Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
| Үр (қор, хор, хұр, һүр)
– 1) қара көз сұлу қыздар; 2) діни. ұжмақ қыздары (исламша жаннатқа барған мұсылмандардың үлесіне тиетін сұлулар); 3) ауыс. өте, аса, елден асқан. Солтүстік аудандарында көбіне хор болып, оңтүстікте үр болып айтылады. Иран және кейбір түркі тілдерінде бұл сөз «жұмақ қызы, сұлу қыз» деген мағынада жұмсалады (Ш. Сарыбаев). Парсы тілінде һури – 1) ұжмақ қызы; 2) сұлу; өзбек тілінде хур – гурия (мұсылман мифологиясында – жұмақ қызы); өзбек тіліндегі екінші мағынасы – әдемі қыз, келіншек. Һүр, хор сөздерінің кейде үр болып х дыбысының түсіріліп айтылуы тіліміщдегі араб-парсы тілдерінен енген сөздердің басындағы х, қ, һ дыбыстарының тұрақсыздығынан деп білу керек. Патшаның адал неке зайыптары, Һүрлердей пейіштегі құп жаралған. Ол сіздің құдай берген дәулетіңде, Үстіне жабық киіп үлде оранған (Нұртуған). Әжеке-ай, бер қолыңнан бір жұтым су, Балаңның осы болар тұтқан тұзы?! Көшерге керуенім даярланды, Шақырып жәннаттағы һүрдің қызы! (Ерімбет). Пейіште Һүрдің қызы бар Қаламқас, Бір ерге тиер дейді неше жалғас. Шүбәсіз ахиреттік жұбайым-ай, Орның бар шын жыласаң менен қалмас (Ерімбет). Іші-сырты тең сұлу Әйел емес, үр деңіз, Ондай үрге жолыққан... Сол секілді жары бар Үр құшқанмен тұр деңіз (Майлықожа). Аппақ тіс, қиғаш қасы, қызыл жүзді, Шашының жерге түскен ұзындығы. Адамзат қанша айтқанмен ондай болмас, Болмаса жұмақтағы үрдің қызы (Мансұр). Басында кәмшат бөркің жарқыраған, Иығыңда алтын шолпың сылдырлаған. Сипатың жұмақтағы қор қызындай, Жамандар сізді көріп қалтыраған (Ақан сері). Жаннаттен періштелер жерге еніп, Кәусар ап пердәуіштен ішіп тұрсам. Мәрмәрдан Бағырамға бина салып, Қор қызын жаннаттегі құшып тұрсам (Шеңгерей). Үстіне малы менен жанын |