№ 2 дәріс. Тақырыбы: Клиникалық биохимия зертханасынан алынатын деректер және оның іске асуының технологиясы

ҚР Үкіметінің 2011 жылғы 21 желтоқсандағы №1566 Қаулысы.

Қазіргі уақытта биохимиялық зерттеулер әлемінің дамыған елдерінің лабораторияларында кеңінен жүргізілуде. Медицинада қолданылатын биохимиялық зерттеу әдістерінің үлкен арсеналын пайдаланылады. Адам организмінде жүретін зат алмасуы әртүрлі әдістерді қолдану арқылы зерттелінеді. Мысалы, бүкіл ағза денгейінде заттардың теңгерімі зерттелінгенде, яғни ағзаға түскен заттардың мөлшері мен бөлініп шыққан оның ыдырау өнімдерінің мөлшері арасындағы қатынас анықталады. Осындай жолмен азот, көміртегі т.с.с. теңгерімі анықталады. Энергетикалық теңгерімді тәуліктік рацион құрамына кіретін қоректік заттардың энергетикалық құндылығы мен ағзаның осы уақыт аралығында энергияны жұмсау арасындағы қатынасты анықтау арқылы зерттейді. Изотоптық әдіс жеке заттардың алмасуын зерттеуге мүмкіндік береді. Бұл кезде молекуласына радиоактивтік немесе ауыр изотоптарының атомдары енгізілген қосылыстар қолданылады. Ағзада осы изотоп бойынша зерттелетін заттың алмасуын зарттейді. Мысалы, ¹⁵N қолдану ұлпаларда белоктардың жоғары жылдамдықпен жаңаруын анықтауға мүмкіндік болады, ³²Р мен ³⁵S күкірт пен фосфордың алмасу үдірістерін зерттеуге көмектеседі. Биохимияның зерттеу әдістерінің арсеналындак физика-химиялық әдістер (ең алдымен жасушалардың жойылуынан сақтайтын электрондық микроскопия және жасушаны оны құрайтын құрамдас бөліктерге бөлуге мүмкіндік беретін дифференциалдық центрафугалау; заттарды олардың әртүрлі ерігіштігі, адсорбенттердегі адсорбциялығы және т.б. негізінде бөлу)ерекше орын алады Көптеген әдістер зерттелетін заттың физикалық-химиялық ерекшеліктеріне негізделген болады. Оған зерттелетін қосылыс сәйкес реактивпен боялуы өнім беретін түрлі-түсті реакциялар жатады. Мысалы, ақуыздар көк-күлгін түс беретін биуреттік реакция арқылы анықталады, ал мочевинаны – диаце-тилмонооксиммен анықталады. Соңғы жылдары энзиматикалық әдістер де қолданылуда, мысалы, холестеринді, триацилглицеридтерді, глюкозаны және т.с.с. анықталуда. Қазіргі кезде лабораторияларда қанның және зәрдің негізгі көрсеткіштерін анықтау үшін реактивтер жиынтығы қолданылады. Зерттеу әдістеріне сәйкес фотоэлектроколориметр, спектрофотометр, спектрофлюоро-метр, жалшынды фотометр, коагулометр сияқты құралдары қолданылады. Спектралды әдістер, мысалы, гемоглобинді анықтауда кеңінен қолданылады. Бұл әдісте әртүрлі жарық сәулелерін сіңіру спектрлерін беретін заттар бір-бірінен бөлінеді. Зертханаларда зерттеудің көптеген физикалық-химиялық әдістері: мысалы, молекулалардың бөлінуі үшін – хроматография және электрофорездің түрлері кеңінен пайдаланылады.