде жәрдемақы тӛленеді
.
 
 
2010 жылғы  1 қаңтардан бастап «Алтын алқа» белгісімен жеті бала туған және 
тәрбиелеген,  «Кҥміс  алқа»  белгісімен  алты  бала  туып,  тәрбиелеген  аналар 
марапатталады. 
 
АӘК.  «Мемлекеттік  атаулы  әлеуметтік  кӛмек  туралы»  ҚР  Заңына  сәйкес  жан 
басына  шаққандағы  орташа  табысы  кедейлік  шегінен  аспайтын  Қазақстан 
Республикасы азаматтарының, оралмандардың, босқындардың, шетелдіктердің 
және  Қазақстан  Республикасында  тҧрақты  тҧратын,  азаматтығы  жоқ 
адамдардың  атаулы  әлеуметтік  кӛмек  алуға  қҧқығы  бар.  Атаулы  әлеуметтік 
кӛмек  тағайындалуы  ҥшін  аумақтық  жҧмыспен  қамту  және  әлеуметтік 
бағдарламалар бӛліміне, ал олар болмаған кезде ауыл әкіміне жҥгіну қажет.  
 
АӘК  ағымдағы  тоқсанға  тағайындалады  және  ай  сайын  тӛленеді.  АӘК  алуға 
қҧқық табысы туралы қҧжаттарды ҧсынумен тоқсан сайын расталады. 
 
АӘК  мӛлшері  тиісті  облыста  белгіленген  жан  басына  шаққандағы  табыс  пен 
кедейлік деңгейінің (кҥнкӛріс деңгейінен 40%) айырмасы тҥрінде есептеледі. 
 
Халықтың  жҧмысбастылығын  және  әлеуметтік  бағдарламаларды  ҥйлестіру 
ӛңірлік  органдарының  мәліметтері  бойынша
31
  2012  жылғы  1  қарашадағы 
жағдай бойынша мемлекеттік адрестік кӛмек (АСП)  кедейлік сызығынан тӛмен 
                                                           
31
 Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ресми сайты 
http://www.enbek.gov.kz/node/265861 

47 
 
орналасқан  94,4  мың  азаматтарға  тӛленді.  АСП  тағайындаудағы  балалар ҥлесі 
62,3 пайыздан артық шаманы қҧрайды. 
Жалпы  республика  бойынша  орташа  айлық  АСП  мӛлшері  бір  алушыға  2012 
жылғы 1 қарашада 1656,6 теңгені қҧрады.  
 
Тұрғын  үй  жәрдемақысы  –  аз  қамтамасыз  етілген  отбасыларға  тҧрғын  ҥйді 
ҧстау,  коммуналдық  қызметтерді  тӛлеу  бойынша  шығыстарды  ӛтеу  ҥшін 
берілетін  ақша  қаражаты.  Тҧрғын  ҥй  жәрдемақысы  «Тҧрғын  ҥй  қатынастары 
туралы»  Қазақстан  Республикасының    1997  жылғы  16 сәуірдегі  № 94-I 
Заңының  97-бабының  негізінде  тағайындалады.  Тҧрғын  ҥй  жәрдемақысын 
жҧмыспен  қамту  және  әлеуметтік  бағдарламалар  бӛлімінің  тҧрғын  ҥй 
жәрдемақыларын тағайындау бӛлімі ҧсынады. Тҧрғын ҥй жәрдемақысы тҧрғын 
ҥй  иесіне  (жалға  алушыға)  есептелген  сомамен  салыстырғанда  тҧрғын  ҥйді 
ҧстау  және  коммуналдық  қызметтер  ҥшін  тӛлемдерді  азайту  ретінде 
ҧсынылады. 
 
Ӛңірлік  халықты  жҧмыспен  қамту  және  әлеуметтік  бағдарламалар 
органдарының  деректері  бойынша  2012  жылғы  1  тамыздағы  жағдай  бойынша 
мемлекеттік  атаулы  әлеуметтік  кӛмек  (МАӘК)  табысы  кедейлік  деңгейінен 
тӛмен  88,5  мың  адамға  тағайындалды,  оның  ішінде  МАӘК  тағайындаудағы 
балалар  ҥлесі  62,4  пайыздан  астам  кӛрсеткішті  қҧрайды,  18  жасқа  дейінгі 
балаларға  берілетін  мемлекеттік  жәрдемақы  (МБЖ)  562,6  мың  балаға 
тағайындалды, олардың ішінде ауылдық жерден шыққан тҧрғындар ҥлесі 75,2 
пайызды  қҧрайды.  Жалпы  алғанда,  халыққа  әлеуметтік  кӛмектің  ҥш  тҥрін 
(МАӘК, МБЖ және тҧрғын ҥй кӛмегі) тағайындауда МБЖ ҥлесі 75,8 пайызды 
қҧрады
32
. 
 
Зерттеу  шеңберінде  «Жҧмыспен  қамту  2020»  бағдарламасының  балалары  бар 
ата-аналарды  еңбекке  орналастырудағы  оң  әсері  байқалды,  алайда  аталған 
бағдарлама халықтың еңбекке орналастыруды қажет ететін барлық адамдарын 
қамти алмайды. Сондықтан, осал топтағы отбасылардың ата-аналарын еңбекке 
орналастырудың  барлық  мҥмкіндіктерін  неғҧрлым  белсенді  пайдалану,  бҧл 
жҧмысқа  әкімдіктердің,  халықты  жҧмыспен  қамту  органдарының,  бизнес 
қҧрылымдардың және т.б. қызметкерлерін барынша тарту қажет және т.б. 
 
Сауалнама  жҥргізілген  ата-аналардың  барлығы  дерлік  алатын  жәрдемақы 
мӛлшерімен  қанағаттанбайды.  Барлығы  МБЖ  мӛлшеріне  сыни  кӛзқараспен 
                                                           
32
 ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері  http://www.enbek.gov.kz 

48 
 
қарайды.  Ата-аналар  жәрдемақы  мӛлшері  балалардың  ең  тӛменгі 
қажеттіліктерін  қанағаттандыра  алмайтынын  білдірді.  Берілетін  ақшалай 
қаражаттың 
аздығына 
қарамастан, 
барлық 
респонденттер 
аталған 
жәрдемақылардың отбасы ҥшін маңыздылығын атап ӛтті. 
 
Кӛп  жағдайда  сауалнама  жҥргізілген  отбасылар  «қарызға  ӛмір  сҥреді»  және 
алған  жәрдемақыларын  бірден  қарыздарды  ӛтеу  ҥшін  жҧмсайды. 
Жәрдемақылар кӛбінесе азық-тҥлік ӛнімдерін алуға, коммуналдық қызметтерді 
тӛлеуге және отбасының басқа да кезек кҥттірмес шығыстарына бағытталады. 
 
3.3.
 
Институционалдық талдау  
Тҧрмысы  қолайсыз  отбасылар  профилактикасына  және  отбасыны  сақтауға 
Қазақстанда  мемлекеттік  қҧрылымдар  сияқты,  сондай-ақ  мемлекеттік  емес 
сектор  да  тартылған.  Мемлекеттік  органдар  арасында  –  бҧл  білім  беру, 
әлеуметтік  қорғау,  ішкі  істер,  денсаулық  сақтау,  әділет  органдары,  әкімдіктер 
жанындағы  жастар  саясаты  бӛлімдері,  халықты  жҧмыспен  қамту  қызметтері, 
жергілікті  сайланып  қойылған  және  атқарушы  органдар,  кәмелетке 
толмағандардың  ісі  және  олардың  қҧқықтарын  қорғау  жӛніндегі  комиссиялар 
және ӛз қҧзыреті шегіндегі ӛзге де мемлекеттік органдар.  
Алайда  орындалған  зерттеу  нәтижелері  бойынша,  кӛпшілік  отбасылар 
қажеттілік  кезде  мемлекеттік  немесе  мемлекеттік  емес  органдардың  кӛмегіне 
сҥйенбейтіні кӛрініп тҧр, керісінше ӛзінің қолайсыздығын, ӛздерінің отбасылық 
проблемаларын ӛздері шешуге тырысады (40%), немесе туыстарының кӛмегіне 
жҥгінеді  (33%),  ата-аналары,  туыстары  (26%),  балалары  (26%)  кӛмектесетінін 
және  қолдайтынын  атап  ӛтті.  Алайда  наркологиялық  оңалту  орталықтары, 
отбасыларды,  әйелдерді  қолдау  орталықтары  тарапынан  қолдау  байқалды. 
Мектепте  респонденттер  айтарлықтай  маңызды  рӛл  атқарады,  мҧнда  кӛптеген 
ата-аналар  балаларға  тәрбие  беру  жӛнінде  кӛмек  ала  алды.  Отбасы  ӛміріндегі 
тҥзету жолында дінге деген кӛзқарас ерекше рӛл атқарады.  
«Бізге ешкім кӛмектескен жоқ, мүлдем ешкім кӛмектеспеді. Күйеуім бір ӛзі 
шешетін.  Кейде    күйіп-пісіп,  күйгелектенетін,ал  содан  соң  кетіп  қалып,  бір 
жерден  бір  тәуір  нәрсе  тауып  келетін.Күйеуімнен  басқа  ешкім  ешнәрсе 
істемейтін. Басқалар барлық кезде бізден сұрайтын, ал кӛмек кӛрсетпейтін» 
(дау-жанжалды отбасымен сұхбаттасудан). 
 

49 
 
«Бізге ылғи да менің ата-анам қолдау жасайтын. Күйеуімнің ата-аналары 
ауылда тұрады,ӛздерінің шаруашылығы бар. Олар да кейде бізді азық-түлікпен 
қамтамасыз ететін» (бейәлеуметтік отбасымен сұхбаттасудан). 
 
«Иә,  кей  уақыттарда  жалғыз  ӛзіме  ұлымды  аяғынан  тұрғызу  қиын 
болатын, бірақ мен анаммен тұрдым, сол анам маған қатты кӛмектесті (дау-
жанжалды отбасымен сұхбаттасудан). 
 
«Негізінен  ӛзім  тырысатынмын.  Әжем  моральдық  қолдау  жасайтын. 
Балалық  шағымнан  бастап  мен  ӛз  бетімше  қиындықтарды  жеңуді 
үйренгенмін» (дау-жанжалды отбасымен сұхбаттасу, Орал қ.). 
 
«Жалбарынатынмын.  Зонада  маған  бәрі  ӛзіңе  байланысты  деп 
түсіндіретін. Құдайға сену ӛмірді ой елегінен қайта ӛткізуге кӛмектесті (дау-
жанжалды отбасымен сұхбаттасу). 
 
«…менің  ұлыммен  ара  қатынасымыздың  жақсаруы,  бұл  бәрінен  бұрын 
сырттан  келген  кӛмек,  құрбы  қыздарым  маған  «Әйелдерді  қолдау 
орталығына»  баруға  кеңес  берген,  ал  содан  соң  орталық  қызметкерлерінің 
кӛмегі  (дағдарысты отбасымен сұхбаттасу).   
 
«Мен  ӛзімнің  ұлымды  қарай  алмайтынымды  түсіндім.  Тіпті  кейбір 
жылдары  мен  оны  асырай  да  алмадым.  Сондықтан  қамқорлық  орталығына 
тапсырдым.  Ал  ӛзім  құжаттарымды  қалпына  келтіруге  тырыстым, 
құжаттарсыз мені ешқайда жұмысқа алмады. Құжаттарды қалпына келтіре 
алмадым,  ақша  қажет  болды.  Шамамен  10  жыл  бойы  құжатсыз  жүрдім. 
Оларды менің бірге тұратын адамым жыртқан. Мен кез келген жұмыстарды 
істедім. Дүкендерде, сауналарда, кафеде еден жудым (дағдарысты отбасымен 
сұхбаттасу, Шымкент қ.)   
 
Жалпы алғанда, респонденттердің кӛмек сҧрауға жҥгінуін келесі диаграмманың 
кӛмегі арқылы кӛрсетуге болады: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

50 
 
1-диаграмма.  Тұрмыс  жағдайы  қолайсыз  отбасыларға  қолдау  кӛрсету,  респонденттер 
(респондент бірнеше жауап таңдауы мүмкін) %. 
 
 

жүктеу/скачать 2,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: