Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
Адыра қал// адара қалғыр// әдіре қал!// әдіре қалғыр
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
| Адыра қал// адара қалғыр// әдіре қал!// әдіре қалғыр
– бөлініп қал, ажырап қал, айдалада қал! Көне түркі халықтарының жазу ескерткіштерінде адырыл – бөліну ажырасу, өлу (отделяться, разлучаться, умирать) делініп түсіндірілген (Малов C.Е. Пам. Др. Тюрк. Письм. Мон. и Кир., М–Л., 1959, 89). Адыр ұйғыр тілінде ажырау, бөліну (Малов С. Е. УЯ, М-Л., 1954, 135) . Қазақ тіліндегі айыр, ыдыра етістіктерімен салыстырыңыз. а/ы, д/и/ж дыбыстарының алмасуы түркі тілдеріне тән құбылыс. «Адыра қал!» деген тіркесте де бөліну, аулақтану мағынасы бар. Бұл тіркестердегі сөздердің мағыналарының бір- біріне жақындығына қарай /бөліну-қалу/ қос сөз тәрізді. Якут тілінде адарый, түбірі адар – жан-жаққа шашырау, ыдырау, бөліну дегенді білдіреді (Пекарский Э.К. І т. 1959, 29). Бұл айтылғандардан шығатын қорытынды адыра сөзінің /түбірі адыр болуы мүмкін/ айыр, ажыра, бөл деген мағыналарының барлығы байқалады (Махмұтов А. КСЛ, 1963, 9). Үйтіп көкігенше, адыра қал! – Менің әкем, сендерге ұқсап, ұрлығын өтеу үшін қой бағып жүрген жоқ, адыра қалсаң, өзің адыра қал! (Ғ. Мүсірепов). Адырна – садақтың оқ салып тартатын кермесі, атылатын оқты ұшыру үшін садақтың екі басын керіп, байлаған баулық. Бұл сөздің түбірі көне түркі тілдерінде кездесетін адыр-айыр, бөл, ажыра, -на жұрнағы есім, етістік тудыратын көне жұрнақ. Дыбыс еліктеуіш сөздерінен жасалған сар-сар/сарна/, тыр-тыр /тырна/ - мен салыстырыңыз. Тыңдап отырған сөзіміздің түп төркіні 127 де а-дыр /дыр-дыр/ дыбыс еліктеуіші болуы мүмкін. Өйткені садаққа оқты салып тартқанда кермеден дырылдап дыбыс шығатындығы даусыз. Сол дыбыс оқты ұшыратын садақ кермесінің атына ие болып, адырна/ айырғыш, ажыратқыш/ аталған тәрізді (Махмұтов А. КСЛ, 1963, 10) . Атына тұрман болсам деп, Жұртына құрбан деп, жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|