99
жүр гіз ген зерт теу лерінің нәтижесінде идеал жы лулық мәшиненің ПӘКі
төмендегідей мән нен аса ал май ды де ген қо ры тын ды ға кел ді:
=
−
⋅
T
T
T
1
2
1
100%
.
мұн да ғы
Т
1
– кель винмен бе ріл ген қыз дыр ғыш тың тем пе ра ту ра сы,
Т
2
– кель
винмен бе ріл ген суыт қыш тың тем пе ра ту ра сы.
деал жы лулық мәшине
– жүр гі зіл ген жұ мыс пен бе ріл ген жә не шы ға
рыл ған жы лу мөл ше рінің айырымы тең бо ла тын мәшине. Бас қа де не лер мен
жы лу ал ма су бол май ды.
Алын ған фор му ла дан мы на дай қо ры тын ды шы ға ды: мәшиненің ПӘКі
мы на екі шарт тың бі реуі орын дал ған кез де ға на 100%ға тең бо ла ды:
1) суыт қыш тың тем пе ра ту ра сы аб со лют нөл ге тең бо луы ке рек;
2) қыз дыр ғыш тың тем пе ра ту ра сы суыт қыш тың тем пе ра ту ра сы нан әл де не ше
есе үл кен бо луы ке рек.
Егер бі рін ші шарт орын дал ған бол са:
T
2
0
=
, он да ПӘК 100% мән ге ие
бо ла ды:
=
⋅
=
T
T
1
1
100
100
%
%
. Бі рақ суыт қыш тың тем пе ра ту ра сы
нөл ге тең
бо ла ал май ды. Жы лу мәшинесі тұй ық цикл де жұ мыс жа сай ды. Демек, жұ
мыс тық де не әр цикл сай ын бас тап қы тем пе ра ту ра сы ның мә нін қа был дау
үшін суыт қыш қа энер гия бе ріп оты ра ды, онда суыт қыш қы зуы ке рек. Салқын
дат қыш қос па лар ат мос фе ра лық ауа мен жы лу лық те петең дік те бо ла тын
дық тан, суыт қыш тем пе ра ту ра сы ның мә ні ша ма мен 300 К болады.
Екін ші шарт бойынша қыз дыр ғыш тем пе ра ту ра сын өте үл кен мән ге
кө те ру керек, ал бұл мүл дем мүм кін емес. Қыз дыр ғыштың
тем пе ра ту ра сы
қоз ғалт қыш дай ын дал ған ме тал дың бал қу тем пе ра ту ра сы мен шек тел ген.
Есеп теу лер идеал жы лулық мәшиненің ПӘКінің мак си мал мә ні ша ма мен
70% бо ла ты нын көр сет ті. Шы найы өмір де жы лу мәшинелерінің ПӘКінің
мә ні ша ма мен 45%ға же те ді.
III Жы лулық қоз ғалт қыш та рын же тіл ді ру жол да ры
Қалалар мен
өнеркәсіп орталықтарында
автокөліктің ат мос фе ра ны лас тау дағы үлесі
70%ға жетіп отыр. Бұл күрделі экологиялық
проблемаға айналуда. Ав то көлік қоз ғалт қыш
та рын же тіл ді ру қазіргі өзек ті мә се лелердің бірі
бо лып тұр. Іш тен жа ну қоз ғалт қыш та рын же тіл
ді ру үшін олар дың қу атын арт ты ру ке рек, кө ле мі
мен мас са сын кі ші рейт іп, жа ңа конст рук ция лар
жа сау ке рек.
Жауабықандай
д ал м
да ас па ды
ы а ы м
д ал
м
т м
А
ді ру
ді ру
мен
мен
жа
жа
сау
сау
ке рек.
ке рек.
Р
та рын
та рын
ж
ж
бо
бо
лып
лып
тұр.
тұр.
ді ру
ді ру
үшін
үшін
о
о
лар дың
лар дың
мен
мен
м
м
ас са сын
ас са сын
ке рек.
ке рек.
М
Қалалар
Қалалар
токөліктің
токөліктің
а
а
т мос фе ра ны
т мос фе ра ны
ж
ж
етіп
етіп
о
о
тыр.
тыр.
лемаға
лемаға
айна
айна
луда.
луда.
М
е тіл ді ру
е тіл ді ру
қазіргі
қазіргі
Іш
Іш
тен
тен
А
45%
45%
ға
ға
лулық қоз
лулық қоз
ғалт
ғалт
қыш
қыш
мен
мен
өнеркәсіп
өнеркәсіп
т мос фе ра ны
т мос фе ра ны
тыр.
тыр.
Н
ын дал ған
ын дал ған
Н
жы
жы
лулық
лулық
көр
көр
сет ті.
сет ті.
Шы
Шы
найы
найы
ға
ға
же те ді.
же те ді.
-
мүм
мүм
ме
ме
тал дың
тал дың
мәшиненің
мәшиненің
П
ты ра ды,
ты ра ды,
т мос фе ра лық
т мос фе ра лық
а
а
уа мен
уа мен
тем пе ра ту ра сы ның
тем пе ра ту ра сы ның
мә ні
мә ні
бойынша
бойынша
қыз
қыз
дыр ғыш
дыр ғыш
мүм
мүм
кін
кін
тал дың
тал дың
В
тұй
тұй
ық
ық
цикл
цикл
тап қы
тап қы
тем
тем
пе ра ту ра сы ның
пе ра ту ра сы ның
ты ра ды,
ты ра ды,
онда
онда
уа мен
уа мен
жы
жы
мә ні
мә ні
б
T
T
2
2
T
T
T
0
0
=
=
,
,
он
он
уыт қыш тың
уыт қыш тың
тем
тем
а
бо луы
бо луы
тем
тем
пе ра ту ра сы нан
пе ра ту ра сы нан
он
он
да
да
с
ға ды:
ға ды:
мәшиненің
мәшиненің
100%
100%
ға
ға
тең
тең
бо ла ды:
бо ла ды:
бо луы
бо луы
ке рек;
ке рек;
пе ра ту ра сы нан
пе ра ту ра сы нан
п
е ріл ген
е ріл ген
Бас
Бас
қа
қа
де
де
мәшиненің
мәшиненің
а
пе ра ту ра сы,
пе ра ту ра сы,
Т
Т
2
2
Т
ТТ
е ріл ген
е ріл ген
жә
жә
не
не
шы
шы
де
де
не лер мен
не лер мен
с
–
–
к
к
ель
ель
ы
ПӘК
ПӘК
і
і
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
100
1.
анке
а т ы ы.
1957 жы лы не міс ин же не рі Ф.Ван кель ро тор
лыпор шен ьді қоз ғалт қыш тар жа сап шы ғар ған (65су рет).
Қоз ғалт қыш та
ай нал ма лы пор шень (1) қол да ны ла ды (66су рет). Ро тор ерек ше фор ма да ғы
ци ли нд рге (3) ұқ сас ай на ла ды жә не иін ді біліктің (2) ай на лу ына алып ке ле ді.
Ро тор жә не ци ли ндр ара сын да ғы са ңы лау лар орақ тә різ ді үш жа ну ка ме ра сын
тү зе ді. Әр бір ка ме ра да пор ше ні бар төрт так ті лі іш тен жа ну қоз ғалт қыш та
рын да бо ла тын қа ра пай ым іш тен жа ну про цес те рі жүреді.
7
6
5
1
2
3
4
65-сурет.
Ван кель қоз ғалт қы шы
66-сурет.
Ван кель қоз ғалт қы шы ның құ ры лы сы
Ро тор дың қоз ға лы сы ке зін де ен гі зу са ңы ла уы (6) ар қы лы ка ме ра да сы ғы
ла тын ауабен зин қос па сы со ры лып алы на ды. Тұ тан дыр у біл те сінің (4) ұш қыны
қос па ны жа ға ды, ро тор ды ите ре тін газ кө ле мі ұлғаяды. Со дан соң пай да ла
ныл ған газ шығару са ңы лауы (5) ар қы лы сырт қа шы ға ды, осы үдеріс қай тала на
бе ре ді. Ро тор дың шы ғыс жақ та рын да ауаотын қос па сын со рып ала тын жә не
оны сы ға тын ва куум жа сау үшін қа жет гер ме ти за тор лар (7) ор на ты ла ды. Бұн
дай қоз ғалт қыш тың тех ни ка лық ар тық шы лы ғы – жо ға ры «ең бек өнім ді лі гі».
«Бүр ку, сы ғу, тұ та ну, шы ға ру» цикліне сәйкес келетін
ро тор дың то лық бір
ай на лы мын да шы ғыс білігі үш то лық ай на лым жа сай ды. 1957 жыл ғы ро тор лы
қоз ғалт қыш тар дың бі рін ші сәт ті де мо нс тра ция сы нан кей інақ, жа ңа тех но ло
гия ға ли цен зи яны бү кіл әлем де гі жүз ге жу ық ком па ния лар ием ден ді, олар дың
ара сын да RollsRoyce, orsche, B
жә не Ford си яқ ты ірі ком па ния лар да бол
ды. Ро тор лы қоз ғалт қыш тар ды ка тер лер ге, қар да жү ре тін тех ни ка ға жә не же ңіл
ұшақ тар ға ор на та бас та ды. Қа зір гі кез де гі ро тор лыпор шен ьді қоз ғалт қыш тар
се нім ді лік, шығарылған газдағы улы заттар көрсеткіші бо й ын ша жә не отын ды
пай да ла ну жа ғы нан әлем дік стан дарт тар ға то лы ғы мен сәй кес ке ле ді.
2. е .
Қор ша ған ор та ның ла ста ну ын азай ту дың жә не қоз ғалт қыш тың
қу аттылығын арт ты ру дың бір жо лы – ди зель ді қол да ну ға кө шу. Ди зель оты
ны на қор ға сын қо сын ды ла ры қо сыл май ды. Ди зель ауа ға газ дар мен улы
Достарыңызбен бөлісу: