Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
| пүшәйман
жеп, Келе жатыр көп опынып жалғыздыққа [Н.К.Іт]. Айрықша Ғали Шерді қайғы басты, Марқұмның өлгеніне болып пүшман! [E.К] Мұнда Нұртуған ақында парсы үлгісіндегі ұ дыбысының ү-ге алмасуы, яғни жеңішкеленуі арқылы қолданылса, Ерімбетте сөз ішінде біркелкі (ұқсас) буындардың бірінің түсіп қалуы, бұл буынға екпін түспеуінің салдарынан пайда болуы (гаплология) арқылы жасалған пүшман түрінде қолданылған. Мұндағы пұшайман//пүшман//пүшәйман сөздерінің өзексемасы уайым, қайғы мәнін білдіретін аталымдар. Нұртуған мен Ерімбет шығармаларында құда – құдай варианттарын жарыстыра әдейі қолданады. Бұл сөздер ұйқас пен өлең өлшемі қажеттерін өтеу үшін бірде бір буыны артық, бірде кем келе береді. Алты жыл көрмегелі азаматым, 70 Болған соң рауасы қадыр Құда. Деген соң: «Әмірім солай!» бізге міндет, Бәлеге сабыр қылмақ қазақ о да [Н.К.Іт]. Ашытқан зәһар бағанадан, Інінен шығып ол жылан, Тілге келіп сөйлейді Рұқсат болып Құдадан [E.К]. Бұл тәсіл – Нұртуған мен Ерімбетке дейінгі қазақ поэзиясына да тән болатын, бірақ оны екі ақын да жандандырып, актив қолданған. Сөз жоқ, ана тілімізге ХІХ ғасырдың екінші жартысында орыс сөздері молынан кірді. Оның басты себебі, қазақ өлкесінде болған экономикалық, саяси-әкімшілік және мәдени өзгерістермен байланысты еді. Нұртуған мен Ерімбет шығармаларында болыс (волость), князь, ояз (уезд, үйез бастығы), шен (чин), ауылнай (аульный), сүрік (срок), сөткі (сутка) сияқты сөздер кеңінен қолданылған: Бұл күнде Өріс ұлы он бес жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|