179
II. Ас қынөт кіз гіш тік
Өт кіз гіш тер дің тө мен гі тем пе ра ту ра да ғы қа си
ет те рін зерт тей оты рып, 1911 жы лы ни дер лан д
тық фи зик
Х.Ка мер лингОн нес
ас қынөт кіз гіш тік
құ бы лы сын бай қа ды. Ас қынөт кіз гіш тік құ бы лы
сы ның мә ні мы на дай:
0 Кге жа қын төменгі тем
пе ра ту ра ларда көптеген ме та л дар дың ке дер гі сі
се кір ме лі түр де нөл ге дей ін тү се ді.
Зат ас қынөт кіз гіш ке ай на ла тын тем пе ра
ту ра шек тік тем пе ра ту ра деп аталады.
Сы нап
үшін шек тік тем пе ра ту ра 4,12 К (122су рет), ал
қор ға сын үшін 7,3 Кге тең.
Тө мен гі тем пе ра ту ра да элект рон дар крис
талдық тор ион да ры ның ке дер гі сін се зін бейақ
өт кіз гіш бойы мен қоз ға ла ала тын жұптар құрайды.
Олар өз қоз ға лыс та рын ион дар дың тер бе ліс те рі мен
үй лес ті ре ді. Ас қынөт кіз гіш тер де ток ты сақ тау
үшін ток кө зі қа жет емес. Жо ғар ы тем пе ра ту ра дағы
зат тар дың ас қынөт кіз гіш ті гі элект р тех ни ка мен
ра диотех ни ка ға тү бегей лі өз ге ріс тер ен гі зе ала ды.
Ол электр то гын энергия шығынынсыз жүр гі зу ге
мүм кін дік бе ре ді. 1986 жы лы лан тан мен ба рий дің
то тық ты қос па сы алын ды, олардың шек тік тем пе
ра ту ра сын 100 Кге дей ін кө те руге қол жеткізілді.
III. Ас қынөт кіз гіш тер ді пай да ла ну
Ас қынөт кіз гіш тік көлденең қи ма сы кі ші рек
өт кіз гіш тер де ора сан зор ток тар ды алу ға мүм кін дік
бе ре ді. Еуро па лық ядро лық зерт теулер жүр гі зу
ор та лы ғы ның (C RN) зерт ха на сын да 20000 Аден
жо ға ры элект р тогын жеткізе тін ас қын өт кіз гіш тер
шы ға рыл ды (123су рет).
Үл кен ток тар қу ат ты маг нит өріс тер ін ту ды
ра ды. Ас қынөт кіз гіш маг нит тер эле мен тар бөл
шек тердің үдет кіш те рін де қол да ны ла ды. Мұн дай
маг нит тер C RNде гі Үл кен ад рон дық кол лай дер
лер де пай да ла ны ла ды.
Ас қынөт кіз гіш тер ден сұй ық ге лий мен сал
қын да ты ла тын электр маг нит тер мен қу ат ты
электр лік ге не ра тор лар дың орам да ры дай ын да
ла ды.
0
1
Т К
( )
122-сурет.
Сы нап ке дер гі сі нің
тем пе ра ту ра ға тәу ел ді лік
гра фи гі
Жауабықандай
с б п т л тр ам
да ры б с лар ды
л қ с қа
д
п
т д
а ры р у л
т т р д т
р у д т
у л д л л т ту ра
пр п р
ал б лып
та был ма ды
123-сурет.
зерт ха на ла рын да
жа сал ған ас қынөт кіз гіш ті
ка бель дер
Достарыңызбен бөлісу: